جاذبه های مذهبی و تاریخی قم قسمت دوم

 

در سمت جنوب باختری جمكران قلعه بزرگی بر روی یكی از مرتفع ترین نقاط مجموعه كوه های این منطقه قرار گرفته كه به قیز قلعه سی شهرت دارد و مابین شهر قم و روستای جمكران قرار گرفته است. خصوصیات بارز قلعه های موجود دررشته كوه های البرز دراین قلعه مشخص است. نوع معماری، مصالح و تكه سفال های سطحی اطراف قلعه نشانگر تاریخ قرن ۷و ۸ است ولی آثاری نیز وجود دارند كه می توانند به دوره های قدیمی تر مربوط شوند. به عنوان نمونه یك بنای گنبدی شكل برروی تپه شمالی وجود دارد كه یادآور معماری قبل از اسلام است.
باتوجه به شرایط و موقعیت خاص قلعه در منطقه؛ می توان تصور كرد كه دوره حیات آن بسیار طولانی بوده است. بدیهی است قلعه یاد شده در دوره تاریخی مورد استفاده بوده و شواهدی از استقرار دوره تاریخی قابل مطالعه است. اغلب دژهای كوهستانی رشته البرز در نقاطی ساخته شده اند كه تسلطی برجلگه هاكه مراكز اصلی شهرنشینی است، نداشته اند و اغلب رشته كوهی حدفاصل میان دژنشینان و شهرنشینان بوده است. در مورد این قلعه نیز می توان تصورنمود كه نزدیك ترین منطقه مسكونی در جلگه های اطراف جمكران كنونی قرار داشته است. داخل باروی اصلی دژ اتاق های متعدد برای دژنشینان و بناهایی برای انبار ساخته شده كه مانند دیگر قلعه های كوهستانی ایران و برخلاف قلعه های جلگه ای شكل هندسی منظمی ندارند. آب بیشتر دژهای كوهستانی از آب باران و برف را به آب انبارها هدایت می كرده است.

قره تپه قم رود در ۲۳ كیلومتری شمال خاوری استان قم و حدود ۵/۱ كیلومتری جنوب باختری دهستان قم رود و در فاصله۲۰۰ متری جنوب جاده آسفالته قم رود به قم واقع شده است. قره تپه با شكل مدور بر روی پشته ای طبیعی قرار گرفته و در میان مزارع سبز و خرم محصور شده است. براساس شواهد موجود، نخستین استقرار دردشت قم رود به هزاره ششم پیش از میلاد یا هشت هزار سال پیش مربوط است. این زندگی حدود دو هزار سال ادامه یافته و در میانه هزاره چهارم بر اثر سیل مهیبی به زیر آب رفته و اهالی به سمت غرب به سمت البرز مهاجرت كرده اند و تا هزاره هاظاهراً سمت خاور قم رود خالی از سكنه بوده است ولی از اواخر دوره ساسانی دوباره مسكونی شده است.
قره تپه اكنون طی سه مرحله مورد كاوش قرار گرفته و طی این سه مرحله هفت لایه فرهنگی شناسایی شده كه هر دوره با دوره قبل متفاوت است. آثار به دست آمده، شامل بقایای معماری با ارزش و تعدادی ظروف سفالین است كه با آثار سیلك كاشان و چشمه علی دامغان قابل مقایسه است. قدمت آثار به دست آمده در این تپه به ۶۴۰۰ سال پیش می رسد. ابعاد آن ۱۱*۲۷۵*۳۲۰ متر و مصالح آن از خشت، گل، آجر و اندود كاهگل و گچ است.
از دیگر كتیبه هاو تپه های باستانی این شهر می توان به تپه قلعه مبارك آباد، تپه گبری روستای قاضی پایین اشاره كرد.

نخستین پادشاهی كه از خاندان صفوی در قم به خاك سپرده شد شاه صفی بود كه در ۱۲ صفر ۱۰۵۲ در كاشان درگذشت و جسد او به قم منتقل شده، در رواق جنوبی حرم مدفون گردید. بر فراز قبر شاه صفی بنایی با شكوه برپا بوده كه تزیینات سقف و بدنه آن تا اوایل قرن حاضر بر پایه های بنا برجای مانده بود كه این تزیینات هم اكنون از میان رفته است. در حال حاضر از مقبره شاه صفی جز صندوق خاتم مدفن كه در درون آستانه نگاهداری می شود هیچ اثری باقی نمانده است. این صندوق اثری بسیار نفیس از هنر خاتم كاری و منبت كاری دوره صفوی است كه برگرداگرد هر یك از چهار بدنه آن آیاتی از سوره «یس» تا پایان آورده شده است.
مقبره شاه عباس دوم، مقبره شاه سبحان و شاه سلطان حسین، مقبره های باغ گنبد سبز و مقبره مهد علیا از دیگر آرامگاه های تاریخی این استان است.

تیمچه بزرگ قم (بازار) یكی از بناهای تاریخی و زیبای قم به شمار می آید كه در نزدیكی مجموعه آرامگاهی حضرت معصومه (س) واقع شده است. معماری این بنا در دوره قاجاریه و توسط استاد حسن قمی (هنرمند و معمار مشهور آن دوره) صورت گرفته است. بنای تیمچه بزرگ قم از دو طبقه با پوشش طاق و گنبد تشكیل شده است كه طبقه پایینی دارای ۲۰ حجره و طبقه بالایی آن دارای ۱۲ غرفه با ارسی های زیبا است. زوایای بالای حجره هاو پاطاق پوشش چشمه شمالی بنای تیمچه مقرنس گچی دارد. وجه تسمیه این بنا به «بزرگ» به جهت دو تیمچه كوچك تر قم بوده كه در جریان تعریض خیابان از بین رفته اند. غیر از تیمچه بزرگ قم بازار نو و بازار كهنه از دیگر بازارهای خرید این شهر است.