همیشه هنگام صحبت و یا مطالعه در مورد ماهیان، موضوع بسیار متنوع و گسترده‌ای در برابر انسان قرار می‌گیرد، زیرا ماهیان، موجوداتی هستند که در شرایط بسیار متنوع محیطی زندگی می‌کنند.
از میان این شرایط ،می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: عمق آب، میزان شوری، دمای آب و میزان اکسیژن. ماهیان در آب‌های کم عمق یا عمیق‌ترین مناطق اقیانوس‌ها، در آب‌های شیرین یا آب‌های شور و در آب‌های نواحی قطبی یا آب‌های گرم استوایی زندگی می‌کنند.
آبزیان آکواریومی، سالیان طولانی در کشور ما توسعه یافته و به‌عنوان تنها جانوران خانگی آبزی جای خود را در بسیاری از منازل پیدا کرده اند که شادی، آرامش و زیبایی را به‌همراه دارند. از جمله این موجودات می‌توان از ماهیان قرمز حوض نام برد که سال‌هاست زینت بخش سفره‌های هفت سین در ایام نوروزاست.
کشور ما امکانات و ظرفیت مناسبی برای پرورش ماهیان زینتی آب‌های شور و شیرین دارد و در سال‌های اخیر شاهد رشد چشمگیراین صنعت در کشور بوده‌ایم. در میان حیوانات خانگی، آبزیان سهم مهمی را به خود اختصاص می‌دهند، به‌طوری‌که تنها در آمریکای شمالی سالیانه در حدود ۳۵۰ میلیون دلار در این حرفه هزینه می‌گردد. لازم به توضیح است که نگهداری آبزیان زینتی علاوه بر مسائل تجاری و سرگرمی، بعنوان یک راه موثر در پیشگیری و درمان برخی بیماری‌ها و اختلالات روحی پیشنهاد شده است.
نگهداری ماهی توسط انسان از زمانی‌که تاریخ ثبت شده، وجود داشته است و حتی این موضوع در تصاویر و نوشته های موجود در اهرام مصر نیز دیده میشود. در روم باستان ماهیان در تانکرهای خاص و استخرها پرورش داده می‌شد و همچنین شهر ناپل به داشتن سیستم‌های پرورش حرفه ای معروف بوده است که البته تمامی این موارد در زمینه پرورش ماهیان خوراکی بوده است.
با‌توجه به شواهد و مدارک موجود، چینی‌ها نخستین کسانی بودند که در حدود ۱۰۰۰ سال قبل مبادرت به نگهداری و پرورش ماهیان زینتی کردند و ماهی گلد فیش (Gold Fish) که در حال حاضر نیز جزو ماهیان محبوب آکواریوم داران است، در آن زمان نیز ماهی مورد علاقه آنان بوده است.
این ماهی در آن زمان در ظروف مخصوصی که بدنه مات داشتند نگهداری می‌شد زیرا در آن زمان عقیده بر این بود که این ماهی از بالا زیباتر به نظر می‌رسد. ژاپنی ها نیز که علاقه زیادی به این ماهی داشتند، علوم مربوط به تکثیر، پرورش و ایجاد رنگ‌های زیبا در این ماهی را کامل‌تر کردند. این ماهی در اواسط قرن ۱۷ به اروپا معرفی شد و اولین کتب و نوشته‌ها در این رابطه مربوط به اواسط قرن ۱۹ است.
● آکواریوم یعنی چه؟
آکواریوم ( Aquarium) از دو کلمه Aqua (در زبان لاتین به معنی آب) و Vivarium (محلی با دیواره شفاف برای نگهداری و تماشای حیوانات کوچک به‌طوری‌که رفتار آنها قابل مشاهده باشد) تشکیل شده است و به‌معنی ظروف جعبه‌ای‌شکل، دارای دیواره شفاف و حاوی آب است و جهت نگهداری ماهیان، موجودات و گیاهان آبزی استفاده میشود.
البته لازم به توضیح است که برخی از این تعاریف در حال حاضر تغییر کرده است. به‌عنوان مثال آکواریوم‌ها دارای اشکال متنوعی شده اند و صرفا جعبه‌ای‌شکل نیستند و دارای اندازه‌های بسیار متفاوت هستند از انواع کوچک خانگی تا آکواریوم‌های بزرگی که کوسه ماهیان، شیرهای دریایی، هشت پاها و لاک‌پشت‌های دریایی را در خود جای می‌دهند. آکواریوم ها بدون در نظر گرفتن اشکال و اندازه آنها، از نظر کاربرد به ۳دسته تقسیم می‌شوند:
۱) آکواریوم های نگهداری که برای نگهداری،تکثیر و پرورش مورد استفاده قرار می‌گیرند
۲) آکواریوم های قرنطینه‌ای که می‌توان گفت نقش بسیار مهمی در پیشگیری از بیماری‌ها دارد و جهت نگهداری ماهیان جدید قبل از ورود به سیستم پرورش استفاده میشود. باید توجه داشته باشیم ماهیان و سایر موجودات آبزی جدید قبل از ورود به آکواریوم‌های پرورشی باید جهت پیشگیری از آلودگی‌ها و بیماری‌های احتمالی و همچنین عادت به محیط جدید مدت ۲ هفته در قرنطینه باشند.
نگهداری در این محل، ابتدا در همان آبی که این موجودات در آن حمل شده اند انجام میشود و این آب به مرور (تعویض سریع آب به‌علت تغییر ناگهانی درجه حرارت و فاکتورهای دیگر آب باعث وارد آمدن استرس شدید به ماهیان و در نتیجه تلفات ناگهانی و بروز بیماری را به‌دنبال خواهدداشت) با آب جدید تعویض میشود.
۳) آکواریوم های درمانی که برای درمان بیماری‌ها و نگهداری ماهیان بیمار مورداستفاده قرار می‌گیرد.
● نکاتی برای بهداشت
در زمینه ساخت و محل قرارگرفتن آکواریوم هم رعایت نکات ذیل توصیه میشود:
۱) ساختار مناسب: به‌طوری‌که توانایی نگهداری حجم زیاد آب و در نتیجه وزن ناشی از آن را داشته باشد. همچنین در ساخت آکواریوم‌ها باید از به‌کار بردن فلز به‌خصوص در نقاطی که در تماس با آب هستند اجتناب شود. این موضوع در مورد آکواریوم های آب شوربا توجه به خورندگی زیاد آب شور برای فلزات، اهمیت بسیار بیشتری دارد .
