تشخیص بیماری
تشخیص بیماری
نحوه تشخیص بیماری
باید بر اساس مشاهدات كاركنان مزرعه پرورش ماهی و قبل از كالبدگشائی و بررسی های بعد از مرگ ، تاریخچه مناسب و كاملی از وضعیت ماهی تهیه كنیم .
تاریخچه
تعداد و وزن ماهیها ـ آیا سرعت رشد ماهی كم است یا زیاد ؟
ـ آخرین باری كه ماهیها وزن شده بودند چه موقع بود ؟
ماهی مریض یا در حال مرگ ـ آیا دیده شده و برای چه مدت
تعداد تلفات ـ در حال ازدیاد است یا كاهش و چند بار در روز جمع آوری می‌شوند؟
رفتار ماهی ـ آیا شنا ، پراكنش ، و رفتار ماهی طیعی است
آب ـ‌پارامترهای دما ، اكسیژن ، شوری وph را در ماه گذشته بررسی كنید
وضعیت هوا ـ سیلاب ، برف ، طوفان و …
دستكاری ماهیها ـ زمان رقم بندی ویا استفاده از مواد ضدعفونی كننده
غذادهی ـ نوع و تاریخ تولید غذا ـ اندازه پلت و زمان تغییر اندازه پلت
ـ زمان‌های غذادهی ـ ضریب تبدیل غذائی چقدر است ؟
بیماری‌هائی كه دیده شده ـ تاریخچه
محل تهیه ماهیها ـ‌از كدام مزرعه تهیه شده است ؟
بعد از تهیه تاریخچه باید با یك نگاه كلی تمام ماهیان بویژه ماهیان مرده در سطح آب و در كف استخر را تحت نظر گرفت ، جابجا شدن ماهیها در استخر را باید مورد ملاحظه قرار داد ، پیدایش ماهیهائی به صورت تك تك نشانه یك حالت غیر عادی می‌باشد و اگر بالا آمدن و یا پائین رفتن ماهی در استخر به سختی صورت گیرد ممكن است نشانه یك بیماری باشد .
در حالت معمولی هنگامی‌كه فردی نزدیك استخر پرورش ماهی می شود ، ماهیان موجود در آن به پیشواز آن فرد می آیند . حال اگر ماهیها از نزدیك شدن فرد به استخر وحشت‌زده شوند و فرار كنند احتمال دارد كه ماهیها در دوره كمون یك بیماری باشند ویا اینكه بیش از حد تغذیه كرده باشند ویا اكسیژن محلول كم باشد .
در صورت كمبود اكسیژن ماهیها دراطراف مدخل آب به استخر جمع شده ، به سطح آب بالا آمده و روی پهلو افتاده و از هوا تنفس می‌كنند .
شنای غیر عادی ماهی حول محور فرضی ( طولی یا عرضی ) ، flashing و مالیدن بدن به دیواره می‌تواند نشانه بروز بیماری باشد .
در صورت وجود انگلهای خارجی به میزان زیاد و تحریك بدن ماهی توسط آنها و یا برهم خوردن تعادل شرایط محیطی حالت پرش با شدت زیاد مشاهده می شود .
بطور معمول ماهیان بیمار تیره‌تر از حالت معمول به نظر می رسند و ممكن است در مناطقی از استخر كه جریان آب كند می باشد تجمع یابند .
مشاهده ماهیها در محل
آیا ماهیها خوب رشد كرده اند یا لاغرند ـ آیا در اندازه‌های مختلفی هستند ؟
ـ به اختلات متابولیكی ازقبیل بیماری و تغذیه غلط توجه كنید
تغییر رنگ ویا شكل
پخش شدن ماهیها در لایه‌های آب ـ ماهیها باید در ستون آب منتشر باشند .
ـ استرس‌ها باعث انتشار غیر طبیعی ماهی می‌شود .
ـ احتمال دارد ماهی از نقاط خاصی مانند سایه استفاده بیشتر كنند .
ـ با كمبود اكسیژن ماهی در اطراف ورودی تجمع می یابند .
