مطالب علمی - پزشکی

مداوای طبیعی یبوست
طبیعی ترین روش برای رفع یبوست و روان کردن مدفوع افزایش میزان مصرف فیبر(قابل محلول یا غیر قابل محلول) و آب می باشد. در هر حال مقدارو محتوای مدفوع افراد در زمانهای مختلف متفاوت است و به طور بارزی تحت تاثیر فاکتورهای رژیمی می باشد.
شاید یکی از دلایل یبوست نیز مشکلات کولونی(روده ای) -توانایی کولون در حرکت دادن محتویات داخل شکم- باشد یا دارویی که به طور مرتب مصرف می کنید. بنابراین بهتر است برای اطمینان یافتن از علت اصلی این مشکل به پزشک معالج خود یا متخصص گوارش مراجعه کنید.
برای یاری بیشتر شما در حل این مشکل بهتر است ابتدا بعضی از دلایل اصلی این مشکل را ذکر نماییم. البته به خاطر داشته باشید که افراد متفاوت هستند و دلایل زیر ممکن است جامع نباشد یا شامل حال تمام افراد نباشد.

۱- افزایش میزان مصرف شیر یا فراورده های شیر
۲- مصرف زیاد پروتئین، مصرف کم غذاهای فیبردار(بیشتر افراد باید به میزان ۲۵-۳۵ گرم فیبر در هر روز مصرف کنند)
۳- عدم تحرک
۴- مصرف ناکافی آب یا نوشیدنی های بدون کافئین
۵- حاملگی
۶- مصرف بیش از اندازه ملین ها
۷- افزایش سن(بیشتر جمعیت کهنسال )
۸-  حرکت کند روده
۹- وضعیت بالینی خاص مثل دیابت ، سندرم روده حساس، کم کاری تیروئید و…
۱۰- مشکلات روده و رکتوم مثل(وجود پولیپ، بیرون زدگی رکتوم، بواسیرو ….)
اولین کار به موازات افزایش سن و در نظر گرفتن تاریخچه خانوادگی و ژنتیکی این است که در سن ۵۰ سالگی یا بالاتر بعضی از آزمایشات روده به منظور اطمینان از عدم رشد ناهنجار زایده در روده انجام شود. اگر سابقه زخم معده یا سرطان روده در خانواده شما وجود دارد بدلیل افزایش شانس ابتلا به این اختلالات ، بهتر است آزمایشات را انجام دهید. حتی اگر جوانتر هستید و هر تغییری در وضعیت شکم یا تغییر شکل مدفوع (کاهش حجم ، باریک شدن و یا افزایش ضخامت مدفوع ) ملاحظه نمودید که بیش از دو هفته به طول انجامید بهتر است به پزشک خود اطلاع دهید.
شما می توانید با پاسخ به پرسش های زیر پزشک را در زمینه تشخیص علت اصلی یاری کنید:
• مدت زمان ابتلا به یبوست
• هر نوع تغییر در رژیم غذایی
• مشاهده خون در مدفوع
• مشاهده تغییر در عادت تخلیه یا تغییر در رنگ مدفوع
•  داشتن مشکلات بالینی  سکته مغزی، کم کاری تیروئید، کاهش وزن غیر متعارف و …..
• میزان فعالیت روزانه
• دارویی که معمولا مصرف می کنید. بعضی از داروها باعث ایجاد یبوست یا خشکی مدفوع می شود مثل : تسکین دهنده های درد مخدر، داروهای حاوی الومینیوم یا کلسیم، مکمل های آهن ، داروهای فشار خون مثل بلوک کننده های کانال کلسیم ، داروهای مدر و….

در صورتی که هیچ دلیل جدی یا اختلالی مشاهده نشد بهترین روش برای درمان این مشکل افزایش میزان فیبر مصرفی ، فعالیت های ایروبیک، نوشیدن آب، و به علاوه مصرف موقت بعضی داروها ی درمانی مثل ملین ها و  ملایم کننده های مدفوع  می باشد .

