چند نکته درباره زمان اذان صبح

حوزه/ با توجه به شرایط کنونی زندگی و بزرگ شدن شهرها این امکان وجود ندارد که هر مکلفی برای اقامه نماز صبح به رصد فجر صادق بپردازد. در نتیجه عموم جامعه به اوقات شرعی صدا و سیما یا تقویم ها اعتماد می‌کنند.

به گزارش خبرگزاری حوزه، مرتضی سعیدی نجفی طلبه حوزه و پژوهشگر نجوم در یادداشتی به بیان علت اختلاف در زمان اذان صبح پرداخته است:

چند سالی است که تعیین زمان اذان صبح بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. طبیعتاً با توجه به شرایط کنونی زندگی و بزرگ شدن شهرها، افزایش آلودگی های جوی و غبار و همچنین آلودگی های نوری این امکان وجود ندارد که هر مکلفی هر روز صبح به رصد فجر صادق بپردازد و سپس نماز خود را اقامه کند.

در نتیجه عموم جامعه به اوقات شرعی اعلامی از صدا و سیما، تقویم ها یا نرم‌افزارهای موبایلی اعتماد می کنند. اختلاف اوقات شرعی در این منابع (صدا و سیما، تقویم ها یا نرم‌افزارهای موبایلی) از یک سو و تمایل برخی متدینین به رعایت حداکثر احتیاط از سوی دیگر سبب ایجاد برخی پرسش‌ها شده است. دو سال قبل نیز اطلاعیه‌ای از طرف موسسه موضوع شناسی احکام فقهی منتشر شد که مکلفین را به رعایت احتیاط حدود هشت دقیقه بعد از اذان صبح صدا و سیما دعوت می کرد.

از سوی دیگر در ماه مبارک رمضان تعیین دقیق زمان اذان صبح به جهت امساک و پایان فرصت خوردن و آشامیدن و سپس اقامه نماز صبح اهمیت بیشتری پیدا می کند. در ادامه به چند نکته در این زمینه اشاره می‌شود:

الف: علت اختلاف در معیارهایی که اذان صبح را مشخص کردند چند چیز است: ۱.گرد و غبار و وضعیت نامناسب جوی، وجود ریزگرد ها، آلودگی هوا و آلودگی نوری که سبب می شود رصد فجرصادق با تأخیر انجام شود ۲. اختلاف نظر در این که ملاک اذان صبح صرف ایجاد تبیّن است یا اینکه باید تبیّن به اندازه مشخصی (مثلاً یک نوار بلند شبیه ریسمان) باشد ۳. چون رصد یک مسئله انسانی است حتی اشخاص معمولی با دید متعارف هم در تشخیص آن دچار اختلاف می شوند. در نتیجه امکان اینکه بگوییم اذان صبح دقیقا در فلان دقیقه و فلان ثانیه است عملا ممکن نیست. بر خلاف برخی امور دیگر مانند غروب خورشید که دقیقا قابل محاسبه است. در یک از رصدهای فجر صادق که نگارنده در محضر برخی اساتید محترم بود نیز چند دقیقه اختلاف میان اساتید وجود داشت.

ب : برای تعیین محدوده فجر صادق طی سالیان گذشته پژوهش‌های متعددی صورت گرفته است. اذانی که از صدا و سیما اعلام می‌شود و شورای تقویم تایید کرده نتیجه حدود ۱۰ سال کار پژوهشی است که در آن فاصله خورشید تا افق میزان ۱۷/۷- درجه (منفی ۱۷/۷ درجه) به دست آمده است. یعنی هنگامی که فجر صادق مشاهده شده است ارتفاع خورشید ۱۷/۷ درجه زیر افق بوده است. بنابراین اختلافی که میان برخی معیارها (صدا و سیما، نرم افزارهای موبایلی و غیره) وجود دارد ناشی از این است که ارتفاع خورشید در هنگام فجر صادق چند درجه در نظر گرفته شود. هرچقدر این ارتفاع بیشتر باشد اذان صبح زودتر و هر چقدر کمتر باشد اذان صبح دیرتر می شود.

ج: باید توجه داشت با تغییر عرض جغرافیایی یعنی هرچه به سمت شمال یا جنوب برویم میزان این عدد (۱۷/۷ درجه) کمی تغییر می کند اما (۱۷/۷ درجه) برای کل کشور در نظر گرفته شده است.

نکته دیگر اینکه برای شهرهای بزرگ مانند تهران طبیعتاً زمان اذان از شرق تا غرب می تواند چند دقیقه اختلاف داشته باشد. لذا میانگین اذان از شرقی ترین نقطه تا غربی ترین نقطه در نظر گرفته شده است.

د: آن چه از گفت و گو با اساتید گرانقدر جناب حجت الاسلام و المسلمین موحد نژاد از باتجربه ترین کارشناسان اوقات شرعی در کشور و دبیر ستاد استهلال و همچنین حجت الاسلام و مسلمین المسلمین سهرابی از با دقت ترین رصدگران کشور و عضو شورای تقویم برای بنده حاصل شد این است که برای پایان سحری می‌توان به اذان صداوسیما اکتفا یا نهایتا ۵ دقیقه احتیاط کرد و ۵ الی ۱۰ دقیقه احتیاط برای اقامه نماز صبح مناسب است.

در برخی کشورهای اسلامی از جمله عراق نیز از سالیان قبل مرسوم است که حدود ۱۰ دقیقه مانده به اذان صبح را به عنوان زمان امساک (پایان فرصت خوردن و آشامیدن) در نظر می گیرند و مقداری بعد از اذان صبح نماز می‌خوانند.