پرسش و پاسخ در قلمرو ادیان

پرسش :

لطفاً منابعي براي فهم معنا و تعريف دقيق عدالت و عدالت اجتماعي از نظر قرآن را برايم معرفي كنيد؟

پاسخ :

عدالت از لحاظ لغوي از ريشه (عدل)‌ گرفته شده و (عدل) در لغت به معني داد و دادگري مي باشد و همچنين به معني مساوي بودن. همسنگ و همتراز بودن هم آمده است[1].
عدل: مقابل ظلم است. راغب در مفردات مي گويد: عدالت و معادله، لفظي است كه معناي مساوات را اقتضاء‌ مي كند. مانند عدل شدن اين كفه ترازو با آن كفه اش.
از يك نظر عدالت به دو قسم تقسيم مي شود. 1ـ عدالت فردي 2ـ عدالت اجتماعي
عدالت اجتماعي: عبارت از اين است كه با هر يك از افراد جامعه طوري رفتار شود كه مستحق آن است و در جايي جاي داده شود كه سزاوار آنست. به عبارتي هر كسي را در جاي خود كه به حكم عقل و يا شرع يا عرف مستحق آن است قرار دهي. نيكو كار را به خاطر احسانش، احسان كني و بدكار را به خاطر بديش عقاب نمائي و حق مظلوم را از ظالم بستاني و در اجراي قانون تبعيضي قائل نشوي[2].
قانون (عدل) وسيعترين و جامعترين قانوني است كه تمام نظام هستي بر محور آن ميگردد. آسمانها و زمين و همة‌ موجودات با عدالت بر پا هستند. (بالعدل قامت السموات و الارض)
و به همين خاطر خداوند بندگان خويش را به اجراي عدالت همراه با احسان امر كرده است, «ان الله يامر بالعدل والاحسان»[3] جامعه انساني كه گوشة‌ كوچكي از اين عالم پهناور است، نمي تواند از اين قانون عالم شمول بركنار باشد و بدون عدل به حيات سالم خود ادامه دهد.
بحث عدالت، خصوصا عدالت اجتماعي از آنجائي كه بحث خيلي گسترده و دامنه داري است، فلذا ما به حد تعريف لغوي و قرآني اكتفاء مي كنيم و جهت تحقيق و مطالعه بيشتر منابع زير را معرفي مي كنيم:
1. ترجمة‌ تفسير الميزان ـ مؤلف علامه طباطبائي (ره) ـ مترجم سيد محمد باقر موسوي همداني. ج 24 كانون انتشارات محمدي ـ‌ سال 1353.
2. ‌تفسير نمونه, مولف آيت الله مكارم شيرازي ـ‌ ج 11 ـ انتشارات دارالكتب الاسلاميه.
3. ‌عدالت اجتماعي «مسائل اقتصادي» خطبه‎هاي نماز جمعه تهران، علي اكبر هاشمي رفسنجاني، چاپ دفتر نمايندگي سازمان تبليغات اسلامي در سازمان صنايع ملي ايران، سال 1362.
4. نظريه عدالت: از ديدگاه ابو نصر فارابي، امام خميني(ره)، و شهيد صدر / م . محمدحسين جمشيدي، تهران: پژوهشكده امام خميني(ره) و انقلاب اسلامي، معاونت پژوهشي، سال 1380.
5. العدل الاجتماعي في الاسلام / عبدالرزاق كمونه الحسيني، بيروت، مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، 1401 ق.
6. العدالة الاجتماعيه في الاسلام / بقلم سيد قطب / مطبعة عيسي البابي الحلبي، 1383 ق.
7. بررسي مقايسه‎اي مفهوم عدالت (از ديدگاه مطهري(ره)، شريعتي، سيد قطب) عليرضا مرامي، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، سال 1378.
8. مباني نظري عدالت اجتماعي، مديريت بهره‎وري بنياد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامي،‌ تهران، بنياد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامي، 1375.
9. اخلاق و عدالت، محمدرفيع محموديان، تهران، طرح نو، 1380.
10. عدالت اجتماعي در اسلام، جمال الدين موسوي، تهران، مؤسسه فرهنگي دانش و انديشه‎هاي معاصر، سال 1380.
11. ترجمه و تحقيق رساله عدالت، تاليف شيخ اعظم مرتضي انصاري(ره)، نگارش: مجيد اسدي، استاد راهنما: رضا سيفي، تهران، دانشگاه آزاد اسلامي، واحد تهران مركزي، 1376.
12. در هواي حق و عدالت، از حقوق طبيعي تا حقوق بشر، محمدعلي موحد: (در هواي حقوق بشر، با طرح‎هاي اردشير رستمي) تهران، نشر كارنامه، 1381.
13. عدالت اجتماعي از ديدگاه اميرالمؤمنين علي(ع) و سه تن از انديشمندان اجتماعي (افلاطون، روسو و راولز) تاليف: حسن حاجي حسيني، استاد راهنما: عماد افروغ، استاد مشاور: حميدپارسانيا، قم: مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره)، سال 1381.
14. انديشه سياسي آيت الله مطهري(ره) به كوشش نجف لك زايي، با همكاري حميد پارسانيا و ديگران، براي مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي، پژوهشكده انديشه سياسي اسلام، قم، بوستان كتاب ، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1381.
15. حاكمان و مردم، جستاري بر حقوق مردم و سيره علوي، بيژن حسين پور، قم، خادم الرضا(ع)، 1383.
16. افق‎هاي نوين عدالت ترميمي در ميانجي‎گري كيفري، تاليف مصطفي ترميمي، تهران: دانشور، 1382.
17. انديشه سياسي مسكويه، محسن مهاجرنيا، تهيه كننده مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي، پژوهشكده انديشه سياسي اسلام، قم: بوستان كتاب قم، (انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم) س 1380.
[1] . المنجد، ترجمه محمد بندر ريگي، ‌انتشارات ايران، ج2.
[2] . طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ‌ترجمه محمد باقر موسوي همداني، ج24، ص‌243.
[3] . نحل / 90.