تغییرات پوست یا سطح بدن ـ خراش و زخم ، رشته رشته شدن و یا خوردگی باله‌ها
ـ آلودگی قارچی و یا انگلهای مشخص
حركت ناگهانی و سریع غذا خوردن ـ مدتی را صرف نگاه كردن به ماهیها كنید تا به این موضوع پی ببرید .
ـ آیا همه ماهیها با اشتها غذا می خورند ؟
ـ آیا بیرون دادن غذا از دهان دیده می‌شود ؟
ـ آیا پخش غذا بطور صحیح صورت می كیرد ؟
ـ ماهیانی كه در حال بلوغ جنسی هستند تمایل كمتری به غذا دارند
برای بررسی انفرادی ماهی و قبل از كالبد گشائی ، حجم شكم ، رنگ پوست ، مقدار لایه موكوسی و وجود یا عدم وجود ضایعات پوستی و سایر علائم غیر طبیعی را بررسی می كنیم
حالت چشمها بخصوص باید از نظر بیرون زدگی یا وجود لكه بر روی قرنیه و شفاف یا كدر بودن عدسی مورد بررسی قرار گیرد . خونریزی در اتاقك قدامی چشم نشانگر یك مشكل عمومی و فراگیر در سطح بدن بوده و یا بعد از وارد شدن ضربه به بدن رخ می‌دهد . بیرون زدگی دو طرفه كره چشم در حالت وقوع تعداد زیادی از بیماریهای عفونی یا شرایط ایجاد كننده ناتوانی در بدن ماهی رخ می دهد و بیرون زدگی یك طرفه كره چشم می تواند ضایعه موضعی در بدن ماهی می باشد . از عكس‌العمل چشمی می توان ماهیان بیمار را بویژه هنگامی‌كه آثار بیماری ظاهر نشده باشد ، از ماهیان بیمار تشخیص داد . اگر ماهی را حول محور افقی به نحوی نگه داریم كه ناحیه پشتی آن در بالا قرار گیرد سپس آن را حول محور طولی به راست یا چپ بچرخانیم ، ماهی سالم كره چشم را در وضعیت طبیعیی عمودی قرار می گیرد .
حالت باله‌های شنا و بخصوص باله دمی از نظر كامل یا ناقض بودن و ریش ریش شدن و همچنین وضعیت و رنگ آبششها مورد مطالعه قرار گیرد ، سرپوش آبششی ممكن است جمع شده و از طول آن كاسته شده باشد .
رنگ آبششها در حالت معمولی قرمز تند می باشد ولی ممكن است به رنگ آبی، گلی كم‌رنگ و حتی سفید در یك حالت كم‌خونی دیده شود . وجود انگلهای ماكروسكوپی از قبیل زالو و همچنین دانه‌های ارزنی سفید یا سیاه و كركهای متشكل از رشته‌های قارچی بر روی پوست و آبشش و هرگونه ضایعه باید مورد توجه قرار گیرد . خونریزی‌های كانونی ( نقطه‌ای ) در آبششها ممكن است نشان‌دهنده آثار ناشی از تخریب و صدمات انگلی و یا عفونت خونی باشد ظاهر برآمده همراه با ترشحات مخاطی ممكن است ، بیماری در اثر عوامل محیطی باشد .
به منظور دیدن تك‌یاخته‌ها و رشته‌های قارچی می توان لام مرطوب تهیه كرد ، این كار را می توان در مورد پوست و آبشش انجام داد .
آزمایشاتی كه روی ماهی مرده و قبل از كالبد گشائی صورت می گیرد
شكل بدن ـ آیا در ستون فقرات تغییر شكل و خمیدگی دیده می شود ؟ در فكها چطور ؟
ـ اتساع شكم و یا بزرگ بودن سر نسبت به بدن ؟
باله‌ها آیا خوردگی باله و خراش در بدن وجود دارد ؟
آبششها ـ باید به رنگ قرمز تیره باشد
ـ وجود قارچ یا موكوس ضخیم احتمالاً نشانه وجود كیفیت بد آب است .
