وقایع پانزدهم بهمن ماه 1357

عنوان:
حکم تشکیل دولت موقت به آقای مهدی بازرگان‌
تاریخ:
۱۵ بهمن ۱۳۵۷/ ۶ ربیع الاول ۱۳۹۹
مکان:
تهران، مدرسه رفاه
مناسبت:
تشکیل دولت موقت
موضوع:
نخست‌وزیری آقای بازرگان «۱»
مخاطب:
بازرگان، مهدی
شناسه ارجاع:
جلد ۶ صحیفه امام خمینی (ره)، از صفحه ۵۴ تا صفحه ۵۵
 

توضیح تاریخی

    امام خمینی پس از بازگشت به تهران، در یک نامه سرگشاده به بازرگان ماموریت دادند تشکیلات نفت را به راه اندازد و مواد سوختی را برای مصرف داخلی تامین کند. این انتصاب به معنی احتمال انتخاب بازرگان به مقام نخست وزیری تفسیر شد و این تفسیر به زودی شکل واقعیت به خود گرفت. انتخاب بازرگان به ریاست دولت موقت در یک جلسه شورای انقلاب با حضور امام خمینی و توسط آیت الله مطهری مطرح شد. ر.ک. بیست و پنج سال در ایران چه گذشت؟ (از بازرگان تا خاتمی)، داود علی بابائی، انتشارات امید فردا، جلد اول، صفحه 142.
    گفت و گوی انقلابیون و بختیار برای استعفا به بن‌بست رسید و روشن شد که نه بختیار آمادگی برای استعفا دارد و نه امام به کم‌تر از تشکیل حکومت اسلامی رضایت می‌دهند. حکم نخست‌وزیری دولت بازرگان، پایانی بر دولت بختیار بود. ر.ک. دایره‌المعارف مصوّر تاریخ زندگی امام خمینی، جعفر شیرعلی‌نیا، نشر سایان، صفحه 336.
    هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود می‌نویسد: "چون از ابتدا تصمیم بر این بود که روحانیت در امور اجرایی دخالت نکند، همه به این نتیجه رسیده بودیم که در این زمینه از نیروهای نهضت آزادی و جبهه ملی استفاده بشود ... مهندس بازرگان را پیشنهاد دادیم. امام ملاحظاتی داشتند و از جمله می‌فرمودند این‌ها حزبی‌اند و ایشان نمی‌خواستند به این وسیله حزب را تایید کنند." ر.ک. تاریخ انقلاب اسلامی، موسسه فرهنگی هنری قدر ولایت، جلد اول، صفحه 16.
    گرچه امام، بازرگان را بدون در نظر گرفتن روابط حزبی نصب کردند اما وی کابینه خود را بیش‌تر از میان گروه‌های ملی‌گرا و لیبرال برگزید. ر.ک. تاریخ انقلاب اسلامی، موسسه فرهنگی هنری قدر ولایت، جلد اول، صفحه 36.

بسم الله الرحمن الرحیم‌

جناب آقای مهندس مهدی بازرگان‌
بنا به پیشنهاد شورای انقلاب، بر حَسَب حق شرعی و حق قانونی ناشی از آرای اکثریت قاطع قریب به اتفاق ملت ایران که طی اجتماعات عظیم و تظاهرات وسیع و متعدد در سراسر ایران نسبت به رهبری جنبش ابراز شده است، و به موجب اعتمادی که به ایمان راسخ شما به مکتب مقدس اسلام و اطلاعی که از سوابقتان در مبارزات اسلامی و ملی دارم، جنابعالی را بدون در نظر گرفتن روابط حزبی و بستگی به گروهی خاص، مامور تشکیل دولت موقت می‌نمایم تا ترتیب اداره امور مملکت و خصوصاً انجام رفراندم و رجوع به آرای عمومی ملت درباره تغییر نظام سیاسی کشور به جمهوری اسلامی و تشکیل مجلس موسسان از منتخبین مردم جهت تصویب قانون اساسی نظام جدید و انتخاب مجلس نمایندگان ملت بر طبق قانون اساسی جدید را بدهید.
مقتضی است که اعضای دولت موقت را هر چه زودتر با توجه به شرایطی که مشخص نموده‌ام تعیین و معرفی نمایید.
کارمندان دولت و ارتش و افراد ملت با دولت موقت شما همکاری کامل نموده و رعایت انضباط را برای وصول به اهداف مقدس انقلاب و سامان یافتن امور کشور خواهند نمود.
موفقیت شما و دولت موقت را در این مرحله حساس تاریخی از خداوند متعال مسالت می‌نمایم.(متن حکم حاضر توسط آقای هاشمی رفسنجانی در حضور خبرنگاران داخلی و خارجی قرائت گردید. سپس ترجمه انگلیسی حکم امام توسط آقای ابراهیم یزدی برای خبرنگاران حاضر در مراسم قرائت شد.)
روح الله الموسوی الخمینی‌

