پاسخ به:جغرافياي اقتصادی حمل و نقل اتومبیل
پنج شنبه 2 تیر 1390 2:36 PM
قابليت انعطاف در به كار گرفتن اتومبيل، همچنين مولود امتياز جاده‌ها بر راههاي آهن، در برابر عامل ناهمواري است. احداث يك جاده، به طور متوسط و علي‌الخصوص در نواحي كوهستاني، به مراتب ارزان‌تر از ايجاد راههاي آهن تمام مي‌شود. در عوض اتومبيل در برابر ريزش برف امتياز خود را از دست مي‌دهد. پاك كردن خطوط آهن از پوشش برف، بدان سبب كه اين خطوط در مقايسه با زمينهاي اطراف خود بلند‌تر ساخته شده‌اند، آسان‌تر صورت مي‌گيرد. بديهي است كه بهاي اتومبيل در ارتباط با مالياتهاي مستقيم و يا غير مستقيمي قرار دارد كه به آن تعلق مي‌گيرد و به ويژه بهاي بنزين در استفاده از آن كاملاً مؤثر است. مالياتها معمولاً به منظور جبران مخارجي كه توسط دولت صرف نگاهداري و يا احداث راهها مي‌گردد، دريافت مي‌شود. ولي در غالب كشورهاي جهان، مبالغ دريافتي از اتومبيلها به مراتب بيش از هزينه‌هايي است كه صرف نگاهداري راهها و يا احداث آنها مي‌شود. عوارضي كه از بنزين و يا گازوئيل دريافت مي‌شود غالباً 4 برابر ارزش سوخت است. باري توسعه استفاده از اتومبيل، توسط سياستهاي اتخاذ شده از جانب دولت مي‌تواند تشويق و يا محدود شود. مثلاً گسترش استفاده از اتومبيل در ايالات‌متحده آمريكا، تا حدود زيادي در ارتباط با بهاي نسبتاً كم بنزين قرار داشته است. بهاي خود وسيله نيز در رواج استفاده از آن مؤثر است. فروش اتومبيلهاي مستعمل موجب شده است تا طبقات كم درآمد هم بتوانند صاحب اتومبيل شوند و بهاي چنين اتومبيل هايي در ايالت‌متحده به نحو ويژه‌اي ارزان است.
در فرانسه، روستاها مجهز به اتومبيلهاي قديمي سواري و يا كاميونهاي كوچكند، كه علي‌رغم كهنه بودن هنوز قابل استفاده بوده و از 1952 به بازار عرضه شده‌اند. بر‌عكس بالا بودن بهاي اتومبيلهاي مستعمل (به ويژه زماني كه سهميه‌بندي اتومبيلهاي نو، مشمول مقرراتي ويژه قرار گيرد) موجب محدود شدن استفاده از اتومبيل مي‌گردد. ولي به طور كلي، يك مؤسسه مربوط به حمل و نقل توسط اتومبيل، به سرمايه‌هاي ثابت اندكي نياز دارد و در رژيمهاي ليبرال، تأسيس بنگاههاي ويژه حمل و نقل امر آساني است.
گر‌چه در بدو امر، حمل و نقل زميني در شرايط آزادي اقتصادي و توسط مؤسساتي با ابعاد دستورزيها به كار افتاده است؛ ولي بزودي تحولي، كه بر حسب كشورها ناهماهنگ عمل كرده، آثار و عوارض خود را آشكار كرده است. با تنظيم آيين‌نامه‌هايي، رقابت ميان حمل و نقل زميني و راههاي آهن، به راه اعتدال افتاده است و بنگاههاي حمل و نقل تنها به رفت و آمد در مسيرهايي معين و با بهايي تثبيت شده محدود شده‌اند. از سوي ديگر، تمركز ميان مؤسسات مختلف حمل و نقل زميني بر اساس فرآيندهايي متغير صورت پذيرفته است. در ادوار فروش به ضرر، يك شركت سازنده اتومبيل توانسته است با ايجاد يك شركت فرعي حمل و نقل، جريان توليدات خود را به جانب بازارها تضمين كند. بدين ترتيب، در سال 1933، شركتهاي حمل و نقل سيتروئن تاسيس مي‌شوند. شركتهاي مالي كه به منظور ايجاد تسهيلاتي در امر خريد ملزومات جديد براي حمل و نقل كنندگان ايجاد شده بودند، بزودي توانستند جاي پاي خود را محكم كنند و به عنوان شركايي تازه، وارد مؤسسات بزرگ حمل و نقل شوند. منافع شركتهاي بزرگ نفتي نيز وجود چنين مشاركتي را ايجاب كرده است. در آمريكا شركتهاي بزرگي نظير شركتي كه نظارت خود را بر شبكه اتوبوسراني گريهاند اعمال مي‌كند به وجود آمد و در فرانسه (شركت حمل و نقل ايالتي)، چنين وظيفه‌اي را بر عهده گرفت. در ايالات‌متحده و انگلستان، تمركز اساس كار است؛ ولي در فرانسه، امر تمركز قطعيت كامل نيافته است و تنها دو سوم خدمات در دست شركتهاي بزرگ است. ولي اين امر آشكارا رو به گسترش دارد.