ـ خونریزی آبشش ممكن است بدلیل سپتی سمی یا ضربات مكانیكی باشد .
پوست ـ به هرگونه زخم یا كنده شدن فلس توجه كنید
ـ تیرگی رنگ پوست ، ممكن است یك واكنش عمومی به استرس ، بیماری یا كور باشد .
كالبدگشائی :
برای تشریح كردن ماهی باید از مخرج در امتداد خط میانی شكم تا آبششها برش داد سپس سرپوش آبششی را تا آنجائی كه امكان دارد به طور كامل بر روی پهلوی چپ بریده و سرانجام برش را در امتداد خط جانبی و دیواره خلفی محوطه شكمی به سمت مخرج ادامه داد و دیواره سمت چپ حفره شكمی را كاملاً از هر طرف آزاد شده است بر داشت تا بدین ترتیب اندامهای مختلف موجود در حفره یاد شده آشكار شوند و حالت آنها مورد بررسی قرار گیرد . وجود هرگونه مایع و رنگ آن ، همچنین وجود انگلهای مختلف در محوطه شكمی و حالت و رنگ قلب ، كبد و كلیه‌ها و سر انجام وجود هرنوع تورم و ضایعات غیرعادی مانند خونریزی باید مورد توجه قرار گیرد .
لوله گوارش را از ابتدا و انتها قطع كرده و از بدن خارج نموده و در یك ظرف آن را باز كرده و نمونه‌های لازم را از آن می گیریم .
وقتی صفرا متورم و تیره رنگ می شود نشانه این است كه ما مشكل تغذیه‌ای داریم و باید ببینیم كه مشكل از كجاست .
خونریزی در كبد نیز به دو علت شایع مسمومیت غذائی و عوامل میكروبی بیشتر روی می دهد . البته مسمومیت غذائی دو نشانه بارز دیگر شامل وجود محتویات خونی در روده و وجود مایع زرد خونی در محوطه شكمی می باشد .
كبد سالم دارای قوام كافی ، رنگ تیره و براق و لبه‌های تیز می باشد .
وجود غذا در معده ماهی بیمار نشان‌دهنده یك مشكل حاد است كه اگر مواد غذائی هضم شده فقط در نواحی انتهائی روده باشد از حاد بودن مسئله تا حدودی كاسته می شود .
ph معده یك ماهی سالم اسیدی می‌باشد و در بیماریهای ویروسی معده پرخون می شود و وجود سنگریزه در معده نشانه وجود بدی تغذیه و كمبود میكروالمانها می‌باشد .
تجمع مواد مخاطی سفید مایل به زرد در دستگاه گوارش را می توان در بی اشتهائی طولانی مدت‌تر مشاهده نمود .
اغلب پرخونی مشخص در بخش انتهائی دستگاه گواش بعد از مرگ دیده می شود و حالت طبیعی دارد .
بیماریهای شایع ماهی قزل‌آلا
1 ـ مسمومیت با دی اكسید كربن:
افزایش خیلی زیاد دی اكسید كربن و كاهش میزان كربنات‌ها و و بی كربنات‌ها سبب ایجاد مسمومیت با نشانه‌های ذیل می شود :
بی اشتهائی
افزایش میزان دی اكسید كربن به بیش از ppm 60
اكسیژن محلول كمتر از ppm 6 ، بیشتر ماهیان به بیش از ppm 6 اكسیژن نیاز دارند .
معمولاً ماهی به صورت بی حركت به یك پهلو شناور می ماند .
ماهی به آرامی و كندتر از حالت طبیعی حركت می كند .
ph آب بسوی اسیدی پیش می رود .
تنفس ماهی به كندی صورت می گیرد .
ماهی در كف حوضچه یا استخر در وضعیت مستقیم باقی می ماند .