نامه تشکر از آقای سید کاظم شریعتمداری (تبریک بازگشت به ایران)
بسمه تعالی‌
حضرت آیت الله آقای شریعتمداری- دامت برکاته‌
مرقوم شریف در تفقد از این جانب واصل، و موجب تشکر گردید. سلامت و سعادت جنابعالی را از خداوند تعالی خواستار است. امید است پس از چند روزی به زیارت حضرات آقایان نایل شوم. و السلام علیکم و رحمه الله.(روح الله الموسوی الخمینی‌)

در روز یکشنبه ۱۵ بهمن سال ۱۳۵۷ امام خمینی طی حکمی مهندس مهدی بازرگان را به عنوان نخست وزیر دولت موقت انقلاب تعیین کرد.
پس از خروج شاه در 26 دی 1357 و کسب رای اعتماد کابینه بختیار از مجلسین، امام خمینی نخستین ضربه را بر کابینه بختیار وارد کرد و در پیامی خطاب به کارکنان اعتصابی دولت از آنان خواست وزرای کابینه بختیار را به وزارتخانه ها راه ندهند.
به دنبال ورود امام به ایران که در میان مخالفت های بختیار بالاخره در روز 12 بهمن انجام شد، سخنرانی امام در بهشت زهرا مبنی بر تعیین دولت تازه آخرین تلاش های بختیار برای حفظ رژیم را بر باد داد. امام در بخشی از سخنان خود در بهشت زهرا گفت: «من به پشتوانه این ملت، دولت تعیین می کنم. من توی دهن این دولت می زنم.»
روز بعد (شامگاه 14 بهمن) جلسه مهمی با حضور اعضای شورای انقلاب اسلامی در اقامتگاه امام در دبستان علوی شماره 2 در خیابان عین الدوله ایران برگزار شد و تا ساعت 11 شب ادامه داشت.
در این جلسه مهندس بازرگان به عنوان نخست وزیر تعیین شد و حکم وی که تاریخ 6 ربیع الاول 1399 [15 بهمن 57] را بر پیشانی داشت، صادر شد.

