نهادینه سازی فرهنگ عفاف و حجاب(5)

_ دکتر شفیعی سروستانی:

مجموعه عواملی را که در ایجاد وضعیت کنونی و تشدید آن مؤثر است، در یک دسته بندی به عوامل داخلی و خارجی تقسیم می کنیم:

الف) عوامل داخلی

1. نداشتن راهبرد و برنامه ریزی کلان فرهنگی؛

2. ناکارآمدی خانواده ها در انتقال ارزش ها و باورهای خود به فرزندان؛

3. ناکارآمدی دستگاه های فرهنگی و آموزشی.

پس از انقلاب اسلامی و تشکیل نظام جمهوری اسلامی، مردم با توجه به اعتماد و اطمینانی که به این نظام داشتند، بخش زیادی از مسئولیت های خود را به نهاد های رسمی واگذار کردند. پیش از انقلاب، خانواده های مذهبی که می دانستند در نظامی ضد اسلامی زندگی می کنند، خود مسئولیت تربیت مذهبی فرزندان را به عهده گرفته بودند، ولی پس از انقلاب اسلامی، مردم به دلیل اعتماد به دستگاه های رسمی _ اعم از دستگاه های آموزشی وپرورشی، رسانه ملی، مهدکودک ها، مدارس و دانشگاه ها _ با اطمینان کامل، تربیت فرزندان خود را به این دستگاه ها سپردند.

 _ خانواده ها با این کار، خود را کنار کشیدند؟

خیر، آنها معتقد بودند فرزندشان از صبح تا ظهر در مدرسه زیر نظر مربی پرورشی و دبیر دینی تربیت می شود. نماز و آموزه های دینی (چه اعتقادی، چه احکام) نیز به آنها منتقل می شود. بر فرض اینکه این انتقال نیز صورت بگیرد، انتقالی مکانیکی است. انتقالِ مفاهیم دینی به فرزندان در محیط عاطفی خانواده و به دور از زور و اجبار و الزام، مؤثرتر است و به نهادینه شدن باور و اعتقاد و آموزه های دینی کمک کند. از دیگر سو، دستگاه های رسمی نیز در انتقال باورها و آموزش ها مشکل داشتند و برخی از آنها، اعم از رسانه ها و سازمان های تبلیغی و ترویجی نظام، ناخواسته پیامی نامناسب و غیردینی منتقل می کردند.

در سال های پس از انقلاب اسلامی، به دلیل برخی مشکلات که در تربیت نسل جدید به وجود آمد، شاهد خانواده های ناکارآمد و نسلی بودیم که از توانمندی رویارویی با مشکلات و آسیب ها برخوردار نبودند. به بیان دیگر، خانواده ها توانمندی لازم را برای انتقال باورها و ارزش ها به نسل بعدی خود نداشتند. ازاین رو، این نقش را به دستگاه های دولتی و رسمی واگذار کردند.

تضعیف اقتدار خانواده نیز، یکی از پی آمدهای زندگی مدرن است و جامعه ما نیز از این موضوع جدا نبوده است. افزون بر تضعیف اقتدار خانواده، نقش تربیتی پدران نیز تحت تأثیر الگوهای تربیتی خانواده های غربی قرار گرفته و تضعیف شده است.

4. بی ثباتی و تغییر مکرر سیاست ها و رویه های کنونی در زمینه برخورد با پدیده بدحجابی؛

بی ثباتی و تغییر مداوم در قوانین، فضایی ایجاده کرده که افراد، تعهد و الزامی به قوانین و چارچوب ها ندارند؛ این، از اقتدار و ثبات قوانین و مقررات اجتماعی ما به شدت کاسته است.

 فرض کنید در جامعه حرکتی (مثل بدحجابی) ایجاد می شود؛ سپس موجی برای مقابله با بدحجابی به راه می افتد. سپس موج مخالفی از یک سری نهادها برمی خیزد که ناخواسته آن دستگاهی که مقابله را شروع کرده بود، عقب نشینی می کند. این عقب نشینی، افراد را شرطی می کند.

5. ناهماهنگی دستگاه های مختلف؛

پدیده بدحجابی، فقط فرهنگی نیست؛ بلکه اجتماعی، سیاسی، حتی اقتصادی، تربیتی و آموزشی است؛ یعنی علل و عوامل مختلفی در شکل گیری این پدیده مؤثر است. به همین دلیل، برای اصلاح این وضعیت، فقط یک نهاد نمی تواند مؤثر باشد و باید نهادهای مختلف فرهنگی، آموزشی، تربیتی، انتظامی و قضایی با هم هماهنگ عمل کنند تا به نتیجه مناسبی دست پیدا کنیم. این ناهماهنگی دستگاه ها، عامل مؤثری در تشدید وضعیت کنونی است.

