حیوانات خانگی و بیماری‌های قابل انتقال به انسان

یکی از مشکلات اصلی و عمده‌ی بهداشتی کشور که سال‌هاست به‌صورت یک معضل، منابع انسانی و مالی کشور را به خود اختصاص داده و هر چند گاه به‌صورت بحران جدی در استان‌های مختلف و در قالب بیماری‌های نوپدید و بازپدید خود را آشکار می‌سازد، بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان است. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت از میان ۱۷۰۹ عامل بیماری‌زا، ۸۳۲ عامل از حیوانات به انسان منتقل می‌شود و همچنین از میان ۱۵۶ بیماری نوپدید شناخته شده در انسان ۱۱۴ مورد آن از حیوانات به انسان منتقل می‌گردد. در بعضی از کشورهای پیشرفته مانند آمریکا، تعداد حیوانات خانگی از تعداد شهروندان آن کشور بیشتر است و همه‌ی این حیوانات به‌صورت بالقوه توانایی انتقال بیماری را دارند.
بیماری‌های زونوتیک (Zoonotic) به آن دسته از بیماری‌هایی گفته می‌شود که قابل انتقال از حیوانات به انسان هستند. با توجه به این‌که این بیماری‌ها می‌توانند سیستم ایمنی را درگیر کنند، باید در مورد تماس حیوانات با مسن‌ترها، نوزادان، کودکانی که در حال آموزش راه رفتن هستند، افراد تحت درمان بیماری‌های سرطانی، افرادی که به‌تازگی جراحی پیوند عضو داشته‌اند و افرادی که بیماری‌های خودایمن دارند توجه‌ ویژه‌ای صورت گیرد. این افراد باید از تماس مستقیم با خزندگان شامل لاک‌پشت، سوسمار، مار یا پرندگانی چون جوجه، مرغ یا اردک پرهیز کنند.
سگ یکی از حیواناتی است که همواره در زندگی انسان‌‌ها حضور داشته است. هر کس تصمیم به نگهداری سگ در منزل داشته باشد، باید بداند که پس از چنین تصمیمی مسوولیت‌هایی متوجه او می‌شود که باید به‌خوبی آن‌ها را بشناسد، بپذیرد و سپس اقدام به خرید و نگهداری سگ کند.

هاری
بسیاری از مردم بر این باورند که انسان تنها از طریق گاز گرفته شدن توسط سگ‌ هار، به بیماری هاری مبتلا می‌شود، در حالی ‌که گاز گرفته شدن توسط حیواناتی مانند گربه، خفاش، موش و گرگ نیز می‌تواند منجر به هاری شود. به‌تازگی در شمال ایران راکون‌های زیادی دیده می‌شوند که از طریق کشورهای همسایه‌ی شمالی وارد جنگل‌های ایران شده‌اند و خود این‌ها به‌عنوان یک مخزن هاری به‌حساب می‌آیند. بهترین راه پیشگیری از هاری واکسیناسیون حیوانات خانگی است. به‌هرحال اگر انسانی توسط حیوانی مشکوک گزیده شد، باید بلافاصله از سرم ضدهاری استفاده شود. تزریق به‌موقع این سرم می‌تواند از مرگ فرد جلوگیری کند.

لیشمانیوز جلدی
لیشمانیوز جلدی (سالک) یک بیماری پوستی طولانی‌مدت و بدون درد و تب قابل انتقال بین انسان و تعدادی از حیوانات از جمله جوندگان و سگ است. هنگام خونخواری پشه‌ی خاکی از زخم‌های سالک در جوندگان و سگ، انگل بیماری وارد بدن پشه‌ی خاکی می‌شود و با نیش پشه‌ی آلوده، بیماری به انسان منتقل می‌شود.