راهپیمایی  همافران نیروی هوایی در بهبهان

همافران نیروی هوایی در بهبهان به عنوان طرفداری از امام خمینی، دست به راهپیمایی زدند و عده زیادی از افسران پایگاه هوایی همدان، در پایگاه بازداشت و زندانی شدند.
 وزرای خارجه آمریكا و انگلیس طی دیدار دیوید اوئن از آمریكا، در مورد اوضاع ایران به گفتگو نشستند. بغداد نیز با اعزام هیأتی به عربستان، به بررسی اوضاع ایران و منطقه پرداخت.
 ژنرال هایزر، فرستاده ویژه آمریكا به ایران، با اتمام مأموریت حساس خود و مذاكرات مكرر با مقامات ایرانی، عازم آمریكا شد. سخنگوی وزارت خارجه آمریكا گفت: هایزر سعی كرد تا نظامیان ایران از بختیار حمایت كنند. وی به این علت ایران را ترك كرد كه اقامت وی به احساسات ضد آمریكایی در ایران دامن می زد.
بنا به گزارش دولت آمریكا، ایران به علت كمبود مالی در اثر از دست دادن فروش نفت، قرارداد ده میلیارد دلاری خرید اسلحه از آمریكا را لغو كرد. گفتنی است چون امریكا نظام سلطنتی ایران را در خطر می دید، فروش این سلاح ها، از جمله چندین فروند آواكس را به مصلحت خویش نمی دید. لذا یكی از مأموریت های هایزر، بر هم زدن این قرارداد به نحوی بود كه آمریكا متضرر نشود.
 رادیو عدن: "عده زیادی از افسران پایگاه هوایی همدان، در پایگاه بازداشت و زندانی شدند."
 همافران نیروی هوایی در بهبهان به عنوان طرفداری از امام خمینی، دست به راهپیمایی زدند.  خانواده های همافران و درجه داران بازداشتی و نیروی هوایی، با تجمع در دادگستری به عنوان اعتراض به دستگیری آنها، خواهان آزادی این همافران شدند.
 آیت الله سیدمحمدباقر صدر با ارسال نامه ای از عراق برای حضرت امام، از مبارزات ملت ایران حمایت كرد.
 به مناسبت ورود حضرت امام به ایران، از سوی آیت الله مرعشی نجفی تلگرامی برای ایشان ارسال شد.
دولت بختیار برداشت از پس انداز و سپرده های بانكی مردم را محدود كرد.
 یك خبرگزاری ژاپنی گزارش داد: یك نماینده از سوی امام خمینی، با برژنف در بلغارستان، ملاقات و گفتگو كرده است. ( تذكر: برژنف از سیزدهم تا هفدهم ژانویه 1979، مطابق با بیست و سوم دی ماه 1357، در بلغارستان بسر می برده است. (
شهردار تهران در حضور حضرت امام استعفا كرد. امام سپس وی را مجددا به عنوان شهردار منصوب كردند. جواد شهرستانی از سوی دولت بختیار ممنوع الخروج شد.

گروهی از نمایندگان مستعفی مجلس شورا با حضرت امام دیدار كردند.

رادیو لندن: "از تظاهرات دیشب تهران هیچ گزارشی كه حاكی از برخورد مردم با نظامیان باشد، نرسیده است. "
 شاپور بختیار گفت: "درهای مذاكره با آیت الله خمینی همچنان باز است ... جمهوری اسلامی برای من مجهول است. وی افزود كه من نه با شاه و نه با (امام) خمینی سازش نمی كنم و اجازه تشكیل دولت موقت را به او (امام خمینی) نمی دهم. "
اما در ادامه به مهمترین وقایع اتفاق افتاده در روز 15 بهمن 57 اشاره می کنیم:
*زد و خورد موافقان و مخالفان رژیم در تربت جام
 *موسسه آموزشی فرح بنام علی شریعتی نامیده شد
 *یک مقام فرماندار نظامی:اجتماعات با نظم و آرامش آزاد است
  *تلگرام آیت الله العظمی مرعشی نجفی به امام خمینی
 * نوفل لوشاتو : قلب ایران در اینجا می تپد

*یک مشت خاک فرانسه،از سوی ساکنان نوفل و شاتو به امام خمینی هدیه شد

*مذاکرات آمریکا و انگلیس درباره ایران

 *لغو قرارداد ده میلیاردی خرید اسلحه ایران از آمریکا

* عده ای از نمایندگان مجلس مخفی شدند

 *کارکنان نخست وزیری اعتصاب کردند

*پرسنل سازمان جغرافیای کشور به دیدار امام رفتند.

