|
حكومت پادشاهان قاجار كه تا سال ۱۹۲۵م به طول انجام و سبب رونق یافتن تهران كه تا آن زمان دهكده در دامنه كوههای البرز بود، گردید. تا آن زمان در تهران جز باغ‌های بزرگ با انواع مختلف و متعدد درختان بخصوص درختان چنار، چیزی یافت نمی‌شد.
با آغاز حكومت قاجارها، آقا محمد خان قاجار بنیانگذار حكومت قاجار و فتحعلی شاه كه بعدا جانشین او شد، باعث دگرگونی شهر تهران شدند. شهر تهران زیر نظر فتحعلی شاه (۱۸۳۴-۱۷۹۷) دوباره احیاء شد. او اقامتگاه سلطنتی را تزیین كرد و دستور ساخت محل سكونتی به نام بادگیر و اندرونیش را در آنجا داد.
گستردگی شهر تهران از قرن نوزدهم آغاز شد. فتحعلی شاه و جانشینانش تعدادی باغ در شمال تهران بر دامنه‌های رشته كوه البرز بنا كردند كه بعدها منطقه ییلاقی شمال تهران را تشكیل داد. یكی از این كاخ‌های سلطنتی كوهپایه‌ای كاخ نیاوران است كه گذار زمانی طولانی به درازای یكصد و شصت سال در دوران پرفراز و نشیب تاریخ معاصر ایران، وقوع حوادث گوناگون و برگزاری مجالس، مراسم و مناسبت‌های بسیار در عرصه كاخ باشكوه “صاحبقرانیه“، این عمارت عظیم ییلاقی پادشاهان قاجاری را به مثابه فضایی شاخص در صحنه وقایع سیاسی دو قرن اخیر در ایران مطرح می‌نماید.
قصر نیاوران در باغی در دهكده نیاوران ساخته‌شد، فتحعلی شاه و محمدشاه هریك منزلگاه ییلاقی در این مكان ساخته‌بودند و ناصرالدین شاه با تخریب آن، خود قصر نیاوران را ساخت. در سی‌امین سال حكومت ناصرالدین شاه، قصر نیاوران به قصر صاحبقرانیه تغییر نام داد.
اولین بنای قصر نیاوران در سال ۱۲۶۷ هـ . ق آغاز شد. این قصر در سال‌های بعد، بار دیگر ساخته‌شد و یا در شكل ظاهری آن تغییرات عمده‌ای لحاظ گردید. همانگونه كه ذكر شد، در سال ۱۲۶۷ هـ . ق ناصرالدین شاه دستور داد عمارت جدید سلطانی را در قصبه نیاوران بنا كنند و بازاری مشتمل بر یكصد باب دكان در نیاوران بسازند.
در سال ۱۲۶۸ هـ . ق ناصرالدین شاه دستور عزل ایرزا تقی خان امیركبیر از صدارت را داد و و به جای وی میرزا آقاخان اعتمادالدوله به صدارت نشست. در همین سال در قصر نیاوران مراسم سلام عید فطر به طور رسمی صورت گرفت و تشریفات رسمی نظام انجام شد و برای اولین بار در این قصر هیئت‌های خارجی به حضور ناصرالدین شاه رسیدند. با برگزاری این مراسم با شكوه، قصر نیاوران در كنار قصرهای دیگر ناصری قرار گرفت. بدین ترتیب این قصر درست در سالی كه مدرسه دارالفنون افتتاح گردید، مورد استفاده ناصرالدین شاه قرار گرفت. هرچند قبل از اتمام كارهای ساختمانی آن، ناصرالدین شاه بارها در آن بیتوته كرده بود.
بنا بر گفته‌ها، در سال ۱۲۷۶ هـ . ق اعتمادالسلطنه از قصری كه باشكوهش می‌نامیدند و از آن به عنوان یكی از «قصور رفیع‌البنا و با روح و صفا» یاد می‌كردند، ایراد گرفت و در پس آن، بعد از گذشت چندی قصر سلطنت آبادساخته می‌شود. به احتمال فراوان در این دوره زمانی تا سال ۱۲۹۷ هـ . ق كه تحولی كلی در عمارت نیاوران صورت می‌گیرد، شاه و نزدیكانش برای تجدید بنا در شكل ساختمانی قصر نیاوران، رایزنی‌های فراوان داشتند.