پيدايش و پيشرفت اتومبيل، در دوراني اتفاق افتاد كه استفاده از راههاي زميني اندك‌اندك مورد غفلت قرار مي‌گرفت. بنابراين لازم آمد تا اين وسيله نقليه نو‌ظهور، خود را با شرايط راههايي سازگار سازد كه براي آن در نظر گرفته نشده بود. در حالي كه وجود قطارها، كه در شرايطي مناسب‌تر به كار اشتغال داشتند، ايجاد راههاي جديد را تشويق مي‌كرد. از اين رو، اتومبيلها به هنگام پيدايش، با دو وضعيت متفاوت روبرو بوده‌اند: يعني يا مي‌بايستي از شبكه بزرگ راههاي مالرو، كه پيش از آن موجود بود استفاده كنند و يا با وضعيتي مواجه شده‌اند كه در آن اصولاً راهي وجود خارجي نداشته است. وضعيت نخست را در اروپا و به ويژه در اروپاي غربي شاهد بوده‌ايم. وضعيت دوم مربوط به كشورهاي نو‌بنياد است كه وارد عصر استفاده از راههاي آهن شده بودند، بي‌آنكه مرحله استفاده از راههاي زميني را پشت‌سر نهاده باشند. در اروپا شبكه راهها در سده هيجدهم، با شيبي متعادل و با پوشش سطحي شني خود، براي پذيرش اتومبيلها در وضعي مناسب و قابل قبول قرار داشته‌اند و تنها پوشش روئين آن براي لاستيكهايي كه از ابتداي قرن بيستم ظاهر شده بودند، مشكلاتي به بار مي‌آورده است. در آمريكا، كه اتومبيلها زودتر از راهها فرا رسيده بودند، مي‌بايستي وسايلي را به كار انداخت كه هر چند فاقد سيمايي دلچسب بودند، ولي دست كم مي‌توانستند خود را با گل و لاي و گودالهاي موجود به نحوي سازگار سازند. بدين طريق بود كه مثلاً شركت اتومبيل سازي فورد وسيله‌اي را به بازار آورد كه بر روي چهار پاي بلند خود مي‌توانست به هر ترتيب از موانع سر راه بگذرد. و ايالات متحده، تنها زماني به اتخاذ سياستي درباره راهها تن در داد كه اتومبيلها، به صورت (سري) ساخته شد و لذا احداث نخستين شبكه راههاي زميني در ايالات‌متحده به سال 1921 مي‌رسد. باري اتومبيلهاي آمريكايي، با وجود پايين بودن وضع بدنه آنها، مدتهايي بس دراز، همچنان به اصل خويش وفادار ماندند. سازندگان اين قبيل اتومبيلها، همچنان علاقه وافر خود را به ساختن مدلهايي سنگين و خوش‌اشتها به لحاظ مصرف بنزين حفظ كرده‌اند؛ به ويژه كه بهاي نسبتاً نازل سوخت، اين نوع اتومبيلها را همچنان مطبوع طبع آمريكائيان نگاه داشته است
اتومبيل و راههاي جديد
مدتهايي دراز، اتومبيلها در جاده‌هايي به آمد و شد مشغول بوده‌اند كه بر اساس رهنمود مك‌آدم ساخته شدند. يعني شن‌ريزي بر‌روي بستري نه‌چندان ضخيم از سنگ، با روپوشي از قير كه به هنگام وقوع باران، سخت لغزنده مي‌نمود. از اين رو آن را با مخلوطي از سنگريزه كه از شدت لغزش مي‌كاست مي‌پوشاندند. در فاصله ميان دو جنگ جهاني، شاهراههاي مواصلاتي در كشورهايي با سطح تكنيكي مترقي، متدرجاً به صورت راههاي آسفالته در آمدند و همزمان با آن، بهبودي در وضع ترافيك پديد آمد. حصول پيشرفتهايي در ساختمان فني اتومبيلها و لاستيك آنها، به سرعت اتومبيلها و به ظرفيت بار كاميونها