در روز ۱۵ بهمن سال ۱۳۵۷ همافران نیروی هوایی در بهبهان به عنوان طرفداری از امام خمینی (ره) ، دست به راهپیمایی زدند و عده زیادی از افسران پایگاه هوایی همدان ، در پایگاه بازداشت و زندانی شدند . خانواده‌های همافران و درجه‌داران بازداشتی و نیروی هوایی ، با تجمع در دادگستری به عنوان اعتراض به دستگیری آنها،‌ خواهان آزادی این همافران شدند. در این روز آیت‌الله سید محمد باقر صدر با ارسال نامه‌ای از عراق برای حضرت امام خمینی (ره) ، از مبارزات ملت ایران حمایت كردند . به مناسبت ورود حضرت امام به ایران، از سوی آیت‌الله مرعشی نجفی تلگرامی برای ایشان ارسال شد. در چنین روزی در ۱۵ بهمن سال ۱۳۵۷ جواد شهرستانی ، شهردار تهران در حضور حضرت امام استعفا كرد . امام سپس وی را مجدد به عنوان شهردار منصوب كردند. بنابراین دولت بختیار جواد شهرستانی را ممنوع‌ الخروج و مردم را از برداشت پس‌انداز و سپرده‌های بانكی خود محروم كرد. گروهی از نمایندگان مستعفی مجلس شورا در روز ۱۵ بهمن سال ۱۳۵۷ با حضرت امام خمینی (ره) دیدار كردند. رادیو لندن خبر داد که از تظاهرات دیشب تهران هیچ گزارشی كه حاكی از برخورد مردم با نظامیان باشد، نرسیده است . در ساعت ۱۰ روز ۱۵ بهمن سال ۱۳۵۷ تعدادی از کارکنان نخست وزیر وقت اعتصاب کردند و بسیاری از وزرا و کارمندان عالی رتبه دولت به جرم فساد مالی و سوء استفاده از بیت المال توسط نیروهای انقلابی دستگیر شدند . شاپور بختیار در روز ۱۵ بهمن سال ۱۳۵۷ اعلام کرد : « درهای مذاكره با آیت‌الله خمینی همچنان باز است . جمهوری اسلامی برای من مجهول است . وی افزود كه من نه با شاه و نه با امام خمینی سازش نمی‌كنم و اجازه تشكیل دولت موقت را به او (امام خمینی) نمی‌دهم » . امام خمینی (ره) در سخنرانی ها و دیدارهایشان با مردم اصول و سیاست هایشان را اینگونه بیان کردند : تمام اتباع خارجی در ایران به صورت آزاد زندگی می کنند . ما برای اقلیت های مذهبی احترام قائل هستیم . نظر من راجع به رادیو و تلویزیون و مطبوعات این است که در خدمت مردم باشند و دولت ها حق هیچ نظارتی ندارند . در روز ۱۵ بهمن سال ۱۳۵۷ حضرت امام خمینی طی یك سخنرانی جوانان را به ادامه تظاهرات و اعتصابات فرا خواندند. به دنبال جلسه روز گذشته شورای انقلاب ـ كه نخست وزیری دولت موقت به مهندس بازرگان پیشنهاد شده بود ـ این شورا برای گرفتن جواب از وی تشكیل جلسه داد. بازرگان درباره این جلسه می‌گوید: ابتدا پس از تشكراز حسن ظن آقایان، گفتم «اگر بنده را نامزد نخست وزیری نمایید با علم و اطلاع از افكار و اخلاق و سوابقم خواهد بود... همه می‌دانید كه من معتقد به دمكراسی و مشورت و اعتقاد به دیگران هستم و از تندی و تعجیل احتراز دارم و علاقمند به مطالعه و علم تدریجی هستم. حال اگر با این سوابق و شرایط قبولم دارید، پیشنهاد فرمایید.» عكس‌العمل مثبت یا منفی در مجلس ندیدم. سكوت و قبولی و اصرار مجدد آقایان روحانی عضو شورا و امام در برابر شرایط و اتمام حجت من باعث تعجبم شد و انتظار آن را نداشتم. رادیو عدن: وزرای خارجه آمریكا و انگلیس طی دیدار دیوید اوئن از آمریكا، در مورد اوضاع ایران به گفتگو نشستند. بغداد نیز با اعزام هیأتی به عربستان، به بررسی اوضاع ایران و منطقه پرداخت. ژنرال هایزر، فرستاده ویژه آمریكا به ایران، با اتمام مأموریت حساس خود و مذاكرات مكرر با مقامات ایرانی، عازم آمریكا شد. سخنگوی وزرات خارجه آمریكا گفت: هایزر سعی كرد تا نظامیان ایران از بختیار حمایت كنند. وی به این علت ایران را ترك كرد كه اقامت وی به احساسات ضد آمریكایی در ایران دامن می‌زد. بنا به گزارش دولت آمریكا، ایران به علت كمبود مالی در اثر از دست دادن فروش نفت، قرارداد ده میلیارد دلاری خرید اسلحه از آمریكا را لغو كرد. گفتنی است چون امریكا نظام سلطنتی ایران را در خطر می‌دید، فروش این سلاح‌ها، از جمله چندین فروند آواكس را به مصلحت خویش نمی‌دید. لذا یكی از مأموریت‌های هایزر، بر هم زدن این قرارداد به نحوی بود كه آمریكا متضرر نشود. از سوی آیت‌الله گلپایگانی ، اعلامیه‌ای خطاب به نمایندگان مجلس، هیأت دولت و امراء ارتش، منتشر شد. خبرگزاری فرانسه : آیت‌الله شریعتمداری اظهار داشت: اختلاف جزئی بین آیات عظام با مذاكره مرتفع خواهد شد. یك خبرگزاری ژاپنی گزارش داد: یك نماینده از سوی امام خمینی، با برژنف در بلغارستان، ملاقات و گفتگو كرده است. دو تن از وزرای سابق به نام‌های عبدالمجید مجیدی و هوشنگ نهاوندی، توسط فرمانداری نظامی بازداشت شدند. خسرو قشقایی پس از بیست و پنج سال تبعید در آمریكا، به ایران بازگشت. وی یكی از رهبران ایل قشقایی است.