کیست هیداتیک
کیست هیداتیک یک بیماری انگلی است که انسان و دام در اثر خوردن تخم نوعی انگل به نام کرم تنیا اکینوکوک که در مدفوع سگ بیمار وجود دارد، بدان مبتلا می‌شوند. کیست هیداتیک کیسه‌ای آبکی حاوی مرحله‌ی نوزادی انگل است که امکان ایجاد آن در اعضای مختلف بدن وجود دارد. این کیست‌ها بسته به این‌که در ریه، کبد مغز یا هر بافت دیگری ایجاد شده باشند قادر به بروز عوارض مختلفی هستند و برای برداشتن آن‌ها نیاز به عمل جراحی است. راه انتقال این بیماری از طریق دست آلوده به مدفوع سگ و خوردن آب و مواد غذایی است که به‌وسیله‌ی مدفوع حیوان بیمار آلوده شده باشد. برای پیشگیری باید تماس انسان با سگ‌ها را کم و سگ‌های آلوده را درمان کرد و سبزیجات را قبل از مصرف به‌طور کامل شست و همچنین از تغذیه‌ی سگ از امعا و احشای دام جلوگیری کرد.

بیماری‌های انگلی سگ
این بیماری‌ها را می‌توان به دو دسته انگل‌های خارجی و داخلی تقسیم کرد. نوع خارجی شامل گری، کک و شپش است. نوع داخلی شامل کرم‌هاست که دو نوع از آن‌ها وجود دارد: کرم‌های گرد و کرم‌های نواری.
کک: کک‌ها روی کف لانه یا بستر تخم‌ می‌گذارند و تخم‌ها در عرض ۳-۲ هفته به کک‌های بالغ تبدیل می‌شوند. کک سگ به‌عنوان میزبان واسط برای لارو یک کرم نواری شایع به نام دیپلیدیوم کانینوم عمل می‌کند. این نکته ضرورت کنترل آلودگی به کک را بیشتر می‌کند. البته با تذکر این‌که کک‌ سگ می‌تواند باعث گزش شدید صاحب حیوان نیز ‌شود. در حقیقت کک انسان (پولکس ایریتانس) روی بدن سگ نیز زندگی می‌کند و برعکس. بنابراین باید سگ را هر ۶ ماه یک‌بار پودر ضد انگل زد. استفاده از روزنامه‌ی باطله به‌عنوان بستر و سوزاندن روزانه‌ی آن فکر پسندیده‌ای است. سبد و بستر سگ را نیز باید پودر ضد انگل زد و قالی‌ها و مبلمان خانه را نیز باید اسپری پاشید.
شپش‌: سگ به دو گونه از شپش‌ها مبتلا می‌شود: یک شپش مکنده به نام لینوگناتوس پیلیفروس و یک شپش گزنده به ‌نام تریکودکتس کانیس.
کرم نواری: کرم نواری متداول در سگ کانیوم نامیده می‌شود ولی انواع دیگری نیز وجود دارد. نشانه‌های شاخص آلودگی حیوان به کرم نواری شامل اشتهای حریصانه همراه با تحلیل رفتن حیوان است. همچنین می‌توان بندهای مسطح کرم گرد را در مدفوع یا چسبیده به موهای اطراف مقعد سگ مشاهده کرد.
کرم‌های گرد: گاه در تابستان، سگ‌ها در بین پنجه‌های خود دچار بیماری جرب مزمن می‌شوند که البته جرب‌های واقعی نیستند بلکه لاروهای انگلی هستند که در زیر پوست نقب می‌زنند.
توکسوکاریازیس یک بیماری انگلی از خانواده‌ی کرم‌های گرد است. این انگل در بسیاری از حیوانات از جمله انسان قادر به ایجاد بیماری است. در سگ و گربه دو گونه‌ی توکسوکارا کتی و توکسوکارا کنیس می‌تواند سبب بیماری شود. توله سگ‌ها از طریق بند ناف در دوران جنینی و نیز خوردن شیر مادر پس از تولد آلوده می‌شوند، اما گربه‌ها فقط از راه خوردن شیر مادر آلوده می‌شوند. این انگل نه‌تنها در سگ و گربه باعث بیماری می‌شود، بلکه مهاجرت لارو انگل در بدن انسان خصوصاً بچه‌ها ایجاد بیماری می‌کند. در ایالات متحده تخمین زده می‌شود که سالانه هزار مورد از آلودگی در انسان مشاهده می‌شود.
دو شکل عمده‌ی این بیماری وجود دارد:
الف. شکل چشمی: توکسوکاریازیس می‌تواند منجر به بیماری‌های چشمی شود که در نهایت به کوری می‌انجامد. شکل چشمی زمانی ایجاد می‌شود که انسان یا حیوان تخم انگل را ببلعد. تخم انگل داخل روده باز و تبدیل به لارو می‌شود. این لارو می‌تواند به سایر نقاط بدن از جمله چشم مهاجرت کند که در چشم منجر به التهاب و زخم شبکیه می‌شود. هر ساله حدود ۷۰۰ نفر از کودکان مبتلا به شکل چشمی توکسوکاریازیس، بینایی خود را از دست می‌دهند.
ب. شکل احشایی: آلودگی شدید با توکسوکاریازیس اگرچه به‌ندرت اتفاق می‌افتد، اما می‌تواند منجر به شکل احشایی توکسوکاریازیس شود. پس از این‌که تخم این انگل توسط انسان بلعیده شد، در روده به لارو تبدیل می‌شود. این لاروها در داخل بدن شروع به مهاجرت می‌کنند تا این‌که خودبه‌خود بمیرند. این امر ممکن است چندین سال به‌طول بیانجامد. ارگان‌هایی که بیشتر درگیر می‌شوند شامل مغز، کبد، ریه و چشم است. علایم بیماری شامل تب، سردرد، سرفه، درد یا ناراحتی معده، آسم یا پنومونی است. در بیشتر موارد افراد بالغی که به تعداد کمی لارو انگل آلوده شده‌اند علایم خاصی را نشان نمی‌دهند. بیشتر علایم در بچه‌هایی که با سگ و گربه بازی می‌کنند دیده می‌شود. اگرچه موارد توکسوکاریازیس‌ گربه‌ای نیز در انسان دیده می‌شود، اما به‌دلیل عادت رفتاری گربه در دفع مدفوع، موارد آن نادرتر است.
تخم این انگل می‌تواند تا دو سال یا بیشتر در خاک زنده بماند. شما و فرزندان‌تان می‌توانید در صورت بلع ناگهانی تخم‌های عفونی توکسوکاریازیس از خاک یا سایر سطوح آلوده و لوازمی از منزل که با سگ و گربه در تماس بوده‌اند، آلوده شوید. در صورت بروز علایم، انجام آزمایش‌های خاص برای تشخیص آلودگی ضروری است. شکل احشایی آلودگی، با داروهای ضد انگل که معمولاً همراه با داروهای ضد التهاب داده می‌شود، درمان می‌شود. درمان شکل چشمی مشکل‌تر است و معمولاً تلاش می‌شود که از پیشرفت جراحت چشم جلوگیری شود. این انگل در خانم‌هایی که به‌خصوص برای اولین بار باردار می‌شوند، می‌تواند منجر به سقط جنین یا زایمان نارس شود.