2 ـ كمبود اكسیژن :
كاهش اكسیژن محلول ، عامل بروز این عارضه است كه با درجه حرارت و تراكم مرتبط است و می توان با افزایش میزان هوادهی ، كاهش میزان تراكم و در صورت امكان كاهش درجه حرارت این مشكل را رفع كرد و این كاهش اكسیژن دارای نشانه‌های ذیل است :
ماهی در سطح آب می ماند و تنفس می كند
اكسیژن محلول كمتر از ppm 6 ، بیشتر ماهیان به بیش از ppm 6 اكسیژن نیاز دارند .
ماهی برای مدت زیادی در سطح آب باقی می ماند .
ماهی سریع‌تر از حالت عادی تنفس می كند .
3 ـ ضربه :
استرس حمل و نقل ، دستكاری ، برخورد ماهی در استخر یا مخزن به اشیاء ، تهاجم سایر ماهیان و … سبب بروز ضربه به ماهی می شوند كه دارای چندین نشانه مشترك هستند .
ماهی بی اشتها ست و تمایلی به غذا ندارد .
بافتهای بینابینی باله‌ها از بین می‌رود و حالت خوردگی پیدا می‌كند .
تعداد سلولهای قرمز خون از حالت عادی ( 9- 7 گرم در دسی لیتر ) بیشتر می شود .
باله‌ها از ماده خاكستری تیره‌ای پوشیده می شوند .
قرینه چشم نیز تیره رنگ و مات می شود .
آثار مختلف خونریزی در پوست و در چشم دیده می‌شود .
ماهی خود را پشت موانع داخل آب پنهان می‌كند .
ماهی كندتر ازحالت عادی در آب حركت می‌كند و سعی می كند در كف مخزن باقی بماند .
فلس‌های قسمتهای مختلف بدن می ریزد و در قسمتهای مختلف بدن خونریزی‌های نقطه‌ای زیر جلدی دیده می شود .
افزایش سلولهای سفید خون ( لكوسیتوزیس ) در آزمایش‌های هماتولوژی تائید می شود .
4 ـ مسمومیت‌های غیر اختصاصی
هر عامل محیطی غیر عادی ممكن است سبب بروز مسمومیت شود و لازم است تمام پارامترهای آب كنترل شوند و در صورت بروز تنها راه درمان اصلاح كیفیت آب می‌باشد .
ماهی حركت مختصری انجام می دهد و سپس متوقف می شود و تعادل ندارد .
مقادیر بالای ppm 02/0 آمونیاك و ppm 15/0 مس ، ppm 2 نیتریت و ppm 50 نیترات سبب ایجاد مسمومیت می‌شود .
ماهی در سطح آب باقی می ماند و هوا را می بلعد .
ماهیها به صورت گروهی در وروی جمع می شوند .
انحنای قدامی ـ خلفی ( كیفوزیس ) در ستون مهره ایجاد می شود .
5 ـ دژنرسانس چربی كبد :
بالا بودن میزان كربوهیدرات‌ها یا چربی جیره غذائی بخصوص در فصل سرد و در نتیجه عدم تعادل جیره عامل اصلی بروز این عارضه است همچنین كمبود رتینول ، كولین و بیوتین جیره ممكن است به این عارضه منتهی شود . با اصلاح جیره غذائی و افزودن ویتامین E می توان این بیماری را درمان كرد .
نشانه‌های این بیماری شامل :
تیرگی رنگ ، اگزوفتالمی یك و دو طرفه و ادم سراسری در بدن
ماهی به طور دائم در سطح آب باقی می‌ماند .
كبد حالت تورم داشته و رنگ پریدگی آن مشهود است .
رنگ آبششها از قرمز پررنگ به كم‌رنگ تبدیل می شود .
6 ـ هپاتوم یا تومور كبد :
وجود تومورهای بزرگ در كبد ، بویژه در كبد قزل‌آلای رنگین كمان معمولاً مشخص كننده مسمومیت با آفلاتوكسین است .چند ماه پس از اینكه ماهی قزل‌آلا با حتی مقدار بسیار كمی از دانه‌های روغنی كپك زده تغذیه شوند ، تومورهای كبد ظاهر می شود . این تومورها سپس به سرعت در تمام بدن گسترش یافته و باعث تلفات سنگین می شوند . در ضمن پنبه دانه نیز ممكن است به‌طور مستقیم به علت وجود رنگدانه‌های سمی سبب ایجاد بیماری و بی اشتهائی و رسوب چربی در كبد و كلیه ماهیان شود .