رژیم غذائی

اگررژیم غذائی حاوی مقدارکافی فیبرباشد (روزانه ۲۰ تا ۳۵ گرم) ،باعث نرمی مدفوع وحجیم شدن آن می شود. پزشکان ومتخصصین تغذیه می توانند درزمینه ارائه یک برنامه غذائی مناسب به شما کمک کنند.ازجمله غذاهای غنی ازفیبرمی توان حبوبات و غلات کامل یعنی نوع سبوس دار آنها،انواع میوه وسبزیجات تازه مانند مارچوبه (asparagus) ،انواع کلم وهویج رانام برد.افرادی که مستعد یبوست هستند،باید مصرف غذاهائ کم فیبریابدون فیبرمانند بستنی ،پنیر،گوشت ،و غذاهای آماده را محدودکنند. 

اصلاح شیوه زندگی

ازجمله عوامل دیگری که به پیشگیری ودرمان یبوست کمک می کنند،عبارتنداز: نوشیدن آب کافی و مصرف مایعاتی مانندآب میوه ها ، عصاره سبزیجات و سوپ صاف شده که مانع ازکاهش آب بدن می شوند.همچنین انجام فعالیت بدنی و ورزشهای روزانه ، اختصاص زمان مناسب به حرکات روده و دفع مدفوع نیزدراین موردموثرهستند . به علاوه،مواد  تحریک کننده حرکات روده و محرک دفع نیز نبایستی نادیده گرفته شوند. 

ملین ها 

اکثرکسانی که مبتلا به یبوستهای معمولی هستند،نیازی به مصرف ملین ها ندارند.ولی پزشکان برای آن دسته از افرادی که باوجود رژیم غذائی مناسب و اصلاح شیوه زندگی خود،بازهم دارای یبوست می باشند،استفاده ازملین ها و حتی تنقیه رابرای مدت محدودی توصیه می کنند.درموردکودکان ،درمان کوتاه مدت باملین ها، همراه با آموزش های لازم جهت دفع مدفوع منظم ،به درمان یبوست کمک خواهدکرد.

نیازبه ملین ها واینکه کدامیک ازآنها برای بیماربهتراست بایدتنها بوسیله پزشکان تعیین شود.ملین ها به شکل مایع،قرص،پودر(لعاب) ویادانه های ریزوجوددارند وازراه خوراکی قابل مصرف هستند.این مواد به صورتهای مختلف  به رفع یبوست کمک می کنند. که ازاین قرارند:

·  ملینهای حجم ساز (bulk-forming) :این  ملینها معمولا” ایمن ترین ملین محسوب می شوند،ولی برروی جذب بعضی ازداروها نیزتاثیرمی گذارند.همچنین به عنوان مکمل های فیبر شاخته شده وهمراه با آب مصرف می شوند.آنها آب رادرداخل روده جذب کرده وباعث نرمترشدن مدفوع می گردند.نامهای تجاری آنها عبارتنداز:
متاموسیل(Metamucil)،فایبرال(Fiberal)،سیتروسل(Citrucel)،کونسیل(Konsyl)،و سروتان(Serutan).
این داروها بایستی همراه باآب مصرف شوند ،چراکه می توانندباعث انسدادشوند.بسیاری ازافراد اعلام کرده اند که بعدازمصرف داروهای مذکور تسکین نیافته اند و حتی استفاده ازآنها باعث افزایش نفخ آنان وایجاددرهای شکمی شده است.

·  محرکها (Stimulants) : این ملینها باعث انقباضات منظم درماهیچه های روده می شوند.نامهای تجاری آنها عبارتنداز:
کورکتول(Corectol)، دلکولاکس(Dulcolux)،پورج(Purge)،وسنوکوت(Senokot).
مطالعات بعمل آمده نشان می دهندکه فنل فتالئین(Phenolphetalein) ،به عنوان یکی ازاجزای تشکیل دهنده برخی از این مواد ،می تواندباعث افزایش خطرسرطان گردد. FDA (سازمان غذا ودارو) ،بطورکلی ترکیباتی  که حاوی فنل فتالئین هستند،راخارج ازرده دانسته واستفاده ازآنهاراتحریم نموده داده است . به همین علت بیشترسازنده های موادمحرک ،جایگزین دیگری رابرای فنل فتالئین تعیین کرده اند.