بیماری‌های انگلی گربه
خراش پنجه‌ی گربه: بیماری دیگری که از گربه به انسان منتقل می‌شود، بیماری خراش پنجه‌ی گربه است. به‌طور معمول زیر ناخن گربه یک‌سری میکروب موجود است که در صورت چنگ زدن گربه به فرد و انتقال این میکروب‌ها از زیر ناخن به درون زخم، انسان تا ۳ روز متوالی تب می‌کند و گاهی نیز دچار تهوع و سردرد می‌شود.
Ring worm: عامل این بیماری کرم نیست بلکه یک بیماری قارچی است. این بیماری پوستی می‌تواند به‌وسیله‌ی تماس پوست با موی حیوان آلوده به‌ویژه گربه به انسان منتقل ‌شود. رینگ ‌ورم می‌تواند از حیوانات دیگر نیز به انسان منتقل شود، مانند: سگ، راسو، اسب، خرگوش و خوکچه‌ی هندی. علایم این بیماری ریزش موضعی موست که در بعضی حیوانات غیرقابل رویت و تشخیص است.
آنفلوانزای پرندگان: گربه‌ مستعد بیماری توسط ویروس H5N1 (آنفلوانزای پرندگان) است. گربه‌ها همچنین می‌توانند این ویروس را در میان یکدیگر منتشر کنند. ولی کارشناسان معتقدند که با توجه به آزمایش‌های صورت گرفته، خطری در مورد ابتلای انسان از طریق گربه‌ها وجود ندارد.

