علی اعظمی کارشناس دینی و مذهبی در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص ولیعهدی امام هشتم گفت: یکی از مهم‌ترین مقاطع حیات امام رضا (ع) جریان ولایت عهدی آن حضرت است. مامون خلیفه وقت عباسی، از نبوغ سیاسی بالایی برخوردار بود و توانست مرحله به مرحله با تمامی مشکلاتی که از آغاز خلافتش بر سر راهش قرار گرفته بود مبارزه کرده و پایگاه خود را نیرومند و حاکمیت خود را استوار سازد. یکی از آن کارها این بوده که امام رضا (ع) را به اجبار از مدینه به مَرو، پایتخت خلافت عباسی در آن دوره، آورد و آن حضرت را ولیعهد خود قرار داد.

اهداف مامون از ولیعهدی امام

وی با اشاره به اهداف مامون از ولیعهدی امام رضا (ع) گفت: از آن جایی که مامون سیاست‌باز بود از ولیعهدی امام رضا (ع) اهداف متعددی داشت از جمله اولین هدف او این بود که اگر امام رضا (ع) ولایت عهدی او را بپذیرد، ناگزیر مشروعیت خلافت بنی عباس را پذیرفته است. علویان، خلافت عبّاسیان را به رسمیّت بشناسند؛ بدین ترتیب اختلاف و دشمنی دیرینه ای که میان این دو خاندان وجود داشت خود به خود و به نفع عبّاسیان از بین می‌رفت. با آوردن امام رضا علیه السّلام در تشکیلات خلافت، فعالیّت های آن حضرت کنترل و محدود شده و او دیگر نمی‌توانست خود را امام معرفی نماید زیرا در این صورت باید مردم را نه تنها به پذیرش ولایت عهدی خود، بلکه حتی برای خلیفه‌ای که جانشینی او را پذیرفته بود دعوت نماید و بدین ترتیب جنبه استقلالی عنوان امامت آل علی (علیه السلام) برای همیشه از بین می‌رفت. با پذیرفتن ولایت‌عهدی مامون مقام و منزلت امام رضا (علیه السلام) کاستی یافته و از چشم طرفدارانش خواهد افتاد و دیگر کسی او را به عنوان یک چهره منزّه و مقدس نخواهد شناخت. به گفته «اباصلت هروی» یکی از اصحاب امام رضا (علیه السلام): مامون ولایت عهدی را به امام واگذاشت تا به مردم نشان بدهد که امام، دنیاخواه است و بدین ترتیب موقعیت معنوی خود را پیش مردم از دست بدهد.

مقابله امام با نقشه و اهداف مامون

این کارشناس‬ مذهبی‬ با‬ تاکید‬ بر‬ اینکه امام رضا (ع) از موقعیت ولیعهدی برای گسترش اسلام استفاده‌ها برد و توانست پیام اهل بیت را به اقصی نقاط سرزمین اسلام برساند، ‬ گفت: امام رضا (ع) از راه کارهای متفاوتی استفاده نمودند. هنگامی‌که امام را از مدینه به خراسان دعوت کردند آن حضرت فضای مدینه را از کراهت و نارضایتی خود پرکرد، به‌طوری‌که همه کسانی که پیرامون امام بودند دلشان از کینه مامون که امام عزیزشان را این‌طور ظالمانه از آنان جدا می‌کرد و به قتلگاه می‌برد لبریز شد. همچنین تا وقتی مامون حضرت را تهدید به قتل نکرده بود ایشان ولیعهدی را قبول نکرد و این امر باعث شد دست‌اندرکاران امور که به ظرافت تدبیر مامون واقف نبودند ناشیانه عدم قبول امام را همه‌جا منتشر کردند و مردم فهمیدند که امام دنبال مقام نیست بلکه مامون او را اجبار به پذیرش کرده است.
وی ادامه داد: امام با شرط مداخله نکردن در امور حکومت، نقشه مامون بر مشروع کردن فعالیت‌های خود را خنثی کردند تا کارهای مامون به اسم امام ثبت نشود. همچنین امام با استفاده از مقام ولیعهدی سخنانی را که در طول یک صد و پنجاه سال جز در خفا و با تقیه و جز به خواص و یاران نزدیک گفته نشده بود به صدای بلند فریاد کردند. حضرت در هر فرصتی خود را در معرض ارتباط با مردم قرار می‌داد و آن‌ها را به مقام ولایت رهنمون می‌کرد. ولیعهدی امام رضا علیه السلام نه تنها مبارزات علویان را سرکوب نکرد بلکه وضع جدید امام موجب دل‌گرمی آنان و پیش رفت‌شان شد.

دستاوردهای امام از ولیعهدی

اعظمی افزود: حضرت امام رضا (علیه السلام) از شرایط و آزادی نسبی که به وجود آمده بود، چند زمینه را عرصه فعالیت‌های خویش قرار دادند و توانستند اهداف کلان مد نظر خود را دنبال و آن‌ها را محقق کنند. اول اینکه حضرت در این دوره اقدام به انتشار معارف حقیقی الهی نمود و توانست ثابت کند که امر خلافت پس از پیامبر فقط باید در دست اهل بیت باشد. آشکار کردن داعیه امامت شیعی در سطح عظیم اسلام و دریدن پرده غلیظ تقیه و رساندن پیام تشیع به گوش همه مسلمان‌ها. در مقابل مظلومیت‌هایی که اهل بیت در طی چندین دهه بر خود دیده بودند با ولیعهدی امام رضا علیه السلام، این بار خلیفه در انظار عمومی فضائل اهل بیت را بر می‌شمرد و از مظلومیت اهل بیت علیهم السلام و از ستم‌های حاکمان پیشین بر این خاندان سخن می‌گفت. این امر با اینکه ظاهری بود، ولی باعث گرایش تعداد زیادی به سوی اهل بیت شد. قبول ولایت‌عهدی توسط امام باعث شد که آزار علویان متوقف شود، در نتیجه امام علیه السلام توانستند نقشه شوم مامون را خنثی نمایند و آن را تبدیل به پل ترقی و اعتلای شیعه نمایند.