·  مواداسمزی (Osmotics) : این موادباعث می شوندکه مدفوع داخل کولون دریک مسیرخاص حرکت نماید ،ومنجربه اتساع روده می گردند.این سری ازداروها برای افرادی مفیدهستندکه مبتلا به یبوست هایی با عامل ناشناخته هستند.نام تجاری آنهاعبارتنداز:سفولاک(Cephulac )،سوربیتول(Surbitol)،ومایرالاکس(Miralax).افرادی که دارای دیابت هستند،به هنگام استفاده ازاین موادبایستی ازنظرتعادل الکترولیت بدن تحت نظرقرارداشته باشند.

·   نرم کننده های مدفوع (Stool softener) : این موادباعث مرطوب شدن مدفوع گشته وازکاهش آب آن جلوگیری می کنند.این ملین ها اغلب بعداززایمان وعملهای جراحی توصیه می شوند.نامهای تجاری انها عبارتنداز:کولاک (Colac)وسرفک(Surfak)
این موادبرای افرادی توصیه می شودکه بایداززورزدن هنگام اجابت مزاج پرهیزکنند.استفاده طولانی مدت ازاین سری داروها ممکن است باعث به هم خوردن تعادل الکترولیتهای بدن شود.

·   ملین های روغنی (Lubricant) : این موادباعث چرب شدن مدفوع شده وحرکت آن رادرداخل روده ها آسانتر می کند. متداولترین آنها روغنهای معدنی هستند.نامهای تجاری انهاعبارتنداز:فلیت(Fleet)،و زیمنول(Zymenol). این مواد قادرندحرکت روده راطی ۸ ساعت تحریک نمایند.

·  ملین های نمکی (Saline laxatives) :این ملینهایک نوع نمکهائی هستند که مانند اسفنج عمل کرده و آب رابه داخل روده می کشندتامدفوع بتواندراحت ترعبورکند.نامهای تجاری آنها عبارتنداز: شیرمنیزی (Milk of magnesia)،وهالیزام-او(Haleys M-O).بطورکلی ملینهای سالین جهت درمان یبوستهای حادبکارمی روند .البته به شرطی که هیچ گونه علامتی، ازانسدادروده وجودنداشته باشد. استفاده ممتدازاین ملینها ،به خصوص درکودکان و افرادمبتلا به نارسائیهای کلیوی می تواندباعث به هم خوردن تعادل الکترولیتی بدن آنان شود.

· فعال کننده های کلراید کانال (Chloride Channel activators) : این ملینها باعث افزایش مایعات روده ای و تشدیدحرکت آنها شده وبه عبورمدفوع کمک می کنند،وازاین طریق سبب کاهش یبوست  می گردند.یکی ازاین ملین ها آمی تیزا(Amitiza) است ومشخص شده که این دارو می توانداز ۶ الی ۱۲ ماه بطورایمن مورداستفاده قرارگیرد. اما این پزشکان هستندکه بایستی نیازبه ادامه استفاده ازآن راتعیین نمایند.

اشخاصی که به ملین ها وابسته می شوند،لازم است که به آرامی استفاده ازآنها رامتوقف کنند.دراین راستا پزشکان می توانند کمکهای لازم راارائه دهند.اکثرافرادی که استفاده ازملین هارامتوقف می کنند،قادرند، توانائی خودراجهت انقباضات طبیعی روده مجددا”بدست آورند.

توصیه های مهم :

تأثیر رژیم غذایی :

برای جلوگیری از ایجاد یبوست ،‌باید از غذاهایی که فیبر بالایی دارند ، مثل سبزیجات ، میوه ها و غلات بیشتر استفاده کرد . مصرف غذاهای فیبردار باعث می شود که مدفوع حجیم و نرم شود . اما باید توجه داشت که افزایش مصرف غذاهای فیبردار باید به آهستگی صورت گیرد تا بدن به آنها عادت کند . در غیراین صورت ، فرد دچار نفخ شکم و دل پیچه خواهد شد .

