زبان و گویش‌ها
یک شنبه 1 اسفند 1389 6:42 PM
زبان رایج ساکنین استان ایلام (۷۰% آنان) کردی فیلی است که طوایف و ایلات مختلف در تمامی شهرستانهای استان با اندک تفاوتی در ادای الفاظ و کلمات بدان تکلم می کنند.
دومین جمعیت گویشی ایلام را لک‌ها تشکیل می دهند که خود طایفه ای از اقوام کرد هستند و اغلب در نواحی شرقی (شهرستانهای دره شهر و آبدانان) و جنوبی(شیروان و چرداول)و به صورت پراکنده ساکنند. لرها نیز به عنوان اقلیت دوم گویش در شهرستانهای جنوبی و شرقی استان و به صورت پراکنده ساکنند و در آخر نیز اعراب در جنوبی تری نقاط استان و همجوار با استان خوزستان دارای کمترین جمعیت گویشوری در استان هستند.
گویش کردی ایلام یکی از گویش‌های زبان کردی است و به عنوان گونه‌ای از گویش کردی جنوبی در کنار گونه‌های کلهری، سنجابی و لکی قرار دارد.این گویش را«فیلی» نیز می نامند و گویشوران آن عمدتاً در استان ایلام و نیز منطاق کردنشین جنوب شرقی عراق ساکن هستند.
دستگاه واجی گویش کردی ایلام متشکل از 35 واج همخوان و 8 واج نیز واکه هستند
کردی کلهری:که در کرمانشاه و مناطق از استان ایلام، از جمله شهرستانهای ایوان و شیروان چرداول و بخش چوار رایج است و با گویش کردی ایلامی اندکی تفاوت دارد.
کردی ایلامی:گویش عمده مردم استان ایلام از جمله طوایف عمده و قدیمی آن است که با اندک اختلافاتی در شهرهای ایلام، مهران، سرابله، بدره، بخشهای عمده‌ای از نواحی جنوبی استان مانند دهلران، دره شهر، آبدانان و مناطقی از کشور عراق نظیر مندلی و خانقین بدان تکلم می‌شود.
لکی:این گویش در سطح نسبتاً گسترده‌ای در استان‌های لرستان، کرمانشاه، همدان و بخشهای از ایلام گویشوران بسیاری دارد.ین گویش اغلب به اشتباه لری یا شعبه‌ای از آن قلمداد شده است. اما نظام آوایی، واژگان و نحو و نیز سنتهای فرهنگی و بسیاری از ويژگی‌های دیگر نشان می‌دهد که لکی گویشی اصیل و برجسته از کردی است.
جستاری در باب کردی ایلامی
کردی ایلامی که گاه آن را «فیلی» نیز نامیده اند، در بیشتر مناطق استان ایلام رایج است.واژه فیلی در بین مردم ایلام معروفیت بسیار ندارد.این را کردهای ساکن عراق به مناسبت سلطه والیان لرستان موسوم به فیلی بر ایلام، رواج داده اند و آن از مقوله مجاز خاص و عام است(سارایی)
گویش فیلی دارای لهجه‌های گوناگونی است که مهمترین آنها عبارتند از :
ملکشاهی:در شهرستانهای ایلام و مهران
خزلی:در بخشهای از شهرستان شیروان چرداول
آبدانانی:در شهرستانهای آبدانان، دهلران و دره شهر
ایلامی:در شهرستانهای ایلام، مهران، شیروان چرداول
بدره ای:در بخش بدره از شهرستان دره شهر
