مطالب علمی - پزشکی

آسیب زانو در ورزش 
 این روزها آسیب دیدگی زانو در میان فوتبالیستهای جوان ایرانی بیداد می کند و روزی نیست که در تمرینات تیمی و یا مسابقات باشگاهی و ملی بازیکنی در معرض این آسیب دیدگی قرار نگرفته باشد بطوری که به کابوسی برای جوانان تبدیل شده است. در مقاله ذیل ضمن معرفی آناتومی زانو و رباط ها و لیگامنت های مربوطه سعی شده ضمن معرفی انواع آسیب دیدگی نحوه مقابله با آنها نیز توضیح داده شود.
مقدمه
زانو بعد از مچ پا شایعترین محل صدمات ورزشی است.صدمات رباط صلیبی قدامی یکی ازعلل شایع زانودرد حاد و مزمن است.جراحات این رباط مهم زانو عمدتاً ناشی از کاهش ناگهانی سرعت در هنگام دویدن و صدمات ورزشی تماسی که جزء چرخشی روی زانو دارند می باشد. همچنین ورزشهای تماسی می توانند ثانویه به کشیده شدن زانو, اعمال نیروهایی از سمت خارج به داخل زانو و یا باز شدن بیش از اندازه زانو (Hyper extension ) سبب صدمه دیدگی رباط صلیبی قدامی ( ACL ) شوند.

صدمه دیدگی رباط ACL در سطح یکسانی از فعالیت در زنان بیشتر رخ می دهد و درصد قابل ملاحظه ای از صدمات زانو را تشکیل میدهد. حداقل ۵۰% از افراد با آسیب ACL دچار آسیب همراه در منیسک زانو می شوند که منیسک خارجی مستعدتر به آسیب دیدگی است ( البته در آسیب دیدگی حاد ). در آسیب های مزمن رباط ACL معمولاً منیسک داخلی است که دچار آسیب همراه می شود. سالانه در آمریکا ۹۵۰۰۰ پارگی رباط ACL گزارش می شود.
رباط صلیبی قدامی زانو ( ACL ) برای پایداری مفصل زانو در هنگام دویدن, پرتاب پا و … بسیار حیاتی است. زانویی با آسیب دیدگی رباط ACL بسیار برای صدمه دیدگی در منیسک و تغییرات تخریبی ( آرتروز ) مستعد است.

فرکانس
در آمریکا سالیانه ۲۰۰۰۰۰ آسیب مرتبط با ACL ایجاد می گردد که ۹۵۰۰۰ مورد آن پارگی رباط صلیبی قدامی است. همچنین سالیانه حدود ۱۰۰۰۰۰ بازسازی رباط توسط جراحی انجام می شود.
بروز آسیب به این رباط در ورزشهایی مثل فوتبال, بسکتبال و اسکی بیشتر است.
همچنین احتمال ایجاد این آسیب در زنان ۷/۹- ۵/۲ برابر مردان است ( در سطح یکسانی از فعالیت (

آناتومی کاربردی
رباط صلیبی قدامی در عقب به لبه خلفی داخلی کوندیل خارجی ران اتصال دارد سپس در داخل کپسول مفصل ران به سمت پائین, جلو و داخل رفته کمی پهن تر شده و به حفره ای در جلو و خارج استخوان درشت نی اتصال می یابد. این رباط دو باند دارد. باند جلویی داخلی که در هنگام خم شدن زانو کشیده و در هنگام باز شدن زانو شل است و باند خلفی خارجی که در هنگام باز شدن زانو کشیده و در هنگام خم شدگی زانو شل است.
رباط ACL از شاخه خلفی عصب مربوط به درشت نی عصب می گیرد و سبب ایجاد حس عمقی در زانو می شود.

