جاذبه های گردشگری سیستان و بلوچستان

  ایران كشوری است بزرگ ، با تمدن و فرهنگ غنی و دیرینه ای زیاد ، كه اقوام مختلف با فرهنگ و باورهای مخصوص به خود در آن زندگی می كنند .

بلوچ ها یكی از اقوام اصیل و شناحته شدة ایرانی هستند ، كه به زبان بلوچی ( كه از نزدیكترین خویشاوندان زبان فارسی است ) تكلم می كند و بیشترین جمعیت آنان در سه كشور ایران ، پاكستان و افغانستان بسر می برند .بیشترین جمعیت استان سیستان و بلوچستان را بلوچها تشكیل می دهند و بافت اجتماعی آن قبیله ای و طایفه ای است .همه اقوام ایرانی با توجه به اشتراكات فرهنگی دارای خصلت های اجتماعی مشابهی هستند . اما در عین حال بخاطر تأثیر پذیری از شرایط خاص محیطی و قومی خود تفاوتهایی نیز در خصلتها، باورها و آداب و رسوم آنها مشاهده می شود كه ویژگی های خاص هر قومی را تشكیل می‌دهد .

Ž  بنابراین بلوچها نیز كه از اقوام با سابقه و شاخص ایرانی هستند دارای نوعی فرهنگ و باورهای خاص و متفاوت می باشند و ممكن است در ذهن كسی این پرسش مطرح شود كه ویژگیهای قومی اجتماعی مردم بلوچ كدام است ؟

Ž   برای روشن شدن این سئوال سعی شده است ابتدا كلیاتی از ویژگی های خاص قوم بلوچ بر شمرده شود و سپس چند ویژگی شاخص كه این قوم را از دیگر اقوام متمایز می سازد بیان شود و برای این كار به روش كتابخانه ای عمل شده است .

  « بلوچ انسانی آزاده ، مهمان نواز ، راستگو ، ناموس پرست ، دلیر و شجاع ، سخت كوش و جنگجوست . مردمش به تاثیر از شرایط خاص محیط خویش ، پردوام و بردبار هستند كه با حداقل امكانات زندگی می كند . و تحمل آنها در برابر مشكلات و سختیها ، شاید در هیچ یك از طوایف ایران وجود نداشته باشد . در دوستی ثابت قدم و وفادارند و در دشمنی سر سخت و انتقام جو هستند .

   بلوچ در شتر سواری ، تیر اندازی ، شكار كردن ، كوهپیمایی ، صحرانوردی و پیاده روی بی‌نظیر است بلوچ ها برای اسلحه و مركب سواری خود ، اهمیتی به سزا قایلند و از این رهگذر در نگهداری و مراقبت آن سخت می كوشند ، از قیود زاید و تعارفات اضافی بركنارند و سادگی و بی‌آلایشی در پندار كردار و گفتار آنها هویداست و به قول و قرار خود اهمیت بسیار می دهند .

  مردم بلوچستان سخت پایبند به اعتقادات مذهبی و دینی خویشند ، نماز را به موقع و با‌جماعت به جای می آورند و در سخت ترین شرایط روزه می گیرند و شكستن روزه را گناهی بزرگ می شمارند . اعیاد آنان منحصر به اعیاد مذهبی است و در میان اعیاد مذهبی بیشتر از همه برای دو عید فطر و قربان اهمیت قایل هستند و با توجه معتقدات مذهبی خود ، تشریفات ویژه ای برای این دو عید مقرر می دارند  » (2) .

  تمام افراد خانواده لباس نو می پوشند و برای ادای نماز عید به عیدگاه یا مصلی می روند و پس از اتمام نماز آنهائیكه با یكدیگر كدورتی داشتند همدیگر را در آغوش كشیده و حلالیت می‌طلبند و سپس به دیدار بستگان و خویشاوندان می روند و تا سه روز را ایام عید می دانند .

چند ویژگی شاخص كه قوم بلوچ را متمایز می سازند عبارتند از :

1ـ میارجلی (پناهنده پذیری)

 2ـ قول و قرار

 3ـ مهمان نوازی

 4ـ حشر و مدد

 5ـ بجار

 6ـ چَنَدء

 7ـ بیر یا انتقام

 8ـ جن طلاق ( زن طلاق )

 9ـ دیوّان

 10 ـ پتّر

 11ـ پوشاك .

1ـ میار جَلّی  mayārjalli   ( با هوت ) (3)

میار و باهوت به معنای پناهنده شدن به كسی و میار جلّی به معنای پناهنده پذیری است . اگر شخصی گناهكار یا مظلومی به علت ترس از جان ، محل سكونت خود را ترك گفته و به سردار یا طایفه ای قوی تر پناه ببرد و از او طلب پناهندگی و حمایت بكند و او نیز با سنجیدن جوانب قبول پناهندگی نماید ، ابتدا پناه دهنده سعی می كند با وساطت مشكل پناهنده خود را با طرف مقابلش حل و فصل نماید ، چنانچه این روش مؤثر نیفتاد . پناه دهنده تا پای جان از پناهنده‌ی خود در مقابل دشمنانش دفاع خواهد كرد(4).

ضرب المثل بلوچی مؤید این موضوع است كه می گوید :

« میار چه تیلگان عزیز ترانت »           mayār ča telagan azizterent  

یعنی پناهنده از دو چشم انسان عزیزتر است .