ب) عوامل خارجی

در حوزه عوامل خارجی، در رأس این عوامل می توانیم به بحث تهاجم فرهنگی دشمن اشاره کنیم که به ویژه در سال های اخیر، با نفوذ رسانه های بیگانه در سطح رسانه کشور، شکل جدیدی به خود گرفته است. مهم ترین سرفصل های برنامه های نظام سلطه علیه نظام جمهوری اسلامی عبارتند از: تضعیف فرهنگ عفاف و حجاب، تضعیف نهاد خانواده و تغییر مقررات و چارچوب های حاکم بر نهاد خانواده.

موضوع تهاجم فرهنگی در سال های اخیر، شکل جدیدی به خود گرفته و از اواسط دهه هشتاد، موجی به راه افتاده که از آن به موج رسانه؛ یعنی شبکه های ماهواره ای تعبیر می کنیم. شبکه های ماهواره ای فارسی زبان، در یک جریان هم افزا، حرکتی برای تغییر سبک زندگی در ایران شروع کرده اند که برخی از این تغییرات، تغییرات در فرهنگ پوشش و آرایش، لباس، فرهنگ عفاف، فرهنگ روابط با جنس مخالف و کل فرهنگ خانوادگی است. امروز مردم ما فقط از رسانه ملی پیام دریافت نمی کنند؛ رسانه های جدیدی وجود دارد که مردم ما بخش زیادی از پیام های آنها را دریافت می کنند؛ پیام هایی که در تعارض آشکار با پیام های رسانه ملی است.

 _ دکتر نیره قوی: شاید مهم ترین نقش را خانواده داشته باشد. خانواده فقط در یک مقطع سنی تأثیر ندارد. خانواده در آموزش آموزه های دینی، فرهنگی و تاریخی به نسل جدید نقش اول را دارد. در شکل گیری شخصیت نیز خانواده مؤثرترین نقش و جایگاه را دارد. امروزه به دلیل بی توجهی و مشغله خانواده ها و به ویژه شاغل بودن مادران، بچه ها به مهدکودک ها سپرده می شوند. در نتیجه، عواملی جایگزین خانواده شده است.

عوامل تشدید بی حجابی، در میان دختران و پسران متفاوت است. در مورد مسائل تربیتی، مرحله بعد، فضای بیرون از خانه است. پس از خانواده، محیط بیرون مانند مدرسه، دانشگاه یا محل کار و دوستان، مؤثرند. از دیگر عوامل مهم و اثرگذار، رسانه های مختلف دیداری و شنیداری است که نقش پررنگ تر و مخرب تری دارند. البته اگر خانواده توانسته باشد به لحاظ تربیتی، مبانی اندیشه ای، تربیتی و مذهبی فرزندش را مستحکم کند و شخصیت او را شکل دهد، آن جوان ممکن است بتواند دوستان و اطرفیانش را درباره پی آمدهای ماهواره هوشیار سازد. خانواده به عنوان عامل اصلی تربیت کننده در دختر و پسر، مشترک است، ولی به دلیل نقش های مختلف دختر و پسر، باید نوع تربیت در دختران، در هر مقطع سنی، متفاوت باشد. مقاطع بالاتر، به سمت خودنمایی ببرد. ماهواره و شبکه های مختلف نیز، دختران را به خودآرایی و آرایش تشویق می کند. در این میان، یکی از راه های پیش گیری از خودآرایی و بدحجابی، ازدواج است.

عامل مهم دیگر، تبلیغات منفی علیه حجاب و ارزش های ماست. عفاف و حجاب در دو دهه اخیر بیشتر در تیررس تهاجم قرار گرفته و بیگانگان و شبکه های مختلف ماهواره، در قالب های مختلف، این ارزش الهی را مانع جلوه می دهند و با این روش در ارزش ها و هنجارهای جوانان ما اثر می گذارند.در تکمیل شخصیت فرد، خانواده ها مهم ترین تأثیر را دارند. چه بسا همت والدین و اعضای خانواده درباره حجاب، از قانون گذاری و وارد عمل شدن نیروی انتظامی و قوه قضائیه تأثیر بیشتری داشته باشد. بنابراین، عوامل تشدیدکننده، یا درون خانواده است یا بیرون خانواده و به اصطلاح در اجتماع. در هر صورت، بدحجابی تک عاملی نیست.