افزود. سرعت اتومبيلها، منجر به پيشرفتهايي در امر علامتگذاري جاده‌ها و اقداماتي در جهت ترميم وضع راههاي ارتباطي، (مثلاً حذف پيچهاي خطرناك و تند و تعديل بر‌آمدگيهاي مركزي در جاده‌ها) گرديد. با اين همه، ظرفيت حركت در جاده‌هاي پر رفت و آمد، به ويژه به سبب وجود وسائط نقليه كند‌رو، محدود است و در پاره‌اي از ساعات و در برخي از روزها، خروجي شهرها و برخي از مسيرهاي بزرگ با راه‌بندانهاي ناشي از ازدحام، مواجه بوده‌اند. تقريباً در تمامي احوال، محدوديت سرعت وسائل نقليه، رعايت شده است. ارزيابيهاي موجود نشان داده است كه يك جاده ملي معمولي، در عرض روز، قادر به تخليه 12000 وسيله نقليه بوده است. بنابراين جاده‌هاي معمولي، در حد پاسخ گفتن به نيازهاي آمد و شد قرار نداشته‌اند و بدين سبب بوده است كه خيال احداث راههايي با ظرفيت بسيار، يعني راههاي سريع‌السير و بزرگراها كه به ويژه به اتومبيلها اختصاص يافته‌اند پديد آمده است. كشورهاي عمده اروپا، بزودي به اين جريان پيوسته‌اند. با اين همه، در شبكه موجود بزرگراهها هنوز خلاهايي وجود دارد. بزرگراه، جاده بسيار عريضي است با 4 تا 6 مسير، كه توسط دولت و يا شركت خصوصي احداث مي‌شود. استفاده از آن در پاره‌اي از كشورها (ايالات‌متحده، ايتاليا، فرانسه) مستلزم پرداخت عوارض راهداري و در پاره‌اي ديگر (آلمان- بريتانيا) به طور رايگان صورت مي‌گيرد. استفاده از تكنيكهاي جديد در بزرگراهها، به حذف پيچهاي تند و جدا كردن مسيرهاي متقابل، توسط موانعي كه از خيره شدن چشم بر اثر تابش نور چراغ اتومبيلهاي مقابل ممانعت به عمل مي‌آورد و همچنين ايجاد مسيرهاي (تك جهتي) انجاميده است. آمد و شد وسائط نقليه كند‌رو در اين بزرگراهها ممنوع است، ولي كاميونها مجاز به استفاده از آنها هستند؛ امري كه در اروپا، كه در آن موتور كاميونها از قدرت كافي برخوردار نيستند، گاه منجر به كند‌تر شدن جريان عمومي آمد و شد در بزرگراهها مي‌شود. به خلاف راههاي سريع‌السير، در بزرگراهها، به جاي تقاطع، از محلهاي عبور فوقاني و تحتاني و يا (تقاطعهاي چند سطحي) استفاده به عمل مي‌آيد. توقف در بزرگراهها ممنوع است. شيبها، اندك هستند و انحناها از شعاع زيادي برخوردارند. با اين حال در شبكه بزرگراههاي آلمان، شيب قابل توجه است و به ويژه در مسير رور- فرانكفورت، از طريق ماسيف‌شيستي‌رنان، به حدود 5 درصد بالغ مي‌شود كه در آن كاميونها به هنگام عبور، با زحمت روبرو مي‌شوند و خطر يخ زدن جاده در فصل زمستان، به صورت خطري جدي در مي‌آيد. چنين وضعي در عبور از شيب تند ناشي از خط شكست، در كنار چاله شكسته رنان، نزديك شهر كارلسروهه، بار ديگر تكرار مي‌شود. ولي اين وضع، امري استثنايي است و بزرگراهها عموماً يك ترافيك متراكم و سريع را ممكن مي‌سازند، و به سرعت براي كشورهايي كه در آنها رفت و آمد در جاده‌ها به سنگيني انجام مي‌پذيرد، به صورت وسيله‌اي اجتناب ناپذير در مي‌آيد..
******
