11111111111111.jpg "ارسال پیام به aftabm")
پای ضربدری یا ژنووالگوم چیست و چه عوارضی دارد؟
سه شنبه 3 آبان 1401 5:07 PM
پای ضربدری یا ژنووالگوم، نوعی ناهنجاری مفصل زانو است که در آن زانوها بهم می‌چسبند و مچ پاها حدود 10 سانتی‌متر از یکدیگر فاصله می‌گیرند. ابتلا به پای ضربدری معمولا بخشی از رشد کودکان است اما ممکن است علل دیگری نیز داشته‌باشد. در صورتی که این عارضه خودبه‌خود برطرف نشود، میتوان با استفاده از طیف وسیعی از روش‌های درمانی آن را درمان کرد. در این مقاله از سایت کلینیک نیاوران در رابطه با پای ضربدری یا ژنووالگوم صحبت می‌کنیم و در ادامه با علائم، علل، روش‌های پیشگیری، تشخیص و درمان این اختلال نیز آشنا می‌شویم.
پای ضربدری یا ژنووالگوم نوعی انحراف زانو است که زانوها به سمت داخل می‌چرخند. اگر فردی با فرم پاهای طبیعی بایستد، مچ پا تا لگن در یک راستا قرار می‌گیرند. اما اگر فردی که زانوهای ضربدری دارد بایستد و پاهایش را کنار هم بگذارد، زانوها بهم می‌چسبند و مچ پاها از یکدیگر فاصله می‌گیرند. این اتفاق به این خاطر رخ می‌دهد که استخوان ران و مفصل زانو به سمت داخل متمایل می‌شوند. سپس به استخوان ساق پا فشار وارد می‌کنند و باعث انحراف آن می‌شوند.
وجود کمی فاصله بین مچ پاها طبیعی است اما در افراد مبتلا به ژنووالگوم این فاصله حدود 10 سانتی‌متر است. ژنووالگوم در کودکان خردسال شایع است و معمولاً به مرور زمان با رشد استخوانها خودبه‌خود اصلاح می‌شود. این عارضه، در کودکان یک مرحله طبیعی از رشد است که حدود چهار سالگی آشکارتر می‌شود. براساس تحقیقات انجام‌شده حدود 75 درصد از کودکان بین سه تا پنج سال دارای زانوهای ضربدری هستند.
به طورکلی الگوی تغییرات مفصل زانو به این شکل است که از بدو تولد تا حدود دو سالگی زانوی پرانتزی دارند. سپس زانوها کمی صاف می‌شوند و مجددا حدود چهار سالگی ضربدری می‌شوند. زانوهای ضربدری تا هفت سالگی ادامه خواهندداشت و درنهایت کم‌کم صاف می‌شوند، جنسیت و تفاوت‌های نژادی در شدت و مدت ضربدری‌بودن زانوها تاثیر دارد.
مطالعه بیشتر: درمان پای پرانتزی؛ بهترین و جدیدترین روش درمان زانو پرانتزی
پاهای ضربدری همیشه یک مرحله از رشد نیست و گاهی به عنوان یک عارضه جدی در نظر گرفته می‌شود. وقتی که این حالت زانوها تا پس از هفت سالگی ادامه یابد یا در بزرگسالان بروز کند، به عنوان یک عارضه شناخته می‌شود و باید تحت درمان قرار گیرد. این عارضه ممکن است به دلیل داشتن زمینه ژنتیکی یا یک بیماری زمینه‌ای بروز یابد. برای درمان ابتدا باید علت بروز زانوی ایکس مشخص شود.
بر همین اساس زانوی ضربدری به دو دسته مختلف تقسیم می‌شود و زانوی ضربدری فیزیولوژیک نوع اول و مرحله‌ای طبیعی از رشد کودکان است. زانوی پاتولوژیک نوع دوم است که در اثر بیماری‌هایی مانند راشیتیسم، شکستگی قبلی استخوان درشت نی یا دیسپلازی چندگانه اپی‌فیزیال، بروز می‌یابد.