بیومکانیک ورزشی
۸۵% از مقاومت در مقابل حرکت به جلوی استخوان درشت نی نسبت به استخوان ران را در محل مفصل زانو را ACL تامین می کند و سبب پایداری زانو در هنگام ایست ناگهانی می شود. حداکثر مقاومت ACL زمانی است که زانو در حالت کاملاً باز قرار دارد.
همچنین رباط صلیبی قدامی در محدود کردن میزان چرخش درشت نی هم نقش دارد و هنگامی که زانو کاملاً باز است در مقابل نیروهای وارد به زانو از داخل و خارج زانو را محافظت می کند و پایداری آنرا به کمک رباطهای جانبی زانو حفظ می کند.
هنگامی که ACL صدمه ببیند ترکیبی از حالت حرکت به جلوی درشت نی نسبت به ران و چرخش به خارج و داخل بیش از حد استخوان درشت نی رخ می دهد.
متوسط قدرت رباط صلیبی قدامی در برابر کشش حدود ۲۱۶۰ نیوتن می باشد که این مقدار بطور قابل ملاحظه ای کمتر از متوسط توان رباط صلیبی خلفی و تقریباً نصف رباط جانبی داخلی زانو است.

شرح حال
با یک شرح حال مناسب که تاکید آن بر مکانیسم آسیب و شناسایی آسیب های احتمالی قبلی است و معاینه مناسب می توان در اغلب موارد آسیب ACL را تشخیص داد
. در ورزشهای غیر تماسی:
- یک صدای تق همراه با آسیب ACL شنیده شده یا خیر. معمولاً این صدا هنگامی که فرد ناگهان تغییر مسیر داده یا ناگهان در هنگام دویدن ایستاده است و یا در هنگام افتادن روی پا بعد از پرش شنیده شده و بدنبال آن التهاب ایجاد شده است.
- در خلال چند ساعت خون در مفصل تجمع پیدا کرده است.
- فرد معمولاً نتوانسته است بخاطردرد و تورم یا ناپایداری زانو به فعالیت ادامه دهد.
• در ورزشهای تماسی و ضربات با انرژی بالا:
- این صدمات رباط ACL معمولاً با آسیب دیدگی سایر رباطهای زانو یا منیسک ها همراهی دارد
- اعمال یک نیروی شدید از سمت خارج به داخل به زانو می تواند منجر به یک سه گانه آسیب دیدگی شامل آسیب ACL, آسیب رباط جانبی داخلی زانو و آسیب تاخیری منیسک داخلی شود.

معاینه بالینی
• مشاهده دقیق زانو برای بررسی تجمع مایع یا تغییر شکل استخوانی ( شکستگی احتمالی ) طبق تحقیقات انجام شده در آسیب استخوانی تجمع سریع مایع در مفصل ۷۲% ارتباط با آسیب رباط صلیبی قدامی دارد.
• معاینه دامنه حرکات مفصل زانو بخصوص بازشدن کامل زانو که اگر نشود امکان آسیب همراه در منیسک را مطرح می کند.
• لمس ساختارهای استخوانی امکان دارد منجر به شناسایی شکستگی استخوان درشت نی شود.
• لمس خطوط مفصلی زانو برای ارزیابی آسیب احتمالی منیسک ها لازم است. همچنین باید رباطهای جانبی زانو معاینه شوند.
• انجام Lachman test بعد از رفع یا کاهش درد بیمار باید برای ارزیابی رباط ACL صورت گیرد به این صورت که فرد روی تخت خوابیده و زانو را در وضعیت خم شدگی ۲۰ تا ۳۰ درجه قرار می دهیم با دست چپ ران را می گیریم و با دست راست پشت قسمت فوقانی ساق را به جلو و طرف خود می کشیم. چنانچه در سمت آسیب دیده مقدار جابجا شده به جلو نسبت به سمت سالم در پای دیگر بیش از ۳ میلی متر باشد غیر عادی است و نمایانگر آسیب است.
• انجام تست Ant.drawer test بخاطر اسپاسم عضلات پشت ران که تست را متاثر می کند کمتر قابل اعتماد است. برای انجام تست بیمار به پشت خوابیده و زانوها را در وضعیت خم شدگی ۹۰ درجه قرار می دهد. معاینه گر جلوی وی نشسته و با دو دست پشت قسمت زیر زانو را می گیرد و ساق را به سمت خود می کشد و در آسیب رباط صلیبی قدامی استخوان درشت نی جلو می آید

علل آسیب دیدگی رباط صلیبی قدامی
• ورزشهای پر خطر برای آسیب دیدگی ACL : ورزشهای فوتبال, اسکی, بسکتبال و بیسبال مسئول ۷۸% از جراحات مرتبط با ورزش رباط صلیبی قدامی هستند.
• جنس : صدمات ورزشی زنان در زمینه پارگی رباط ACL بیشترمی باشند.
• کفش ورزشی : کفش های ورزشی که کناره های آنها سفتتر و محکمتر از وسط کف آنها می باشد بیشتر فرد را مستعد صدمه دیدگی ورزشی می کند.