نشانه‌های این بیماری :
تورم شكم
كم خونی ناشی از كاهش تعداد سلولهای قرمز خون یا مقدار هموگلوبین آنها یا هردو عامل است .
مقادیر پروتئین‌های خون كمتر از حالت عادی است .
كبد كمی حالت خونریزی نشان می دهد .
7 ـ كمبود كولین :
ماهی مبتلا رشد كمی دارد یا اصلا رشد نمی كند و مانند ماهیان مبتلا به انگل تمایلی به غذا ندارد
در كلیه ها خونریزی دیده می شود .
كبد به رنگ سفید و یا زرد كم‌رنگ دیده می شود .
ضریب تبدیل غذائی از حالت معمولی بالاتر است .
اگر گله در مدت زمان زیادی در معرض این كمبود باشد ، محصول خوبی عاید نمی‌شود ، به محض ظهور نشانه‌ها یا به عنوان پیشگیری ، همواره باید میزان مناسب این ماده به جیره اضافه شود .
8 ـ ایكتیو بودیازیس :
تك یاخته كاستیانكاتریكس ( ایكتیوبودو ) با دو تاژك عامل این عارضه است ، این انگل به پوست و آبشش می‌چسبد . نشانه‌های این بیماری :
ماهی شنا كوتاهی دارد و سپس متوقف می شود .
ماهی تمایلی به غذا ندارد .
باله‌های ماهی به صورت خوابیده دیده می‌شود .
آبششها موكوس زیادی ترشح می‌كنند .
خونریزی در نقاط مختلف پوست دیده می‌شود .
ماهی خود را پشت موانع موجود در آب مخفی می كند .
ماهی دائماَ خود را به اطراف می‌مالد .
استفاده از محلول اكریوفلاوین و فرمالین در درمان بیماری نتیجه خوبی دارد . تعویض قسمتی از آب پس از 8 ـ 6 ساعت مفید است .
9 ـ ایكتیوفتیریازیس ( بیماری لكه سفید ) :
تك یاخته ایكتیوفتیریوس مولتی‌فیلی‌ایس عامل ایجاد این بیماری است ، كه اگر درمان نشود كشنده است ولی روند عفونت اجازه بررسی ، تشخیص و آغاز درمان را می‌دهد .
ماهی شنا كوتاهی دارد و سپس متوقف می شود .
ماهی تمایلی به غذا ندارد .
باله‌های ماهی به صورت خوابیده دیده می‌شود .
آبششها موكوس زیادی ترشح می‌كنند .
خونریزی در نقاط مختلف پوست دیده می‌شود .
ماهی خود را پشت موانع موجود در آب مخفی می كند .
ماهی دائماَ خود را به اطراف می‌مالد .
ماهی در سطح آب می‌ماند و هوا را می‌بلعد .
لكه سفید بر روی پوست و ابشش دیده می‌شود .
افزایش درجه حرارت و نیترات به شیوع ایك كمك می كند .
برای درمان این بیماری می‌توان از سولفات مس در 4 یا 5 نوبت به فواصل 4 روزه استفاده كرد .
مالاشیت‌گرین نیز با موفقیت در درمان این بیماری بكار رفته است .
10 ـ داكتیلوژیروزیس :
عامل این بیماری یك ترماتود منوژن به نام داكتیلوژیروس است كه بیشتر بر روی آبشش و گاهی در پوست مشاهده می‌شود . ماهی مبتلا به این انگل :
ماهی شنا كوتاهی دارد و سپس متوقف می شود .
ماهی در سطح آب باقی می‌ماند و تنفس می‌كند یا هوا را می‌بلعد .
