بن ساي مجموعه اي از باغباني و هنر است كه به واسطه آن گياه با يك تغيير شكل تحميل شده به يك مجسمه زنده تبديل مي شود. هنرمند با استفاده از مفاد زيبايي، وهمي از طبيعت را در غالب شكل مينياتوري پديد ميآورد. بنساي يك آرايش غيرطبيعي نيست بلكه در قالب يك تغيير شكل ساده، طبيعت اصلي را ذهن آدمي تداعي ميكند.بن ساي در اصل واژهاي ژاپني و به معني كاشت گياهان در گلدانهاي كم عمق است . به اين ترتيب كه گياه در گلدانهايي كم عمق با خاك كم و در شرايط محدود كننده از نظر رشد قرار ميگيرد و با آرايش زيبا وتربيت صحيح به درختي مسن ولي كوچك تبديل مي شود. براي تحقق اين هدف تمام قسمتهاي گياه اعم از ريشه ها، تنه، شاخه ها، ميوه ها و گلها حايز اهميت هستند.
ريشه ها
ريشه هاي گياه بنساي شده، در عين استحكام، سلامت و گستردگي، بايد ظاهري كهن به درخت ببخشند. درروشهاي متقارن، نامتقارن و اريب، ريشه ها در تمام جهات گسترده شده اند. اما در روشهاي بادزده، صخره،رويشي و .... ريشه ها غالباً در جهت خلاف انحناي تنه گسترده شده اند. تا بدين ترتيب به گياه ظاهري متقارن ببخشند. تعدادي ازريشه ها روي خاك قرار داده ميشوند تا قدمت درخت را از نظر ظاهري افزايش دهند و تصور فرسايش خاك را در سالهاي گذشته در ذهن القا كنند. براي تحقق اين مهم، در زمان انتقال گياه به گلدان بزرگتر، تعدادي از ريشه ها را روي خاك قرار مي دهند و روي آنها را با خزه اسفاگنوم و مقدار كمي خاك مي پوشانند. در طي آبياري هاي مكرر، اين پوشش نازك، از بين ميرود و پوست ريشه در معرض نور خورشيد، سخت ميشود و بدين ترتيب هدف ما در القاي تصور كهن بودن گياه تحقق مي آيد.براي تشكيل ريشه هاي جديد در جهت مناسب، مي توان ريشه را تا لايه كامبيوم خراش داد و روي آن را با خاك و خزه پوشاند. بعد از چند هفته، در محل زخم ريشه هاي جديدي ايجاد ميشود.
تنه
گرچه همه قسمت هاي گياه بن ساي شده مهم است ، اما تنه گياه اولين قسمتي است كه توجه ناظر را به خود جلب ميكند .تنه بن ساي بايد پوستي ضخيم ، يك پارچه و تودرتو داشته باشد . تنه بايد به گونه اي باشد كه هرچه به راس نزديك ميشود ضخامت آن كمتر شود . روي يك تنه خوب نبايد آثار زخم ناشي از سيم پيچي ديده شود .
شاخه ها
گياهان در طبيعت ممكن است شاخه هاي در هم پيچيده داشته باشند . ولي در بن ساي با سيم پيچي ، شاخه ها را به گونه اي تربيت مي كنند ، كه گياه زيبا جلوه كند . معمولاً شاخه ها از نظر قطر و طول تفاوت دارند . شاخه هاي پايين تر ضخيم تر و بلندتر هستند و بخوبي در همه جهات گسترده مي شوند . شكل هر شاخه به تنهايي نيز مد نظر است . در هنر بن ساي بسياري از شاخه هاي گياه مطلوب به نظر نمي رسد . از اين رو اين شاخه ها را قطع مي كنند .
برگها
در يك بن ساي خوب برگ ها سبز ، متراكم و كوچك است . گياهاني كه برگهاي بزرگ دارند يا تعداد برگ آنها كم است ،براي بن ساي مناسب نيستند . گياهاني كه برگ هاي كمي دارند ،درختي خزان كرده را تداعي مي كنند . برگ هاي بزرگ نيز نسبت به اندازه كلي درخت بن ساي شده، نامتناسب به نظر مي رسند، براي آن كه اندازه برگها كوچك شود ، از روش بيبرگي يا هرس برگ استفاده مي كنند. اين روش در كاهش اندازه برگ موثر است ولي در تغيير اندازه گلها و ميوه ها زياد مورد توجه نيست.
راس ساقه
تنه به تدريج باريك مي شود ، تا در انتها به راس منتهي شود. هرگاه به ارتفاع كمتري نياز باشد، مي توان راس آن را قطع كرد و شاخه پايينتر از راس را كه در راستاي تنه است يا زاويه كمي با راستاي تنه دارد ،به عنوان راس انتخاب و باپيچيدن سيم آن را تربيت كرد. در هر حال درخت بنساي شده بايد داراي راس باشد.
پشت و روي يك بنساي
بنساي را نبايد به صورت يك گياه طبيعي در گلدان رها كرد. بلكه بايد آن را طبق طرح مورد نظر كاشت و تربيت كرد. بنساي بايد در نظر يك ناظر به خوبي جلوه گري كرده و قسمت جلو و پشت آن با هم فرق كند. كاملترين قسمت، قسمت جلو است . برآمدگي تنه نبايد در جلو قرار گيرد.انتهاي تنه بايد قابل رويت بوده و تنه در يك طرف انحنا داشته باشد. نوك ساقه يا راس در قسمت جلو بايد به طرف ناظر باشد.در قسمت جلو نبايد شاخهها درهم پيچيده باشند. همچنين نبايد به طرف جلو رشد كنند و بايد تمام شاخه ها به وضوح قابل ديد باشند. قسمت پشت ، عمق مشخص و ديدگاه سه بعدي به گياه مي دهد، لذا يك يا دو شاخه در اين قسمت تعبيه مي گردد.
بنسای