زانوهای ضربدری در کودکان معمولا به غیر از تغییر حالت زانوها مشکلات جانبی ایجاد نمی‌کنند ولی در صورتی که پس از هفت سالگی ادامه داشته‌باشد یا در دوران بزرگسالی بروز یابد، ممکن است علائم دیگری هم به دنبال داشته‌باشد. برخی از این علائم شامل موارد زیر است:
درد در زانوها
تغییر شکل و خارج‌شدن مفصل زانو، استخوان ران و قوزک پا از حالت طبیعی باعث می‌شود به رباط‌ها و عضلات فشار زیادی وارد شود. این فشار می‌تواند باعث درد در مفصل زانو شود. درد در ناحیه‌ی داخلی زانوها به دلیل وجود کشیدگی در بافت نرم و در ناحیه‌ی خارجی زانوها، به علت نزدیک‌شدن غیر طبیعی استخوان‌های درشت‌نی و ران و فشرده‌شدن آن‌ها به یکدیگر رخ می‌دهد.
تغییر الگوی راه‌رفتن
راه‌رفتن افراد تحت‌تاثیر ژنووالگوم قرار می‌گیرد و ممکن است به دلیل تماس زانوهایشان در حین راه‌رفتن اذیت شوند. سپس افراد مبتلا به این عارضه با تغییر الگوی راه‌رفتن کمبود فاصله بین زانوهای خود را جبران می‌کنند. الگوی راه‌رفتن افراد مبتلا به ژنووالگوم دور‌زدن است، به این شکل که فرد هنگام راه‌رفتن هر پا را به سمت بیرون می‌چرخاند تا بدون ضربه‌زدن و تماس با زانوی دیگر قدم بردارد. همچنین لنگیدن موقع راه‌رفتن نیز از نتایج تغییر الگوی راه‌رفتن است.
تغییر ظاهر
یکی از علائم اصلی پای ضربدری تغییر ظاهر است. همانطور که اشاره کردیم وقتی که فرد بایستد، زانوها کاملا بهم چسبیده‌اند و حدود10 سانتی‌متر بین مچ پاهایش فاصله وجود دارد.
سایر علائم
داشتن مفاصل سفت و متورم، درد در پاها، باسن و مفاصل مچ پا و احساس عدم تعادل در هنگام ایستادن از سایر علائم مرتبط با زانوی ضربدری است.
ژنووالگوم به دلایل مختلفی رخ می دهد. به‌طور کلی ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
ژنووالگوم خفیف در کودکان عوارض شدیدی به دنبال ندارد اما در بزرگسالان با توجه به شدت این عارضه ممکن است عوارضی به دنبال داشته‌باشد. عوارض ژنووالگوم عبارتند از:
روش تشخیص ژنووالگوم با توجه به سن بیمار مشخص می‌شود و برای کودکان و برزگسالان متفاوت است. در ادامه هر یک از این روش‌ها را بررسی می‌کنیم:
پزشک ابتدا یک ارزیابی فیزیکی انجام می‌دهد و در مورد سن و سابقه پزشکی کودک می‌پرسد. اگر کودک دو تا چهار ساله باشد، احساس درد نداشته باشد و هر دو پا به یک میزان به سمت داخل متمایل شوند، نیاز به انجام هیچ آزمایشی نیست. احتمالا در این شرایط پزشک به شما توصیه می‌کند مراقب باشید و تا هفت سالگی مطمئن شوید که پای ضربدری با رشد کودک بهتر می‌شود.
اما برخی موارد مثل کودکانی که پس از هفت سالگی پاهایشان صاف نشده‌است، یک زانویشان بیشتر از زانوی دیگر چرخیده، فقط یکی از پاهایشان چرخیده و احساس درد، لنگیدن، ضعف یا مشکل در دویدن دارند، نیاز به بررسی و مراجعه‌های بیشتری دارند. ممکن است پزشک برای جستجوی شکستگی‌های بهبود یافته یا راشیتیسم انجام رادیولوژی و آزمایش خون را تجویز کند، آزمایش خون می‌تواند به تشخیص راشیتیسم کمک کند.
