پرسش و پاسخ در قلمرو ادیان

پرسش :

چرا صابئين را مندائي مي خوانند؟

پاسخ :

صابئين نام فرقه اي ديني است که نام هاي ديگر آن صابة البطائح، ماندايي، مغتسله ناصوري است. اين قوم امروز به نام صُبه ناميده مي شود. دين صابئي به شکل فعلي و در قرون بعد از قرن دوم ميلادي نوعي از گنوستيک (عرفان مسيحي) بود.[1]
در مورد کلمه صابئين اقوال مختلفي ذکر شده لکن آن چه به واقع نزديک تر است، اين است که اين کلمه لغت آرامي مي باشد و از ريشه لفظي صَبا که به معني خود شستن و در آب فرو بردن و تعميد کردن با آب مي باشد، اخذ شده است.[2]
علت استفاده از لغت آرامي به خاطر اين است که اولاً زبان خود صابي ها آرامي مي باشد همان طور که کتب شان به زبان آرامي نوشته شده است و ثانياً صابي ها خود را به يحيي تعميد دهنده نسبت مي دهند و او را پيامبر خود مي دانند و در دين حضرت يحيي شستشو جزء ارکان اصلي اين دين مي باشد. لذا به خاطر تطابق معنايي بين شستشو و صابي (خود شستن) به اين نام مشهور شده اند.
صابئين پس از فوت حضرت يحيي که مقارن با ظهور حضرت عيسي ـ عليه السلام ـ بود، به سبب آزار و اذيت و فشار يهود که آنان را کافر و خارج از دين مي دانستند و از طرفي هم چون صابي ها حضرت عيسي ـ عليه السلام ـ را قبول نداشتند و مسيحي نشده بودند و مسيحيت هم روز به روز رو به گسترش بود، به ناچار مجبور به مهاجرت از فلسطين به شهر حران که در آن زمان يک شهر آزاد مذهبي بود؛ شدند و پس از مدتي به جنوب عراق و حدود خوزستان رفتند و در اين منطقه براي هميشه ساکن شدند.
نکته قابل توجه اين که در شهر حران به خاطر وجود آزادي مذهبي، فرقه هاي زيادي از اديان مختلف در آن ساکن بودند که ستاره پرستان يکي از آنان به شمار مي آمدند. اين آزادي مذهبي باعث اشتباه در تشخيص صابئين مي شد چرا که برخي صابي ها را ستاره پرست معرفي مي کردند و برخي صابئين را با حُنفا (پيروان حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ ) يکي مي پنداشتند و عده اي حراني ها را صابي مي خواندند؟ همين امر مي طلبيد تا ميان صابئين و غير صابئيني که به اين اسم معروف گشته اند تفکيک قائل شد تا موجب اختلاف در اهل کتاب بودن و يا نبودن آنها نشود. لذا مي توان آنها را به دو گروه حراني و مندائي تقسيم کرد.
1. مندايي يا ماندايي:
ماندايي فرقه ي منسوب به ماندا يا مندا است که در لغت آرامي غربي به معني علم و عرفان مي باشد.[3] و مندايي يعني منسوب به عرفان و بعضي ها گفته اند که «مندا» صورت واژه «مُدا» يا «مذبح» است که در آرامي به معناي فرشته يا منجي آمده و در يونان به آن «گنوسيس» گفته مي شود.[4]
صابئين مندايي يا ماندايي که مغتسله و صابي هاي بطايح و بين النهرين نيز مشهورند صابئين واقعي مي باشند که هم اکنون در شهرهاي جنوبي کشور ايران و عراق زندگي مي کنند.
2. حراني:
بت پرستان سرياني هستند که در شهر حران اقامت داشتند و هنگامي که مأمون خليفه عباسي در آخرين جنگ خود با روميان شرقي از ولايت حران مي گذشت از آيين آنها سئوال کرد و از جواب آنها استنباط نمود که بايد بت پرست باشند، به آنها تا مراجعتش مهلت داد و گفت تا برگشتن من بايد به آيين اسلام و يا يکي از آيين هاي اهل کتاب درآيند و گرنه در حکم کافر حربي خواهند بود، لذا اين گروه نام صابي را به دروغ بر خود گذاردند.
با توجه به اين توضيح تاريخي، در مورد صابئين حراني نتيجه مي گيريم که اين قوم، صابئين واقعي نيستند چرا که صابئين واقعي قبل از مهاجرت به اين شهر صابي و پيرو دين حضرت يحيي ـ عليه السلام ـ بودند. ولي حراني ها بعد از چندين قرن خود را به دروغ براي نجات يافتن از مرگ، صابي خواندند و از طرفي هم صابئين واقعي آرامي بودند در حالي که حراني ها سرياني مي باشند و همچنين حراني ها پس از مدتي که خليفه عباسي به آنجا بازنگشت دوباره به دين خود برگشتند و بت پرست شدند؟
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ تحقيقي درباره صابئان، داود الهامي.
2ـ يحيي تعميد دهنده و صابئين مندايي، پرويز عجيل زاده.
[1] . معين، فرهنگ معين، تهران، نشر اميرکبير، چاپ دهم، 1375ش، ج5، ص963.
[2] . الهامي، داود، تحقيقي درباره صابئان، قم، نشر مکتب الاسلام، چاپ اول، 1379ش، ص26.
[3] . فرهنگ معين، همان، ج6، ص1887.
[4] . تحقيقي درباره صابئان، همان، ص87.