ماهی حالت سرفه را نشان می‌دهد .
موكوس زیاد و خونریزی د ر آبشش ها دیده می‌شود .
قسمت‌هائی از آبشش به شكل غیر عادی برآمدگی دارد .
عضلات ماهی تحلیل می‌رود .
ماهی دائماَ خود را به اطراف می‌مالد .
با استفاده از پرازی كوانتل یا بكارگیری فرمالین به روش غوطه‌وری درمان انجام می‌شود . در این روش تخم انگلها از بین نمی‌رود بنابراین لازم است درمان به صورت یك هفته درمیان برای مدت 2تا 3 هفته ادامه یابد .
11 ـ ژیرو داكتیلوزیس :
عامل این بیماری یك ترماتود منوژن به نام ژیروداكتیلوس است كه انتشار جغرافیائی و دامنه میزبانی وسیعی دارند ، این انگلها كرم‌های پهن كوچكی با یك قلاب در انتهای بدن است و زنده‌زا هستند وبیشتر بر روی پوست دیده می‌شوند .
در صورت تشخیص و كنترل سریع می‌توان این بیماری را كنترل كرد و این انگل تا زمانی كه ماهی زنده است بر روی بدن می‌مانند . نشانه‌های این بیماری :
ماهی در مقاطع كوتاه شنا می‌كند و سپس متوف می‌شود .
باله‌ها تیره رنگ شده و زمینه خاكستری پیدا می‌كنند .
ماهی حالت سرفه دارد و برای مدت زیادی روی آب می‌ماند و تنفس سریعی دارد .
باله‌ها به حالت بسته باقی می‌مانند .
درآبششها به حالت باز باقی می‌مانند .
خونریزی و یك لایه نازك خاكستری روی بدن در پوست مشاهده می‌شود .
مخاط و ترشحات جلدی بیشتر از حالت طبیعی است .
انگل سبب ایجاد جراحت دایره‌ای شكل بر روی پوست می‌شود .
با استفاده از پرازی كوانتل یا به كارگیری تری‌كلروفن انجام می‌شود .معمولاَ یك مرحله درمان برای ریشه‌كنی انگل كافی است چون انگل زنده‌زا ست و انگل در همه مراحل با درمان از بین می‌رود و تخم یا عامل دیگری برای انتقال عفونت باقی نمی‌ماند .
12 ـ هگزامیتیازیس :
گونه‌های مختلفی از تاژكدار هگزامیتا ( با 8 تاژك ) عامل این عارضه هستند . این انگل در روده ماهی و همزیست با آن است . در این بیماری :
شكم ماهی تحلیل رفته به نظر می‌رسد .
سر ماهی به شكل غیر عادی تیره است .
ماهی به طرف غذا می‌آید ولی اشتها به غذا ندارد .
احتمالاَ در روده خونریزی مشاهده می‌شود و كیسه صفرا ضخیم‌تر بنظر می‌رسد .
استفاده از مترونیدازول در آب ، سریع‌ترین و موثرترین درمان است .
13 ـ پوسیدگی باله و دم :
عامل این بیماری عفونت باكتریائی ناشی از سدوموناس‌هاست كه شرایط بد محیطی ، جیره غذائی نامناسب و استرس‌ها زمینه ساز این بیماری هستند .
نشانه‌های این بیماری شامل :
از بین رفتن شعاع بین باله‌ها و بافت بینابینی آنها و منظره سائیدگی پیدا می‌كند .
باله ها كاملاَ از ماده خاكستری پوشیده می‌شوند و نقاط خونریزی نیز دارند .
در قسمتهای مختلف پوست خونریزی مشاهده می‌شود .
حالت پرخونی در پایه و قاعده باله‌ها ایجاد می‌شود .
دم ماهی حالت خوردگی و پاره‌شدگی دارد .
حمام غوطه‌وری با فوراناس در درمان موثر است و افزودن ویتامین به غذای روزانه و افزایش كیفیت آب در ریشه‌كنی عارضه مفید است .