نوع و سبک زندگی اعضای خانواده، امروزه تغییر کرده و از احساس مسئولیت در قبال هم، به سمت فردگرایی سوق یافته و فردیت، نسبت به جمع خانواده، اولویت پیدا کرده است. نوع گرایش ها و علاقه ها، باورها و لباس پوشیدن افراد، همه از ماهواره الگوبرداری می شود. بنابراین، باید ارتباط را خوب مدیریت کنیم و بتوانیم از هر ابزاری، هرچند دوسویه (یعنی تهدید و فرصت) باشد، برای مدیریت استفاده کنیم.

کار ویژه خانواده ها در گذشته، تربیت روحی، هدایت فکری و نظارت و تذکر، باورمند کردن و به نوعی هدایت سلایق فرزندان بوده است. امروزه برخی، همه مسئولیت و برخی بیشتر آن را به دیگران؛ یعنی مهدکودک ها، شبکه های ماهواره ای و اینترنت سپرده اند و کمتر احساس مسئولیت می کنند.

 _ خانم فروغ نیلچی زاده:

بخشی علل درونی و بخشی علل بیرونی، بخشی سلبی و بخشی ایجابی است.

علل درونی، کم کاری ها، بی سلیقه گری ها و در حقیقت، غرض ورزی هایی است که رخ می دهد. از علل بیرونی، انحطاط جامعه بشری و گسترش فرهنگ برهنگی است. با مرگ معنویت و اصالت ها، طبیعی است کسی که در فضای بی خدایی تربیت شده، کاملاً آسیب پذیر است. در حیطه ایجابی، عواملی که به وضعیت بدحجابی کمک می کند، نوع نگاه ما به حجاب و کلیشه ای و ظاهری دانستن آن و اصالت قائل نشدن برای آن است. به طور مشخص در همه زمینه ها دچار پارادوکس هستیم؛ در ظاهر، ارزش ها را می گوییم، ولی کسانی که فاقد ارزش ها هستند، اولویت دارند.

 _ دکتر محمدعلی هرمزی زاده:

برخی عوامل، نقاط ضعف و برخی عوامل، نقاط قوت را تشدید می کنند. عامل اصلی که نقاط ضعف را تشدید می کند، در اصل تمدن غرب است که از زمان رضاشاه و حتی پیش از آن، مسئله عفاف و حجاب را در جامعه ما دچار مشکل کرد. تمدن غرب واقعاً یک تمدن شیطانی است؛ زیرا تمدنی است با جاذبه ها و زرق و برق فراوان، و کسانی که دید ظاهربین دارند و فقط ظاهر زندگی دنیا را می شناسند، بسیار فریفته آن می شوند، چنان که در آیه 7 سوره روم آمده است: «یَعْلَمُونَ ظَاهِراً مِّنَ الحَْیَاهِ الدُّنْیَا وَ هُمْ عَنِ الاَْخِرَهِ هُمْ غَافِلُون؛ آنها تنها ظاهری از زندگی دنیا را می دانند و از آخرت غافلند.» تمدن غرب با تمام قوا تبلیغ می کند که امروزه دیگر عفاف و حجاب نمی تواند و نباید به صورت قبل وجود داشته باشد. این فریبی بزرگ است که مستکبران غربی از ده ها سال قبل در تمام کشورهای اسلامی به کار بسته اند. عقاید اسلامی، قرآن، ائمه، اعتقاد مردم، عشق مردم به دین و در کنار آن، انقلاب اسلامی، باعث شد ارزش های فراموش شده اسلام زنده و دوباره به آنها توجه شود.

نتیجه گیری

جملات کلیدی(عوامل ایجاد و تشدید پدیده بدحجابی)

دکتر مسعود آذربایجانی

ناآگاهی، عامل اجتماعی، خانوادگی و سیاسی، الگوهای سبک زندگی و الگوهای رسانه ها از عوامل گسترش بدحجابی در جامعه کنونی به شمار می رود.

