ترمه دوزی چیست و چه مراحلی دارد
شنبه 21 خرداد 1401 1:27 PM
برخلاف باور برخی از محققین این حوزه، تحقیقات نشان می‌دهد که ترمه دوزی در ابتدا در ایران شکل گرفته و سپس به مناطق دیگر آسیای مرکزی و کشمیر منتقل شده است. حتی مقایسه ترمه‌های ایرانی و کشمیری نیز نشان دهنده کیفیت بالاتر ترمه ایرانی است. در یکی از آثار به جا مانده از دهلیز مسجد جامع یزد، نشان‌دهنده این است که از سده‌های قبل، ترمه دوزی در یزد رواج زیادی داشته و مردم به بافت ترمه مشغول بوده‌اند.
قبل شروع بافت پارچه ترمه باید مواد اولیه آن تهیه شود. پارچه ترمه اغلب از پشم گوسفند و ابریشم بافته می‌شود. در واقع پشم سفید رایج‌ترین ماده اولیه‌ای است که برای بافت ترمه مورد استفاده قرار می‌گیرد. از دلایل اصلی استفاده از آن، رنگ‌آمیزی دلخوان پشم سفید به دیگر رنگ‌های متنوع است. پشمی که در هنر ترمه دوزی استفاده می‌شود باید از کیفیت بالایی برخوردار بوده و اندازه الیاف آن بلند باشد. جنس پشم گوسفندان نژاد ایرانی و کشمیری، مرغوبیت خوبی داشته و به طور نسبتاً مناسبی سفید و براق هستند.
بهترین پشمی که برای بافت ترمه قابل استفاده بوده، پشم ناحیه پهلوها، شکم، پشت گردن و ساق دست و پا است. در قرن 16 میلادی، پشم‌ریسی و زنگ‌آمیزی پشم در ایران پیشرفت زیادی داشته و در دوران صفویه به اوج شکوفایی خود رسیده است. هنرمندان ایرانی نیز با تلفیق این آموزش‌ها با تجربیات خود، طراحی‌ها بسیار زیبایی بر روی پارچه‌های ترمه انجام دادند.
قبل از استفاده هر نوع پشمی برای ترمه دوزی، باید چربی‌ها و کثیفی‌ها را از پشم تمیز کرد. این عمل را باید قبل از رنگ‌ریزی انجام داد. اغلب ایرانیان قبل از چیدن پشم، گوسفند را به مدت 10 دقیقه در آب و محلول قلیایی خیس می‌کنند تا جدا کردن چربی‌ها از پشم راحت‌تر شود. سپس چندین بار گوسفندها در آب تمیز، شسته می‌شوند. در نتیجه پشم کاملاً تمیز و براق خواهد شد.
دو روش برای سفید کردن پشم در ایران وجود دارد. در روش اول پشم‌ها در چمنزارها پهن خواهد شد و با جذب شبنم و تبخیر آن‌ها به طور مداوم، پشم‌ها سفید می‌شوند. این عمل باید در چندین مرحله انجام شود. در روش دوم، برای سفید کردن پشم‌ها از مشتقات گوگرد استفاده خواهد شد.
بعد از سفید شدن پشم‌ها، باید رنگ‌آمیزی شوند. اگر رنگ‌ها به طور مستقیم صورت گیرد، ثبات و دوام چندانی نخواهند داشت. رنگرزهای ایرانی برای رفع مشکل دوام رنگ از ماده‌ای به نام دندانه استفاده می‌کنند. دندانه نوعی ماده شیمیایی است که قابلیت جذب رنگ را در پشم افزایش می‌دهد. دندانه باید کاملاً خالص شوند تا اثربخشی کافی را داشته باشد.
رنگ‌هایی که در هنر ترمه دوزی ایرانی قدیمی بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد از نوع طبیعی بوده و معمولاً از گیاهان طبیعی بدست می‌آیند. رنگ‌ها از بخش‌های مختلف گیاه مانند ریشه، تنه، برگ، گل، میوه یا پوست گیاه تولید خواهد شد. نگهداری از پارچه‌های ترمه‌ای که از جنس پشم بافته شده‌اند، بسیار سخت است و رطوبت و بید بر آن‌ها اثرگذار هستند و به همین علت اطلاعات کمی از ترکیب و فرمول رنگ‌های طبیعی باقی مانده است.
منبع مقاله هنر ترمه دوزی سایت آرامان
