ریشه‌‌‌‌های لغت مافیا

اخیرا کتاب جالبی به نام تاریخ و عملکرد مافیا از شوی انتشارات روشنگران چاپ شده است. نکته جالب اینجاست که اسم نویسنده این کتاب مشخص نیست. نویسنده ناشناس در مقدمه کتاب نوشته است که از بیم مافیا، ترجیح داده ناشناس بماند!

این کتاب به صورت مشروح در مورد تاریخ سسیل، مافیا، سلسله مراتب در مافیا و نحوه عضوگیری مافیا توضیح می‌دهد.

اما در یکی از فصول کتاب در مورد خود واژه مافیا توضیحات جالبی داده شده است. به راستی مافیا به چه معنی است و از چه زمانی این واژه ساخته شد؟

به هر تقدیر، واژه مافیا در تمام گویش‌‌‌‌ها و زبان‌‌‌‌های دنیا وارد شده‌‌‌‌است. ولی کمتر کسی ریشه و اصل این لغت را می‌‌‌‌داند.

۱- مافیا به معنای چیز محشر و مملو از زیبایی: «در نیمه اول سالهای ۱۸۰۰ و تا اواخر سال ۱۸۶۳ کلمه مافیا در پالرمو و اطراف آن برای بیان زیبایی، فتوّت و کرم، خوبی و والامقامی به‌‌‌‌کار می‌‌‌‌رفت؛ مثلا اگر کسی بسیار شیک لباس می‌‌‌‌پوشید و تروتمیز و معطر بود، دیگران با فریاد تحسین و شگفتی می‌‌‌‌گفتند: چه مافیایی! یک دختر زیبا و با شخصیت و امتیازات بسیار را می‌‌‌‌گفتند: مافیا دارد! و یا مافیایی است. اگر خانه‌‌‌‌ای در یک کوچه معمولی تمیز و مرتب و آراسته بود، می‌‌‌‌گفتند: این یک خانه مافیایی است! حتی کفشهای بسیار شیک و خوش‌‌‌‌فرم را که در مغازه‌‌‌‌ها می‌‌‌‌فروختند، می‌‌‌‌گفتند: وای! کفشهای مافیایی!
با ایده زیبایی و کیفیت عالی و برتر، بیان واژه مافیا نشان‌‌‌‌دهنده برتری و ارزشمندی در همین معنای کلمه، و شاید چیزی بیشتر مانند شجاعت، وجدان انسانی، امنیت روانی و ایمان بود. ولی هرگز معنای قانون‌‌‌‌شکنی و خودنمایی با حس منفی و هرگز به معنای وقاحت و بی‌‌‌‌شرمی و غرور و نخوَت نیامده‌‌‌‌است».

۲- خلق مافیا در یک نمایشنامه: در سال ۱۸۶۳ یک هنرمند درام‌‌‌‌نویس پالرمویی به نام جوزف ریتزوتو، به همراه گاسپار موسکا که یک معلم مدرسه ابتدایی بود و با همکاری پشت پرده رهبر کاموریست‌‌‌‌ها به نام ژواخین داآنجلو ملقب به فون چاتزا (پوزه‌‌‌‌خوکی، به خاطر لبهای کلفت و خمیده‌‌‌‌اش) کوشیدند تا از زندگی کاموریست‌‌‌‌هایی که در زندان ویکاریای پالرمو به‌‌‌‌سر می‌‌‌‌بردند یک نمایشنامه طنز بنویسند. این نمایشنامه طنز با افشاگری‌‌‌‌های واقعی درباره زندان ویکاریا و کاموریست‌‌‌‌هایی که در آنجا حبس بودند و با لهجه‌‌‌‌ای خاص بر روی صحنه آمد (این گویش در فرهنگ لغت و ادبیات ایتالیا وجود ندارد و یا اگر هم باشد، بطور غیرمتعارف از آن استفاده می‌‌‌‌شود). به این شکل نمایشنامه تنظیم و اجرا گردید، قهرمانان این کمدی به شرح زیر از این قرارند:
−ژواکین فونچاتزا: رئیس کاموریست‌‌‌‌ها
−مینیکوکیان تدا: کاموریست مالک (خان)
−ریکو بالتادا: عضو عوضی
−توریدو لوماتسی کوسو: کاموریست
−توتو لوسپانوکیاتو: کاموریست
−دُن لئورنادو: یک زندانی
−دُن نوتنزیو: جاسوس پلیس
−یک ناشناس: زندانی سیاسی (فرانچسکو کریسپی)
−یک زندانبان
−اوستا پاسگال آردی‌‌‌‌کلا: کاموریست مالک
−سربازان و نگهبانان و محبوسینی که حرف نمی‌‌‌‌زنند.

