تاریخچه بارگاه حرم امام رضا (ع)

سال ‌‌های سختی و غربت

روضه منوره که پیکر مقدس حضرت رضا ( علیه السلام ) در آن مدفون است ، زیر گنبدی زرین و با شکوه قرار دارد و هسته مرکزی بناهای آستان قدس رضوی به شمار می‌ آید .
در سال ‌‌های آغازین به خاک سپاری پیکر پاک امام ، حرم مطهر به صورت بنایی ساده با مصالح ویژه آن دوران بنا شده بود ؛ چنان‌که بقعه مطهر ، تنها یک در ورودی ساده در پیش روی مبارک داشت و دارای تزیین‌ هایی مختصر به سبک آن زمان بود . صفه ‌‌های اضلاع حرم به جز صفه پیش ‌رو ، به‌سوی خارج از بنا بسته بود و بر فراز بقعه ، تنها قبه‌ ای وجود داشت .
در آن سال ‌‌های دور ، زمین ‌‌های اطراف حرم مطهر ، همه خالی از سکنه بود و نوغان که یکی از دو قصبه معروف و معتبر توس بود ، تنها آبادی مسکونی منطقه محسوب می ‌شد .
نظارت دقیق حکام جور بر حرکات و سکنات شیعیان ، منع آن ‌‌ها از توجه به مرقد امام ( علیه السلام ) و درک فیض و زیارت ، موجب شد که سال‌‌ ها سپری شود و بنایی درخور و شایسته مضجع شریف حضرتش احداث نشود .
سرانجام ، سال‌‌ های سخت و سنگین به کندی سپری شد . عنایات خدای تعالی نسبت به روضه رضوی موجب شد که در آن روز های اولیه و جو خاص آن زمان ، حرم مطهر از هر گونه آسیبی محفوظ بماند تا آن‌جا که به خاطر رأفت خاصه حضرت ، به‌صورت بروز کرامات پی در پی و معجزات ، گره از کار دردمندان و نیازآوران گشود . کثرت و تداوم کرامات امام ، موجب شد که توجه و اقبال مردم و حاکمان آن زمان به ‌ویژه بیشتر اهالی خراسان و مناطق دیگر زیاد شود و ارادتمندان به بقعه و بارگاه رضوی ، زیارت پرفیض مرقد منورش را بر خود واجب دانسته ، اقدام به ساخت و مرمت و تذهیب و تزیین و حفظ و نگهداری آن بنای مقدس کنند .
در طول قرن‌‌های مختلف ، رجال کشور های اسلامی ، حکام و امرای خراسان و‌ مردان با اخلاص و علاقه‌ مند به مقام شامخ ولایت و امامت ، با صرف مبالغی در تجدید و عظمت آن کوشیده‌ اند و ضمن تزیین آن با ایجاد بناها و به ‌جای گذاشتن آثار ، این مکان شریف را از جلوه‌‌ های کهن هنری دوران گذشته مملوّ کردند .

وضعیت فعلی حرم

واژه " حرم " در ذهن اکثر زائران ، ضریح مقدس را تداعی می ‌کند . اما در واقع به فضای مربع شکلی که بقعه مبارکه را در برگرفته و شامل گنبد ، سنگ مرقد و ضریح مقدس می ‌شود ، حرم می‌ گویند . حرم از طریق صفه هایی به داخل و خارج مرتبط می ‌شود .
شکل هندسی حرم مطهر ، تقریباً مربع است که مساحت آن بعد از عملیات توسعه به حدود 182 هزار متر مربع رسیده است .
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، در ادامه عملیات و اقدامات ساختمانی در اماکن ، قسمت‌‌ هایی دیگر از حرم مطهر ، از جمله پشت سر و پیش رو و پایین پای مبارک نیز توسعه یافت و با انجام عملیات توسعه ، نمای آن همانند ضلع بالاسر مبارک ، با کاشی معرق تزیین شد .
حرم از دو طرف ( جنوب و مشرق ) به وسیله در های طلا به رواق‌‌ ها راه دارد و از دو طرف دیگر ، ( شمال و مغرب ) از طریق دو صفه بزرگ ، به دیگر رواق ‌‌ها و مسجد بالاسر مرتبط است .