خانم لعیا اعتماد سعید

نشناختن ریشه ها و اصل بیماری، اتخاذ روش های تأدیبی به جای تربیت دینی، میل سبک زندگی به سوی سبک زندگی مدرن و غربی

دکتر مریم حاج عبدالباقی

غرب باوری، تبلیغات گسترده رسانه های رقیب فراملی (اینترنت و ماهواره)، عناد و لجبازی با حکومت

دکتر کریم خان محمدی

علل ساختاری؛ یعنی متناسب با تحولاتی که در جامعه رخ می دهد، خود را متحول نمی کنیم.

علل فرهنگی، مانند تعامل با فرهنگ های بیگانه

حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا زیبایی نژاد

امروزه انتخاب پوشش در حال تبدیل به یک مطالبه اجتماعی است.

برخی افراد با پوشش، پُز اجتماعی می دهند و هدف آنها جلب توجه جنسی نیست.

ساختارهای اقتصادی و اجتماعی ما بستر رشد فضائل اخلاقی نیست؛ یعنی برای عفاف و حجاب ساختارسازی نمی کنیم.

الگوهای توسعه، عفت زا نیست، بلکه از عفت ضرورت زدایی می کند؛ زیرا برنامه های توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی از الگوهای توسعه غربی متأثر شده است.

سیاست های توسعه، به گفتمان فردگرایی (یعنی همه چیز باید به لذت فرد ختم شود) اعتبار می بخشد. تسلط گفتمان فردگرایی از عوامل مهم بدحجابی است.

دعوت زنان و مردان به مشارکت اجتماعی حداکثری، بدون معرفی الگوی مشارکت اجتماعی اسلامی است.

از عوامل رواج روابط جنسی، تربیت مدرن است. کارشناسان جدید چه از طریق رسانه ها و چه از راه های دیگر ما را با علوم مدرن تربیت می کنند.

دکتر سید حسین شرف الدین

عوامل فردی؛ جنبه های بیولوژیکی، غریزی، روانی، تربیتی و نگرشی افراد یا عاملان.

عوامل ساختاری اعم از فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، مدیریتی، ارتباطاتی.

عوامل فراملی و روند موسوم به جهانی شدن و امپریالیسم فرهنگی.

نفوذ استعمار قدیم و جدید، قضایای کشف حجاب و سیاست های فرهنگی دولت پهلوی.

دکتر ابراهیم شفیعی سروستانی

نداشتن راهبرد و برنامه ریزی کلان فرهنگی

ناکارآمدی خانواده ها در انتقال ارزش ها و باورهای خود به فرزندان

ناکارآمدی دستگاه های فرهنگی و آموزشی

بی ثباتی و تغییر مکرر سیاست ها و رویه های موجود در زمینه برخورد با پدیده بدحجابی

ناهماهنگی دستگاه های مختلف

تهاجم فرهنگی

دکتر اصغر فهیمی فر

نگاه بسیط به حجاب، یعنی گمان کنیم اگر پوشش فیزیکی را حتی به زور حاکم کنیم، مشکل حل می شود.

در جامعه کنونی چادر سمبل نماد سیاسی شده است.

دکتر نیره قوی

ناکارآمدی خانواده ها در تعلیم و تربیت.

تبلیغات منفی علیه حجاب توسط رسانه های رقیب فراملی (ماهواره و اینترنت).

میل برخی عاملان بدحجابی به خودآرایی، تن نمایی و آرایش نامتعارف به منظور همسریابی مطلوب یا اعتبار اجتماعی تلقی کردن آن.

دکتر نیره قوی

ناکارآمدی خانواده ها در تعلیم و تربیت.

تبلیغات منفی علیه حجاب توسط رسانه های رقیب فراملی (ماهواره و اینترنت).

میل برخی عاملان بدحجابی به خودآرایی، تن نمایی و آرایش نامتعارف به منظور همسریابی مطلوب یا اعتبار اجتماعی تلقی کردن آن.

سرکار خانم فروغ نیلچی زاده

نابسامانی موقعیت زنان در خانواده و گم شدن نقش مادری در تربیت.

متقاطع عمل کردن دستگاه های مسئول.

انحطاط اخلاقی جوامع بشری و گسترش فرهنگ برهنگی.

دکتر محمدعلی هرمزی زاده

عامل اصلی، عمدتاً تمدن غرب است که از زمان رضاشاه و حتی قبل از آن باعث شد که مسئله حجاب و عفاف در جامعه ما دچار مشکل شود.

منبع:

افشار، اباذر، 1364 -رسانه ملی و نهادینه سازی فرهنگ عفاف و حجاب، قم: صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز پژوهشهای اسلامی، 1393.