آشنايي با موزه و موزه‌داري

به طور كلي موزه به مجموعه‌اي از آثار و اشيايي اتلاق مي‌شود كه در محل يا عمارتي نگه‌داري و در معرض نمايش گذاشته شوند.

موزه‌ها از معدود مراكز حافظ يادگاران نسل گذشته و در حقيقت فرزندان هنر و تاريخ هستند. هر يك از اشياء داخل موزه در عين بي زباني به هزار زبان سخن مي‌گويند زيرا اسناد معتبري از هنر، فرهنگ و تاريخ را ارايه مي‌دهند.

تاريخ تشكيل اولين موزه در ايران را بايد در گنجينه‌هاي گرانبهايي كه باستان شناسان به دست آورده‌اند، جستجو كرد. ايرانيان براي رهايي از آسيب بيگانگان گاهي گنجينه‌هاي گرانبهايي مانند كلوزر، كلماكره و مجموعه سفالي آبگينه گرگان را درون چاه‌ها و حفره‌ها پنهان مي‌كردند.

بيشترين جلوه تاريخ موزه‌داري ايران را در ايجاد موزه ايران باستان بايد جستجو كرد. اين موزه با 2744 متر زير بنا به دليل قدمت اشيا، در زمره يكي از موزه هاي مادر دنيا محسوب مي‌شود كه در سال 1316 افتتاح شد. طراحي ساختمان اين موزه به عهده آندره گدار فرانسوي بود و شكل ظاهري ساختمان الهام گرفته از طاق كسري انوشيروان ساساني است.

اين موزه در برگيرنده آثار مختلفي از هزاره ششم پيش از ميلاد تا دوران مختلف اسلامي است كه در دو طبقه به نمايش درآمده است. آثار و اشياء به نمايش درآمده در موزه، آيينه تمام نمايي از فرهنگ، هنر،آداب و روسوم، ‌باورها و اعتقادات گذشتگان و نياكان ماست و آن را تنها پل ارتباطي بين گذشته،‌حال و آينده مي‌توان به شمار آورد.

موزه را نبايستي مكاني دانست كه در آنجا صرفا" آثار تاريخي و باستاني به نمايش درميآيد، بلكه تمامي نمايشكاه‌هاي هنري، علمي، جانوري، پزشكي، نگارخانه‌ها، كتابخانه‌ها و آرشيوها و بيشتر بناهاي تاريخي به نوعي موزه هستند.

هر شيئ و اثر به نمايش گذاشته شده در موزه يا نمايشگاه زبان حالي دارد و با بيننده‌اش ارتباط برقرار مي‌كند با تعمق و تفكر مي‌توان زبان حال اين آثار را دريافت و از ديدگاه‌هاي مختلف آن را بررسي نمود.

يكي از مهمترين وظايف يك موزه برقرار كردن ارتباط فرهنگي بازديد كننده با شيئ به نمايش درآمده است. در حقيقت بايد كوشيد تا همان ارتباط و حسي را كه بين خالق يك اثر و خود وجود داشته به نوعي ديگر به بازديدكنندگان منتقل نمود كه اين امري دور از دسترس نيست.

انواع موزه‌ها:

موزه‌ها را به شكل‌هاي گوناگون طبقه بندي كرده‌اند، موزه‌هاي تاريخ و باستان‌شناسي، موزه‌هاي فضاي باز، موزه‌هاي مردم شناسي، كاخ موزه‌ها، موزه‌هاي علوم و تاريخي طبيعي، موزه‌هاي منطقه‌اي (محلي)، موزه‌هاي سيار (گردشي)، پارك موزه‌ها، موزه‌هاي سلاح (نظامي)، موزه‌هاي انديشمندان (خانه هنرمندان).

موزه تاريخي و باستان شناسي:

• ديد تاريخي دارند و بيانگر سلسله و دوره‌هاي تاريخي هستند . بيشتر اين آثار بر اثر كاوش‌هاي باستان شناسي به دست آمده‌اند و بيانگر فرهنگ و تمدون گذشته و تلفيق كننده علم، هنر و دانش يك ملت يا يك قوم هستند. چنين موزه هايي مادر نيز ناميده مي‌شوند. موزه ملي ايران (ايران باستان)، موزه ملي ورساي در فرانسه و موزه تاريخ در واشينگتن از اين نوع هستند.

موزه فضاي باز:

• با ايجاد اين نوع موزه‌ها مي‌توان به معرفي يافته‌ها و داده‌هاي مهم باستان شناسي كمك بزرگي نمود. زمان يكه يك كاوش علمي باستان شناسي منجر به نتايج مطلوب و كشف آثار ارزشمند غير منقول مي‌شود و قابل انتقال به موزه‌ها نيست، با فراهم آوردن شرايط و امكانات لازم، مكان مورد نظر را جهت باز ديد عموم مهيا مي‌نمايند. اين امر در اصطلاح به موزه فضاي باز مشهور است. از جمله اين موزه ها مي‌توان به تخت جمشيد در شيراز و محوطه تاريخي هگمتانه در همدان اشاره نمود.
  اين موزه‌ها در ديگر كشور ها مانند چين، يونان و برخي از كشور هاي اورپايي نيز معمول است. در استان خراسان محوطه تاريخ بنديان در گز كه داراي گچ بري هاي بسيار زيبايي از دوره ساسانيان است و همچنين محوطه تاريخي شا ياخ نيشابور مي توانند مكان مناسبي براي اين امر باشند.