تب گزش جوندگان
Lymphocytic choriomeningitis (LCM) یک بیماری ویروسی قابل انتقال از جوندگان به انسان است که با استشمام ذرات معلق در هوا که از ادرار، مدفوع و بزاق آلوده‌ی جوندگان (موش و همستر) منتشر می‌شود، منتقل می‌گردد. LCM می‌تواند علایمی مانند ضعف‌های عضلانی و حتی فلجی ایجاد کند و متاسفانه درمان قاطعی برای آن وجود ندارد.
تب گزش جوندگان یک بیماری باکتریایی است که از گاز گرفتن، پنجه کشیدن یا غذا و آب آلوده به مدفوع جوندگان منتقل می‌شود. این بیماری در انسان علایمی مانند سرماخوردگی ایجاد می‌کند که شامل تب، سردرد و دردهای عضلانی است.

سالمونلوز
سالمونلوز یک بیماری باکتریایی قابل انتقال است که از مدفوع حیوانات به‌ویژه خزندگان و اردک‌ها و جوجه‌های مرغ سرایت می‌کند. اغلب خزندگان در دستگاه گوارش خود دارای سالمونلا هستند و باکتری سالمونلا روی پوست آن‌ها نیز ممکن است دیده شود یا حتی روی قفس و محل زندگی آن‌ها. به‌هرحال سالمونلا جزو باکتری‌های نرمال (فلور طبیعی) خزندگان است. اگر به آن‌ها اجازه‌ی رفت و آمد در منزل بدهید، باعث انتقال و گسترش باکتری به تمام نقاط منزل خواهید شد.

مایکوباکتریوم
مایکوباکتریوم باکتری اصلی قابل انتقال از ماهی و آکواریوم است. رایج‌ترین راه انتقال مایکوباکتریوم به انسان وجود زخم‌‌های باز مانند بریدگی و خراش‌های روی پوست است. برای جلوگیری از انتقال این باکتری هیچ‌گاه دست خود را وارد آکواریوم نکنید و هنگام تمیز کردن آکواریوم از دستکش استفاده کنید.
تب طوطی
Psittacosis یا تب طوطی یک بیماری مشترک بین انسان و پرندگان است. این باکتری در فضولات و ترشحات بینی پرنده دیده می‌شود. انسان می‌تواند با استشمام ذرات خشک شده و معلق در هوا به بیماری مبتلا شود. اگر کسی دارای پرنده‌ی خانگی است و علایمی چون تب، احساس گرما، سرفه‌ی خشک یا سردردهای عضلانی دارد، بهتر است برای بررسی سلامت خود به پزشک مراجعه کند.

ویروس B
Herpes Virus Simiae Intection (B Virus) یکی از عفونت‌های خطرناک مشترک بین انسان و میمون است که از انواع میمون‌ها به انسان منتقل می‌شود. این بیماری کشنده است و انتقال اغلب از محل گازگرفتگی میمون صورت می‌گیرد. این ویروس در محل زندگی میمون‌ها به شکل بومی وجود دارد، پس باید در تماس باید در تماس با میمون‌ها نهایت دقت را به‌کار برد.

تب زرد
تب زرد یا استفراغ سیاه بیماری خطرناک دیگری است که از میمون به انسان منتقل می‌شود و راه انتقال آن از طریق گزش پشه است. این بیماری دوره‌ی کمون ۶-۳ روزه دارد بیماری به‌صورت متغیر و غیرآشکار تا بیماری کشنده اتفاق می‌افتد. موارد خفیف شبیه آنفلوانزا است. در موارد حاد تب شدید همراه با سردرد، تهوع، استفراغ و ضعف وجود دارد تب دو مرحله‌ای است و کلیه و کبد تحت تاثیر قرار می‌گیرند، هموراژی (خونریزی) و زردی ایجاد می‌شود.