اسلام تایمز : در روز 15 بهمن سال 1357 همافران نيروي هوايي در بهبهان به عنوان طرفداري از امام خميني (ره) ، دست به راهپيمايي زدند و عده زيادي از افسران پايگاه هوايي همدان ، در پايگاه بازداشت و زنداني شدند .
 در روز 15 بهمن سال 1357  همافران نيروي هوايي در بهبهان به عنوان طرفداري از امام خميني (ره) ، دست به راهپيمايي زدند و  عده زيادي از افسران پايگاه هوايي همدان ، در پايگاه بازداشت و زنداني شدند . خانواده‌هاي همافران و درجه‌داران بازداشتي و نيروي هوايي ، با تجمع در دادگستري به عنوان اعتراض به دستگيري آنها،‌ خواهان آزادي اين همافران شدند.
 در این روز آيت‌الله سيد محمد باقر صدر با ارسال نامه‌اي از عراق براي حضرت امام خمینی (ره) ، از مبارزات ملت ايران حمايت كردند .
 
به مناسبت ورود حضرت امام خمینی به ايران، از سوي آيت‌الله مرعشي نجفي تلگرامي براي ايشان ارسال شد.
 در چنین روزی در 15 بهمن سال 1357 جواد شهرستانی ، شهردار تهران در حضور حضرت امام استعفا كرد . امام سپس وي را مجدد به عنوان شهردار منصوب كردند.  بنابراین دولت بختيار جواد شهرستاني را ممنوع‌ الخروج و مردم را از برداشت پس‌انداز و سپرده‌هاي بانكي خود محروم كرد.
 گروهي از نمايندگان مستعفي مجلس شورا در روز 15 بهمن سال 1357 با حضرت امام خمینی (ره) ديدار كردند. راديو لندن خبر داد که  از تظاهرات ديشب تهران هيچ گزارشي كه حاكي از برخورد مردم با نظاميان باشد، نرسيده است .
 در ساعت 10 روز  15 بهمن سال 1357 تعدادی از کارکنان نخست وزیر وقت اعتصاب کردند و بسیاری از وزرا و کارمندان عالی رتبه  دولت به جرم فساد مالی و سوء استفاده از بیت المال توسط نیروهای انقلابی دستگیر شدند .
 شاپور بختيار در روز 15 بهمن سال 1357 اعلام کرد :  « درهاي مذاكره با آيت‌الله خميني همچنان باز است . جمهوري اسلامي براي من مجهول است . وي افزود كه من نه با شاه و نه با امام خميني سازش نمي‌كنم و اجازه تشكيل دولت موقت را به او (امام خميني) نمي‌دهم » .
 امام خمینی (ره) در سخنرانی ها و دیدارهایشان با مردم اصول و سیاست هایشان را اینگونه بیان کردند : تمام اتباع خارجی در ایران به صورت آزاد زندگی می کنند . ما برای اقلیت های مذهبی احترام قائل هستیم . نظر من راجع به رادیو و تلویزیون و مطبوعات این است که در خدمت مردم باشند و دولت ها حق هیچ نظارتی ندارند .
 