برای تشخیص ژنووالگوم در بیماران بزرگسال ابتدا پزشک از بیمار سوالاتی در مورد سابقه پزشکی خانوادگی، علائمی که تجربه می‌کند و شدت و مدت بروز آن‌ها می‌پرسد. سپس پزشک ارزیابی فیزیکی را انجام می‌دهد و در طول این ارزیابی، نحوه ایستادن و راه‌رفتن بیمار را مشاهده می‌کند. همچنین نابرابری در طول پا، زاویه همترازی زانو و سایش ناهموار در کف کفش را نیز بررسی می‌کند.
زانوهای ضربدری معمولاً با اندازه‌گیری مستقیم زاویه‌ی استخوان ساق پا نسبت به استخوان ران یا با اندازه‌گیری فاصله‌ی بین قوزک پاها ارزیابی می‌شوند. گاهی اوقات میتوان برای اطمینان از تشخیص، بررسی ساختار استخوانها و مفصل زانو از رادیولوژی، سی‌تی اسکن و ام‌آرآی استفاده کرد. پس از تشخیص ژنووالگوم، مهم‌ترین گام این است که علت زمینه‌ای وجود این آسیب بررسی شود.
برای پیشگیری از پای ضربدری پزشکان توصیه می‌کنند، موارد زیر را رعایت کنید:
مطالعه بیشتر: حرکات اصلاحی پای پرانتزی؛ درمان پا پرانتزی بزرگسالان با ورزش
پس از تشخیص ژنووالگوم، ابتدا نیاز است که در صورت وجود یک بیماری زمینه‌ای مثل آرتروز یا راشیتیسم برای درمان آن‌ها اقدام شود. سپس با استفاده از روش‌های جراحی و غیرجراحی پای ضربدری درمان می‌شود. برای کودکان زیر هفت سال از هیچ روش درمانی استفاده نمی‌شود، تنها راه درمان این عارضه در تا این سن طی‌کردن مراحل رشد است.
اما درمان ژنووالگوم برای سایر کودکان در حال رشد و بزرگسالان شامل طیف گسترده‌ای از روش‌های درمانی است. این طیف از تغییر سبک زندگی، استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی تا برنامه‌های ورزشی، فیزیوتراپی و درنهایت جراحی را شامل می‌شود. در ادامه با هر یک از این روش‌ها بیشتر آشنا می‌شویم:
برای بزرگسالان از جراحی استئوتومی استفاده می‌کنند. در این نوع جراحی یک قسمت نازک از روی استخوان‌های پا برداشته می‌شود تا دوباره در موقعیت صحیح قرار گیرند. سپس از صفحات و پیچ‌های فلزی برای ثابت‌کردن استخوانها در موقعیت جدیدشان استفاده می‌شود. این صفحات فلزی دائمی هستند و برای هم تراز نگه‌داشتن استخوانها استفاده می‌شود. این روش می‌تواند استخوان‌های پای شما را تنظیم و زانوها را تثبیت کند.
معمولاً یک کودک می‌تواند طی چند روز پس از انجام جراحی رشد هدایت‌شده راه‌رفتن را دوباره شروع کند و در عرض چند هفته به ورزش بازگردد. پس از انجام استئوتومی ممکن است چند ماه طول بکشد تا به تمام فعالیت‌های عادی خود بازگردید.
برای درمان پای ضربدری شما باید به یک متخصص ارتوپد مراجعه کنید. در کلینیک پا نیاوران بهترین متخصصین ارتوپدی حضور دارند که می‌تواند با انواع روش‌های جراحی و غیرجراحی در درمان این عارضه به شما کمک کنند. اگر شرایط زیر را تجربه کردید، به پزشک مراجعه کنید:
جمع‌بندی
پای ضربدری یک اختلال شایع در کودکان است که علل مختلفی دارد. گاهی طی رشد استخوانها این عارضه بروز می‌یابد اما ممکن است دلایل دیگری مثل ژنتیک، آرتروز زانو و راشیتیسم نیز باعث این عارضه شوند. ژنووالگوم علائمی مثل درد در مفاصل، تغییر الگوی راه‌رفتن و تغییر ظاهر را به دنبال دارد. برای درمان این مشکل میتوان از روش‌های جراحی و غیرجراحی در کنار یکدیگر استفاده کرد.