موزه‌هاي مردم شناسي:

• فرهنگ، آداب و رسوم،‌ اعتقادات، پوشاك و سنن اجتماعي حاكم بر جامعه را نشان مي‌دهند. موزه مردم شناسي تهران و حمام گنجعلي خان كرمان از اين نوع هستند.

كاخ موزه‌ها:

• بنا يا اثر تاريخي هستند كه از گذشتگان به دست ما رسيده و بيانگر و ضعيت و نحوه زندگي صاحبان آن است. ممكن است در اين بنا اشياي تاريخي و نيز آثار هنري از جمله نقاشي روي ديوار،‌گچ كاري و ... وجود داشته باشد. كاخ موزه ها معمولا" در مراكز حكومتي به وجود مي‌آيند. هدف از تاسيس اين موزه ها به نمايش گذاشتن اثر و بناي تاريخي و نيز عبرت آموزي است. مجموعه كاخ‌هاي سعد آباد تهران و باغ ملك آباد مشهد از اين نوع موزه‌ها هستند.

موزه‌هاي هنري:

• انواع هنرهاي تجسمي و تزييني كه از زيبايي شناسي بالايي برخوردارند، را به نمايش درمي‌آورند و معمولا" بازديدكنندگان زيادي نيز دارند. موزه هنرهاي زيبا در تهران و موزه هنرهاي تزييني در اصفهان از اين نوع هستند.

موزه علوم و تاريخ طبيعي:

• تجربه‌هاي علمي بر اساس شواه
  
  د و وسايل كاري و تاريخي طبيعي كه در بر گيرنده گونه هاي مختلف گياهي به ويژه جانوان است را به نمايش مي گذارند. موزه تاريخي طبيعي اصفهان و موزه علوم و تاريخ طبيعي مشهد از اين نوع هستند.

موزه‌هاي محلي يا منطقه‌اي:

• بيانگر و نمودار فرهنگ يك منطقه و يا يك محله خاص هستند و صرفا" آثار و اشياي تاريخي همان منطقه را به نمايش مي‌گذارند. موزه شوش، تخت جمشيد و موزه توس در خراسان ازاين نوع هستند.

موزه‌هاي سيار:

• براي پيشبرد سريع اهداف فرهنگي و به دليل عدم امكانات موجود در مناطق و شهرهاي محروم شكل مي‌گيرند. اين موزه هاي فرهنگ هاي گوناگون را در مكان‌هاي مختلف در معرض ديد عموم مي‌گذارند. اگر به اين نوع موزه ها توجه كافي شود، بسيار تاثير گذار خواهند بود.

پارك موزه‌ها:

• به دليل داشتن ابغاد گوناگون علمي و فرهنگي و جاذبه‌هاي تفريحي و آموزشي و نيز تفريحي از اهميت زياد برخورد دارند، چرا كه مسايل زيستي و طبيعي را از نزديك براي مردم به نمايش مي گذارند. ويژگي مهم اين موزه ها اين است كه عموم مردم مي توانند از ديدن آنها بهره‌مند شوند. در ايران ايجاد پارك موزه سابقه ندارد ولي در كشورهايي مانند چين و كره شمالي مرسوم است.
  مكان‌هاي فرهنگي، ملي و تاريخي چون آرامگاه فردوسي در مشهد، آرامگاه عطار و خيام در نيشابور مي‌توانند  مكان مناسبي به اين منظور باشند.

موزه‌هاي نظامي:

• روند تاريخي انواع سلاح هاي نظامي و جنگي را در معرض ديد همگان قرارمي‌دهند. اين نوع اشيا شامل لباس هاي نظامي رزمي، اسلحه و ديگر وسايل رزمي نيز هستند.

موزه‌هاي انديشمندان (خانه هنرمندان):

• براي ارج نهادن به هنرمندان، نويسندگان، مخترعان و مفاخر جامعه، معمولا" پس از در گذشتشان در خانه شخصيشان پديد مي‌آيد و دربرگيرنده وسايل شخصي، وسايل كار و آثار ايشان است. اين موزه ها بيشتر د ركشورهاي اروپايي مرسوم است.
  خانه شكسپير نويسنده مشهور انگليسي و اديسون مخترع برق در امريكا از اين نوع است. در ايران هم خانه بزرگ مرد موسيقي استاد ابوالحسن صبا تبديل به موزه شده و در برگيرنده تابلوهاي نقاشي، تاليفات و اموال شخصي وي است.