ایلام

ايران از جمله مراكز تمدنهاي بسيار در جهان بوده و محدوده استان ايلام فعلي به دليل قرار گرفتن بين فلات ايران و تمدن بين النهرين و قرارگيري درمحدوده رشته كوه زاگرس از مراكز بسياربا اهميت ايران و حتي جهان مي باشد كه بسياري از تحقيقات به عمل آمده باستانشناسي موكد اين امر مهم است.
دوران پيش از تاريخ:
از دوران پيش از تاريخ كه زندگي به صورت غارنشيني وكوچ نشيني و شكار رواج داشته آثار و يافته هاي زيادي در دنيا وجود ندارد ولي برخي از مطالعات بيانگر وجود زندگي به صورت گسترده در اين دوران در استان ايلام است.
پناهگاهها و زيستگاههاي صخره اي كه مربوط به دوران زارزين مي باشد و ميراث هزاران ساله شكارچيان عصر سنگ به شمار مي روند كه در استان ايلام كشف و ثبت شده اندكه عمدتاً در دره هليلان و تنگه قوچعلي و ارغوان شهر ايلام قرار دارند.
اين آثار مربوط به دوران پارينه سنگي مي باشند كه از حدود5/2 ميليون سال پيش تا 12 هزار سال پيش مسكن انسانهاي نخستين بوده است.
در دره هليلان كه توسط يك هيئت بين المللي به سرپرستي كريستين سن مورد مطالعه قرار گرفته آثار مهمي از ز ندگي دوران اواخر نوسنگي(هزاره ششم تا پنجم قبل از ميلاد) به دست آمده است.

دوران انقلاب نوسنگي:
از اين دوران كه دوره آغاز زندگي شهر نشيني و كشاورزي و اهلي كردن حيوانات است آثار مهم و متعددي در استان ايلام وجود داردكه شاخص ترين آنها تپه علي كش در دهلران است.
در اين تپه برابر مطالعات هيئت بين المللي به سرپرستي پروفسور فرانك هول(62-1961 ميلادي) آثار معماري و ابزار سنگي مربوط به هزاره هفتم و ششم قبل از ميلاد به دست آمده كه آثار معماري آن بيانگر شكل گيري اولين مجتمع زيستي(روستا مانند) در جهان است.
عصر مفرغ و آهن: اين دوران كه هم زمان با دوران قوم كاسي و ايلاميها مي باشد از دوران طلايي تكنولوژي بشري است كه كاسيها به عنوان طلايه دار تكنولوژي كشف مفرغ معروفيت جهاني يافته اند.
در اين دوره آثار به صورت ابزار مختلف از آلياژها و فلزهاي فوق با تكنيك خاص خود ساخته شده اند در بررسي هاي به عمل آمده توسط هيئت بين المللي به سرپرستي پروفسور واندنبرگ از قبرستانهاي ايلام به ويژه وركبود، چم ژيه، جوب گوهر، دمگرپرچينه، بردبال چنار باشي برگهايي زرين بر مطالعات باستانشناسي افزوده شده و بيانگر اين مهم است كه در اين دوران استان ايلام جزء مهمي از تمدن كاسيها و ايلاميها بوده است.
تمدن ايلاميها مصادف با دوران مفرغ قديم آغاز شده كه شاخص ترين آثار آن تپه پتك در موسيان و تپه تيغن دره شهر( دوره ايلام ميانه) و سنگ نوشته گل گل ملكشاهي كه با خط ميخي و آشوريها آن را در هنگام فتح ايلام نگاشته اند.
دميرو شيجي باستانشناس فرانسوي عقيده دارد كه تپه پتك موسيان همان شهر ماداكتو پايتخت گم شده ايلام باستان است.

دوران ماد و هخامنشي:
در اين دوران ايلام جزئي از تمدنهاي ماد و هخامنشي بوده كه به دليل نزديكي با پايتخت هاي باستاني شوش و هگمتانه (همدان) و بيستون از اهميت زيادي برخوردار بوده است.در اين دوران اگر چه تمدن ايلام افول نموده ولي نگاشتن با خط ايلامي توسط پادشاهان هخامنشي بيانگر اهميت ويژه اين منطقه به عنوان يك منطقه شاخص بوده به نحوي كه اغلب كتيبه ها ابتدا با خط ايلامي و سپس بعدها به پارسي باستان ترجمه و نگاشته شده اند. ايلام عليرغم اينكه جزئي از اين امپراطوري ها بوده ولي همواره استقلال خود را به صورت نسبي حفظ نموده است.
داريوش چند بار ذكر كرده كه بارها قيام ايلاميان ر اسركوب كرده است