تب خونریزی دهنده‌ی کریمه- کنگو
تب خونریزی دهنده‌ی کریمه- کنگو (CCHF) یک بیماری ویروسی خطرناک و واگیردار و گاهی برای انسان کشنده است که با تب و خونریزی همراه است. با وجود این‌که بیماری مخصوص حیواناتی از جمله خرگوش، پرندگان، گاو و گوسفند است اما موارد تک‌گیر و همه‌گیری‌های ناگهانی این بیماری‌ها در انسان نیز اتفاق می‌افتد.

آلرژی
پزشکان معتقدند ۲۰ تا ۲۵ درصد افراد از نظر ژنتیکی در معرض آلرژی قرار دارند. بیش از یک قرن است که پزشکان به درمان ناراحتی‌های آلرژی می‌پردازند، اما علت ریشه‌ای که رو به افزایش است در پرده‌ای از ابهام است.
بزاق و سایر ترشحات بدن جانورانی مانند گربه، خرگوش، موش صحرایی و اسب می‌تواند سبب ایجاد آلرژی در انسان شود. نوعی عامل آلرژی‌زا را در گربه شناخته‌ و نشان داده‌اند که این عامل پروتئینی است که در بزاق جانور موجود است و پس از خشک شدن بزاق چسبیده به موهای گربه به‌صورت ذرات کوچک‌تر از ۵ میکرون در هوا پراکنده می‌شود و در انسان آلرژی ایجاد می‌کند. نتایج مطالعات اخیر نشان می‌دهد کودکانی که با دیدن گربه عطسه می‌کنند، به‌نظر می‌رسد در معرض افزایش احتمال ابتلا به یک نوع آسم یا تب یونجه قرار دارند. بنا بر یک گزارش اخیر در خبرگزاری ایسنا، ۲۰ درصد از کودکان ۱۱ ساله‌ای که علایم آلرژی نسبت به دیدن گربه نشان می‌دادند علایم آسم و ۴۷ درصد آن‌ها علایم تب یونجه را به‌طور میانگین در ۹ سال بعد نشان دادند.

حیوانات در خانه
با توجه به اهمیت بیماری‌های ذکر شده، اطلاع‌رسانی و ارتقای سطح آموزش جامعه در این زمینه اهمیت ویژه‌ای دارد. اغلب کارشناسان و متخصصان دامپزشکی با بیان این مطلب که هر روز بر تعداد افرادی که به نگهداری حیوانات خانگی رو می‌آورند اضافه می‌شود، تاکید می‌کنند در تمام جوامع مهم‌ترین مشکلی که در این زمینه مطرح می‌شود مساله‌ی بیماری‌های مشترک بین حیوان و انسان است.
از لحاظ بهداشتی، جای هیچ حیوانی در منزل مسکونی نیست، چون همه‌ی حیوانات می‌توانند تعدادی بیماری‌ها را به انسان منتقل کنند. نگهداری هر نوع حیوانی در منزل عوارضی دارد که تشخیص برخی این عوارض و بیماری‌ها در افراد مبتلا بسیار دشوار است و تشخیص آن در برخی دیگر امکان‌پذیر نیست. نگه ‌داشتن پرندگان نیز می‌تواند موجب بیماری‌های تنفسی در انسان شود. صاحبان سگ و گربه و به‌خصوص بچه‌های کوچک بیشتر در معرض ابتلا به بیماری هستند. بچه‌های کوچک به‌دلیل این‌که چهار دست و پا راه می‌روند و مرتب دست‌شان را در دهان می‌کنند بیشتر در معرض خطر هستند.
چند توصیه: دست‌های‌تان را بعد از تماس با حیوان خانگی حتماً بشویید و به بچه‌ها اجازه ندهید در مکان‌هایی که به‌وسیله‌ی مدفوع حیوانات خانگی یا سایر حیوان آلوده شده است بازی کنند. هرگز بچه‌های کوچک را با سگ‌ها تنها نگذارید مگر این‌که سن سگ بیش از ۶ ماه باشد. فوراً پس از مدفوع کردن حیوان خانگی، آن محل را ضدعفونی و مدفوع را به‌طور کامل معدوم کنید. حداقل هفته‌ای یک بار محل زندگی حیوانات خانگی را تمیز کنید و سرانجام این‌که دقت کنید تا سگ‌تان در محل‌های عمومی مدفوع نکند.