در زمان مظفرالدین شاه، دیواری از شرق به غرب در قسمت شمالی صاحبقرانیه كشیدند. در زمان احمد شاه هم دیواری در شمال قصر جهان نما كشیدند و قصر و دیوانخانه را از محل حرم جدا كردند. در زمان پهلوی اول مقداری از دیوار میان دیوانخانه و حرم‌سرا را كه به دستور مظفرالدین شاه كشیده‌شده‌بود، خراب كردند تا ساختمان جهان‌نما با خوابگاه اندرون و سایر ساختمان‌ها ارتباط پیدا كند.
متأسفانه از معمار قصر نیاوران اطلاعی در دست نیست. در متون به نام برخی از معمارباشی‌های سلطنتی كه همزمان با آغاز ساخت و ساز نیاوران مشغول به كار بودند برمی‌خوریم. یكی از آنان محمد تقی خان معمار باشی است. محمد تقی خان معمار باشی، معمار مدرسه دارالفنون هم بوده‌است و به احتمال فراوان، معمار قصر نیاوران در سال ۱۲۶۸ هـ . ق نیز هم او بوده‌است.
شاعرانه‌ترین كاخ دوران قاجار با خصوصیات منحصر بفرد و جاذبه و آراستگی، كاخ احمد شاهی است كه متأسفانه فاقد تاریخچه‌ای در زمینه ساخت و ساز و دوران بهره‌برداری است و شاید تنها اشاره به لفظ احمد شاهی آن را نسبت به آخرین پادشاه قاجاریه و تاریخ ساخت آن به دوران اقتدار كوتاه مدت این شاه جوان مرتبط می‌سازد.
بنابر برخی نقل قولها، كاخ مذكور را احمد شاه برای همسر گرجی خود بنا نموده‌بود. چنانكه از تاریخ دوران پهلوی برمی‌آید، عمارت مذكور در دوران پهلوی اول جه اقامت ولیعهد و همسر نخستین وی سامان یافته و از آن هنگام در مقاطعی از زمان توسط این خاندان مورد استفاده قرار گرفته است.
در دوره كوتاهی كاخ احمد شاهی به صورت دفتر كار محمدرضا پهلوی عملكردی اداری یافت و سپس با اعمال آخرین تغییرات معماری داخلی در دوران حكومت پهلوی دوم در آن، به عنوان اقامتگاه اصلی ولیعهد وی مجددا به بهره‌برداری رسید و تا سال ۱۳۵۷ خورشیدی، محل اقامت و دفتر وی محسوب می‌گردیده‌است.
آخرین كاخی كه تاریخچه آن مطرح می‌شود كاخ نیاوران در ضلع شمال شرقی مجموعه است. این كاخ توسط مهندس محسن فروغی طراحی گردیده و مهندسین مشاور ناظر بر اجرا، شركت مهندسین مشاور عبدالعزیز فرمانفرماییان و همكاران و سازنده بنا شركت ساختمانی ماپ بوده‌اند. در ابتدا این كاخ را بعنوان محلی برای پذیرایی و اقامت رؤسای كشورها و میهمانان عالیرتبه دربار طراحی و منظور نموده‌بودند، اما در حین عملیات اجرائی با اعمال تغییرات در كاربری، به محل سكونت پهلوی دوم و خانواده وی برای ایام مختلف سال به غیر از فصل تابستان اختصاص یافت.
این كاخ نهایتا از سال ۱۳۴۶ خورشیدی مورد بهره‌برداری پهلوی دوم و خانواده او در ایران قرار گرفت و تا سال ۱۳۵۷ نیز محل سكونت آنها محسوب گردیده‌است.
|
|
|
