پاسخ به:مجله هنر / نقاشی
دوشنبه 16 خرداد 1390 3:07 PM
|
استاد سیدصدرالدین شایسته شیرازی
|
 شامگاه بیست‌ونهم مهر ماه ۱۳۶۲ استاد صدرالدین شایسته شیرازی، نگارگر نقاش و پیكره‌تراش صاحب‌نام و یكی از آخرین بازماندگان مكتب كمال‌الملك در شهر شیراز چشم از جهان فروبست.به تخمین سال تولد وی را بین سال‌های ۱۲۷۰ تا ۱۲۷۱ ذكر نموده‌اند. بنابراین در آن روزها استاد، قریب به ۹۱ یا ۹۲ سال از عمر پر بركت خود را پس پشت گذاشته بود. سیدصدرالدین شایسته در تمام رشته‌های هنری صاحب ذوق و كمال بود. وی در آب رنگ، رنگ و روغن، سیاه‌قلم و مینیاتور، ابتكارات ویژه‌ایی داشت و توانسته خود را با آن ویژگی‌ها از دیگران متمایز نماید. روایت است كمال‌الملك در مدرسه دارالفنون از شاگردان تازه وارد خود آزمایشی به عمل می‌آورد تا به میزان استعداد آن‌ها پی ببرد. هیچ یك از كارهای شاگردان به تمامی مطلوب خاطر وی نمی‌افتد و او را خوشحال نمی‌كند مگر زمانی كه كار شایسته را از نظر می‌گذراند. استاد در همین لحظه، پس از تحسین، قلم به‌دست گرفته و تابلو را كامل می‌كند. در همین رابطه شایسته گفته است كه: برای اولین و آخرین بار صورتی كشیده شد به اشتراك شایسته و كمال‌الملك. در دست خطی كه به یادگار از كمال‌الملك باقی مانده، آمده است: «اثر شایسته شما دیده شد. در رشته‌ی آب و رنگ به سرحد كمال رسیده‌ای». استاد شایسته در جوانی به خدمت فرصت‌الدوله شیرازی، شاعر، نقاش، نویسنده زبردست می‌رسد كه ایشان در تربیت او اهتمام فراوان می‌ورزند. شایسته كه از اوان كودكی میل وافری به ابداع و نقش آفرینی داشت پس از آن به مكتب كمال‌الملك راه می‌یابد و تا اواخر عمر آن استاد یگانه (۱۳۱۹) از محضرش سود می‌جوید. سبك شایسته را می‌توان واقع‌گرا (رئالیسم) با تكیه بر اصول و قواعد نقاشی اواخر دوره قاجار دانست. با این حال او توانست با تكیه بر ابداع و ذوق خدادادی و در رنگ‌‌گذاری و تركیب‌بندی فرم‌ها، تمایزی با دیگر هم‌طرازان عصر خود به وجود آورد. با این‌كه به نظر می‌رسد هیچ اثری از شایسته در موزه‌های دولتی ایران یافت نشود (كه این باعث تاسف است) ولی مجموعه‌داران خصوصی در داخل و خارج از ایران در زمان حیات آن بزرگ، بسیاری از آثارش را ابتیاع كرده و هم اكنون به دور از چشم هنردوستان و هنرشناسان نگهداری می‌كنند. شاید از همین رو باشد كه آثار شایسته قدری ناشناس باقی مانده است. آن‌چه در نگاه اجمالی به آثار استاد شایسته می‌توان دریافت، تسلط بی‌چون و چرای وی بر شبیه‌سازی است. ساخت رنگ‌های طبیعی، تركیب‌بندی‌ها بسیار حساب شده و اجرا عالی از دیگر كیفیات این آثار هستند. شایسته در یكی از آثار طبیعت بی‌جان خود تصویری از یك‌دسته كاهو و ظرف سكنجبین را به تصویر كشیده كه قطرات آب هنوز بر برگ‌های كاهو باقی است. در واقع زندگی در این نقاشی چنان به تصویر درآمده كه هر بیننده‌ایی را به تحسین وا می‌داد. شایسته هم‌چون، استادان خلفش به هنر مدرن اروپای اوایل قرن بیستم تمایلی نشان نمی‌دهد و با آن‌كه خود سال‌ها در فرنگ زندگی و از نزدیك با تحولات هنری‌نو آشنا بوده اما از این قافله به نوعی بر كنار می‌ماند و به آن‌چه علاقه‌ی باطنی خود اوست، توجه نشان می‌دهد. نقل است زمانی كه كاشی‌های ارگ كریمخانی شیراز آسیب می‌بینند، صاحب منصبان وقت بر آن می‌شوند كه آن‌ها را ترمیم كنند، پس اندكی جستجو كسی را بهتر از شایسته نمی‌یابند و از او مدد می‌جویند. او پس از چند روز كاشی‌ها را نقاشی كرده و در كنار آن‌هایی كه آسیب ندیده‌اند، نصب می‌كند و از دوستان می‌خواهد بین سالم‌ها و ترمیم شده‌ها تمایزی قایل شوند كه همگی عاجز می‌مانند. شایسته از جمله نقاشانی بود كه مواد و رنگ‌های مورد استفاده خود را، شخصاً تهیه می‌كرد. در بسیاری از آثارش، غباری سطح تابلو را فراگرفته كه نوعی وهم‌آلودگی و رمزآمیزی به آن بخشیده است كیفیتی كه در هیچ یك از نقاشان معاصرش دیده نشده است، نقل است كه او در رنگ خود ماده‌ایی می‌ریخته كه در پایان كار چنین حالتی به تابلو می‌داده است. همچنین برخی از كارشناسان این امر را زاییده استفاده از مواد ابتكاری می‌دانند كه پس از پایان تابلو بر روی آن می‌كشیده است. به هرحال این خصیصه همان كیفیت منحصر بفردی است كه آثار شایسته را از دیگران متمایز می‌كند. شایسته در یك حركت ذوقی كوچك‌ترین نقاشی ایران آفرید وی روی یك دانه برنج منظره‌ایی را به تصویر كشیده كه بسیاری از ظرایف آن جز با چشم مسلح قابل تشخیص نیست. به یقین قدر شایسته را از آن‌چنان‌كه باید ندانسته‌ایم، باشد كه این مقال سرفصلی باشد برای نگریستن به هنرمندان مردمی كه سزاوار تكریم و احترام بیشترند. |