در روز 15 بهمن سال 1357 حضرت امام خميني طي يك سخنراني جوانان را به ادامه تظاهرات و اعتصابات فرا خواندند.  به دنبال جلسه روز گذشته شوراي انقلاب ـ كه نخست وزيري دولت موقت به مهندس بازرگان پيشنهاد شده بود ـ اين شورا براي گرفتن جواب از وي تشكيل جلسه داد. بازرگان درباره اين جلسه مي‌گويد: ابتدا پس از تشكراز حسن ظن آقايان، گفتم «اگر بنده را نامزد نخست وزيري نماييد با علم و اطلاع از افكار و اخلاق و سوابقم خواهد بود... همه مي‌دانيد كه من معتقد به دمكراسي و مشورت و اعتقاد به ديگران هستم و از تندي و تعجيل احتراز دارم و علاقمند به مطالعه و علم تدريجي هستم. حال اگر با اين سوابق و شرايط قبولم داريد، پيشنهاد فرماييد.» عكس‌العمل مثبت يا منفي در مجلس نديدم. سكوت و قبولي و اصرار مجدد آقايان روحاني عضو شورا و امام در برابر شرايط و اتمام حجت من باعث تعجبم شد و انتظار آن را نداشتم.   
 
راديو عدن: وزراي خارجه آمريكا و انگليس طي ديدار ديويد اوئن از آمريكا، در مورد اوضاع ايران به گفتگو نشستند. بغداد نيز با اعزام هيأتي به عربستان، به بررسي اوضاع ايران و منطقه پرداخت.  ژنرال هايزر، فرستاده ويژه آمريكا به ايران، با اتمام مأموريت حساس خود و مذاكرات مكرر با مقامات ايراني، عازم آمريكا شد. سخنگوي وزرات خارجه آمريكا گفت: هايزر سعي كرد تا نظاميان ايران از بختيار حمايت كنند. وي به اين علت ايران را ترك كرد كه اقامت وي به احساسات ضد آمريكايي در ايران دامن مي‌زد.
 
بنا به گزارش دولت آمريكا، ايران به علت كمبود مالي در اثر از دست دادن فروش نفت، قرارداد ده ميليارد دلاري خريد اسلحه از آمريكا را لغو كرد. گفتني است چون امريكا نظام سلطنتي ايران را در خطر مي‌ديد، فروش اين سلاح‌ها، از جمله چندين فروند آواكس را به مصلحت خويش نمي‌ديد. لذا يكي از مأموريت‌هاي هايزر، بر هم زدن اين قرارداد به نحوي بود كه آمريكا متضرر نشود. از سوي آيت‌الله گلپايگاني ، اعلاميه‌اي خطاب به نمايندگان مجلس، هيأت دولت و امراء ارتش، منتشر شد.
 
خبرگزاري فرانسه : آيت‌الله شريعتمداري اظهار داشت: اختلاف جزئي بين آيات عظام با مذاكره مرتفع خواهد شد. يك خبرگزاري ژاپني گزارش داد: يك نماينده از سوي امام خميني، با برژنف در بلغارستان، ملاقات و گفتگو كرده است.  دو تن از وزراي سابق به نام‌هاي عبدالمجيد مجيدي و هوشنگ نهاوندي، توسط فرمانداري نظامي بازداشت شدند.  خسرو قشقايي پس از بيست و پنج سال تبعيد در آمريكا، به ايران بازگشت. وي يكي از رهبران ايل قشقايي است.

منابع:

https://emam.com/posts/view/1259

https://emam.com/posts/view/1258

http://birjand.irib.ir/-/%D8%AD%D9%88%D8%A7%D8%AF%D8%AB-15-%D8%A8%D9%87%D9%85%D9%86-13-6

https://www.bartarinha.ir/fa/news/90637/

https://article.tebyan.net/310363/

https://www.islamtimes.org/fa/article/518097/