همچنین حتی الامکان باید از غذاهایی که فیبر اندک دارند ، مثل : بستنی ، پنیر ، گوشت ، چیپس و سیب زمینی سرخ کرده ، پیتزا ، غذای کنسروی و غذاهای چرب مثل آبگوشت و کله پاچه پرهیز کرد .

مصرف آب و مایعات :

بسیاری از مواقع به علت مشکلات کاری فراموش می کنیم که به میزان کافی آب مصرف کنیم و این مسئله باعث خشکی سیستم گوارشی و در نتیجه خشکی و سفتی مدفوع می شود . یکی از توصیه های مهم برای مبارزه با یبوست مصرف مایعات به خصوص آب یا آب میوه ها به میزان کافی است . مصرف روازنه حداقل ۳ لیتر مایعات ( معادل ۱۲ لیوان بزرگ ) برای مبارزه با یبوست بسیار مفید است . توجه شود که در این راستا از مایعات کافئین دار ( مثل قهوه ، نوشابه و چای پررنگ ) یا نوشابه های الکلی باید جداً پرهیز شود ، چرا که باعث خشکی سیستم گوارشی و اثر معکوس می شوند .

عدم تحرک :

تحرک کافی یک از کارهای بسیار مفید برای مبارزه با یبوست است . البته نیازی نیست که حتماً یک ورزشکار باشید ، بلکه روزانه حداقل ۲۰ تا ۳۰ دقیقه پیاده روی که تداوم داشته باشد بسیار مؤثر خواهد بود .

نحوه اجابت مزاج :

صرف وقت کافی برای اجابت مزاج از نکات بسیار مهم است . بیشتر مواقع ، به علت شتاب و عجله ، توجه و دقت کافی به زمان اجابت مزاج نمی شود که این یکی از علل مهم ایجاد یبوست است . لذا توصیه می شود که حتماً ساعت معینی از روز به اجابت مزاج اختصاص داده شود و در هنگام اجابت مزاج نیز این عمل را با حوصله انجام داد . حتی اگر فرد در ساعت فوق احساس اجابت مزاج ندارد ، حتماً برای اجابت مزاج به دستشویی مراجعه کند . نکته مهم دیگر این است که هرگز نباید احساس اجابت مزاج را صرفاً به دلیل دوری از منزل یا کارداشتن نادیده گرفت .

مصرف داروهای ملین یا داروهای گیاهی :

باید از مصرف هر نوع ملین چه گیاهی و چه دارویی بدون تجویز پزشک پرهیز کرد . با اینکه مصرف کوتاه مدت ملین ها برای مبارزه با یبوست ضروری است ، مصرف بی رویه آنها می تواند مشکلاتی را به همراه داشته باشد . برخی از مردم تصور میکنند که مصرف ملین های گیاهی بی ضرر است ، در صورتی که همیشه چنین نیست . مثلاً مصرف طولانی مدت برگ سنا می تواند مشکلات بسیاری را به دنبال داشته باشد .

از طرفی ، برخی داروها باعث یبوست می شوند . مثلاً برخی داروهای قلبی ( آدالات )‌ ، قرص کلسیم ، داروهای کدئین دار ،‌شربتهای آنتی اسید ، قرص آهن و داروهای ضدافسردگی از جمله داروهایی هستند که می توانند باعث یبوست شوند .

برای پیشگیری از یبوست میزان فیبر غذایی و مایعات را افزایش دهید . انجام فعالیت های ورزشی و توجه و صرف زمان کافی برای اجابت مزاج در اغلب موارد باعث مرتفع شدن یبوست می شوند .

در نهایت ، باید توجه داشت که در صورت ادامه یبوست ، علیرغم اقدامات فوق ، حتماً به پزشک مراجعه شود .