بررسی تصویربرداری
رادیوگرافی:
• یافته های رادیوگرافیک اغلب منفی است.
• برای بررسی آسیب های همراه با پارگی ACL می توان از نماهای AP, Lateral و merchant و sunrise و Notch view استفاده نمود.
• نمای مایل برای بررسی صفحه استخوان تیبیا مفید است.
• امکان دارد در نمای AP شکستگی همراه با کندگی قسمت خارج کپسول ( Segond fracture ) دیده شود.
این شکستگی یک شاهد بر آسیب کپسول خارجی و یک مدرک غیر مستقیم بر آسیب رباط صلیبی قدامی است. و در قسمت خارجی صفحه تیبیا اتفاق می افتد درست در مجاورت خط مفصلی و در خلف توبرکل Gerdy

آرتروگرام:
• این روش تقریباً با MRI جایگزین شده است.
• از این روش برای بررسی پارگی ACL استفاده می شود.

ام آر آی:
• برای تشخیص آسیب های ACL حدود ۹۵% حساسیت دارد. همچنین با آن می توان کوفتگی های استخوانی را که در ۹۰% از موارد آسیب رباط صلیبی قدامی وجود دارند تشخیص داد.

درمان
فاز حاد:

چنانچه جراحی لازم باشد معمولاً آنرا ۳ هفته به تاخیر می اندازند تا التهاب کاهش یافته و از عوارضی مثل خشکی مفصل بدنبال جراحی سریع جلوگیری شود. باید در این سه هفته عضلات جلو و عقب ران و دامنه حرکتی مفصل زانو تقویت و زیاد شود که این امر می تواند به کاهش تجمع مایع مفصلی و بدست آوردن سریع توان عضلانی بعد از عمل کمک کند. برای تصمیم به جراحی توجه به چند فاکتور مهم است مثل سطح فعالیت ورزشی قبل از صدمه دیدگی , صدمات همراه , تمایل برای ادامه همان رشته ورزشی.و میزان شلی مفصل زانو.جراحی می تواند بصورت ترمیم داخل یا خارج مفصلی رباط صلیبی قدامی باشد, در روش داخل مفصلی توسط روش آرتروسکوپی رباط پاره شده را بصورت اولیه یا با استفاده از رباط زیر کشکک ترمیم می کنند. در روش خارج مفصلی هم با استفاده از بخشی از نوار فیبری خارج ران به نام ایلیو تیبیال تراکت زانو را در سمت خارجی در بیرون سطح مفصلی پایدار می کنند. انتخاب بین این دو روش بسته به نظر جراح دارد و امری تخصصی است. درمان غیر جراحی پارگی aclمعمولا برای افراد مسن و آنهایی که قصد پرداختن به ورزش های شدید و رقابتی را ندارند در نظر گرفته می شود.

فاز بهبودی: سه فاز دارد
• فاز اول : دو هفته اول بعد از جراحی را شامل می شود و هدف در آن رسیدن به بازشدگی کامل زانو ( Full extension ) و حفظ قدرت عضلانی عضله چهارسر رانی و کاهش تورم و نیز توانایی خم کردن زانو در حد نود درجه است.
• فاز دوم : هفته سوم تا پنجم بعد از عمل را شامل می شود و هدف در آن حفظ توانایی باز کردن کامل زانو و افزایش میزان خم شدن زانو به بیش از ۹۰ درجه تا رسیدن به خم شدگی کامل زانو است.
• فاز سوم : هفته ششم را شامل می گردد و هدف در آن افزایش قدرت و سفتی عضلانی است و بدنبال این مرحله به آرامی به ورزش باز می گردیم.بدون انجام تمرینات کافی در دوره بعد از جراحی بازگشت به ورزش به زمانی معادل ۹-۶ ماه زمان نیاز دارد.

عوارض
• خشکی مفصلی
• ناپایداری مفصل زانو
• دردو محدودیت حرکات مفصل زانو

پیش آگهی

• میزان موفقیت جراحی رباط ACL 95-82% است.