در فرهنگ بلوچ كسی كه به پناهنده خودش خیانت كند یا او را تحویل دشمن دهد ، جزء بدترین افراد است .

2ـ قول

چنانچه بلوچ به كسی قول بدهد ، نباید هیچگاه به قول خود بی تعهد باشد و از این رو به قول خود وفادار است و این وفاداری و تعهد آنقدر زیاد است كه به صورت ضرب المثل در آمده است (5):

« سرن بروت بله قولن مروت »         Saron brot bala kowlon marot

یعنی حاضرم كه سرم از تن جدا شود ، اما بدقولی نكنم .

در اشعار بلوچی موجود است « شیخ مرید » یكی از عشاق معروف حماسی  بلوچستان در جلسه بزرگان ( كه هر كدام قولی می دهند)  قول می دهد كه هر كس صبح پنجشنبه به درب منزل من بیاید و هر چه بخواهد به او می بخشم ، رقیب عشق او به نام « چاكر » از این قول سوء استفاده  می كند و « سائلی » را اجیر می كند و به او می گوید آنقدر سیم و زر به تو می دهم كه برای همیشه از گدایی دست بكشی ، ولی در مقابل از تو می خواهم یك مأموریتی بزرگ برایم انجام دهی ، و آن اینكه صبح روز پنج شنبه به درب منزل شیخ مرید برو و بجای هر گونه طلب مادی ، از او

« خان بی بی » ( هانی ) نامزدش را طلب كن و به او یاد آوری كن كه در مجلس بزرگان قول داده ای ، بدین ترتیب شیخ مرید تسلیم می شود . حاضر می شود آوارگی و دیوانگی را قبول كند و از نامزدش صرف نظر كند اما برای خود عیب می دانست كه قولی را در مجلس بزرگان داده بود نقض كند.(7)

3ـ مهمان دوستی

مهمان نوازی مردم بلوچستان ریشه در فرهنگ اسلامی آنها دارد و از این نظر شهره خاص و عام وضرب المثل هستند . مهمان دوستی مردم بلوچ خصلتی پسندیده است كه در بین همه اقشار غنی و فقیر بلوچ وجود دارد . مهمان نوازی و پذیرایی از مهمان با صمیمیت و احساس خاصی همراه است ؛ این خصلت از دیر باز در میان مردم بلوچ وجود داشته است . همیشه بهترین امكانات خود را نگه می دارد و آنرا از زن و فرزند دریغ داشته كه شاید مهمانی بیاید . (8)

بوده اند افرادی كه هیچگاه به تنهایی غذا نمی خورند و به انتظار می نشستند تا مهمانی از راه برسد . در همه منازل بلوچستان مهمانخانه و در همه روستاهایش مسافرخانه وجو دارد تا مهمان را پذیرایی كنند .

4ـ حَشَر و مَدَد   hasar – o – madad

حشر و مدد به معنی همیاری و تعاون گروهی افراد در كارهاست . تنها زیستن برای فرد بلوچ مفهوم ندارد ، و تنهایی به منزله نابودی است ، از این روی در مسیر زندگی و مقابله های نا برابر با طبیعت خشن آموخته است كه همواره در كنار قوم و همكیشان خود زندگی كند تا از هر گونه گزند و آسیبی در امان بماند ، بنابراین وجود اصطلاح حَشَر و مدد كه یكی از انگیخته های حیاتی و اجتماعی قوم بلوچ است خود گواه این مدعا است . حشر و مدد نوعی تعاون و همیاری است كه افراد از روی خلوص نیت و مهربانی بدون دریافت مزدی برای یكدیگر انجام می دهند . ما حصل این كار ممكن است متوجه فرد یا یك جامعه گردد . اموری از قبیل : ساختن مدرسه ، خانه ، برنج كاری درو محصول ، ساخت و لای روبی قنوات ، سد آبی ، دفاع ، در حشر و مدد بلوچی كه از افتخارات قومی است نهفته می باشد (9).

5ـ بجّار  bejār  ( كمك در امر ازدواج )

یكی از پسندیده ترین و مفید ترین سنت های قوم بلوچ كه در میان شرفی ترین اقوام و ملل كمتر می توان نظیر آنرا یافت ، موضوع « بجّار » است ، بجّار یعنی كمك و همراهی مادی با جوان و داماد كه می خواهد ازدواج نموده تشكیل خانواده دهد . هر چند بجار شامل حال جوان غنی و فقیر هر دو می شود ، ولی مسلم است عقلا و دانشمندان بلوچ برای كمك و همراهی با جوان كم بضاعت رسم بجار را عمومیت داده اند تا موجب خجلت و انفعال جوان محتاج نشود . از طرف دیگر جوانی كه ازدواج می كند و جامعه هزینه آنرا می پردازد ، مكلف است به نوبت خود در « بجّار » جوانان آینده كه قصد ازدواج دارند شركت كند و دین خویش را به اجتماع بپردازد . مبلغ بجّاری بستگی به میزان و توانایی و همت فرد دارد و بیشتر از جانب خویشاوندان است و می تواند نقدی یا غیر نقدی مثل فرش و قالی و بز و گوسفند و … باشد(10) .