پرده اول و دوم این نمایشنامه در سال ۱۸۵۴ در پالرمو در زندان ویکاریا (که امروز به آن اُوچاردونه می‌‌‌‌گویند) می‌‌‌‌گذرد. قسمت سوم در سال ۱۸۶۰ در خانه ژواخین فونچانزا اتفاق می‌‌‌‌افتد.

مسئله توطئه و دسیسه‌‌‌‌کاری کاموریست‌‌‌‌ها و نزاع بین آنها، سرقت از یکدیگر در زندان، کشته شدن جاسوس پلیس و قضاوت و داوریهای رهبر کاموریست‌‌‌‌‌ها، همه و همه نویسندگان داستان را بر آن داشت که نام داستان را کاموریست‌‌‌‌های ویکاریای پالرمو بگذارند. بعدا اسم مافیایی را به آن اضافه کردند. بلافاصله پس از اتمام داستان، یک روز برحسب تصادف، نویسنده شاهد یک نزاع خیابانی بود؛ دو نفری که با یکدیگر مشاجره می‌‌‌‌کردند یکی از آنها با لهجه محلی به دیگری گفت: «می‌‌‌‌خوای با من رفتار مافیایی کنی؟» با شنیدن این جمله از دهان یکی از آن دو نفر طرف دعوا، ریتزوتو تصمیم گرفت نام سناریو را به جای کاموریست‌‌‌‌های زندان ویکاریا، «مافیایی‌‌‌‌های زندان ویکاریای پالرمو» بگذارد. اگرچه در این نمایشنامه کلمه‌‌‌‌های مافیا و مافیایی هیچ ارتباطی به موضوع نداشتند. زیرا در سراسر کمدی فقط راجع به کاموریست‌‌‌‌ها صحبت شده و اسم آنها به میان می‌‌‌‌آمد.

بله، به ‌‌‌‌این ‌‌‌‌صورت موسکا و ریتزوتو، نویسندگان این نمایشنامه چندسال پیش‌‌‌‌تر از سردبیران روزنامه‌‌‌‌های امروز کلمه مافیا را به کار بردند تا برای تبلیغات و فروش روزنامه‌‌‌‌ها مطالبی را که هیچ ربطی به جریان مافیا ندارند، برای بازارگرمی با تیتر مافیا منتشر کنند. با همین روش مولفین این کمدی برای جذب بیشتر مردم به تئاتر، از واژه مافیوزی برای نام نمایشنامه استفاده کردند. درحالیکه هرگز از مافیا و مافیایی سخنی به میان نیامده ‌‌‌‌است.
این نمایشنامه موفقیتهای بزرگی چه در پالرمو و چه در سیسیل و در تمام ایتالیای جنوبی و حتی در رُم به‌‌‌‌ دست آورد و در عرض چندسال واژه مافیا، قدرتمندانه جای خود را در زبان ایتالیایی باز کرد و مترادف واژه بریگانتاژ (به معنی دزدی و راهزنی)، کامورا (به معنی دغل‌‌‌‌باز و دسیسه‌‌‌‌کار) و مالاندریناژ (به معنی بدذاتی و بدجنسی یا اوباشگری) قرارگفت، بی‌‌‌‌آنکه هیچ رابطه‌‌‌‌ای با این اعمال داشته‌‌‌‌باشد. زیرا مفهوم بریگانتاژ یک مبارزه علنی با قوانین اجتماعی، کامور به معنی درآمد حرام در معاملات و قراردادهای تجاری و اقتصادی (رانت‌‌‌‌خواری) و مالاندریناژ خاص مردمان شرور، اوباش و بی‌‌‌‌فرهنگ بود. بدیهی است که بعد از این همه، در فضای محزون و محقری که عبارت مافیا −واژه‌‌‌‌ای که تا دیروز به معنای خوبی و کمال و بی‌‌‌‌گناهی بود− به این شکل محکوم شد، امروز نیز محکوم است و تمام بدی‌‌‌‌ها را شامل می‌‌‌‌شود.

۳- در ادامه فهرستی از اخبار و اکتشافات درست و نادرست را درباره ریشه لغت مافیا بیان می‌‌‌‌کنیم. به‌‌‌‌عنوان مثال:
“Morte Alla Francia Italia Anela”
«مرگ بر فرانسه، زنده باد ایتالیا»

می‌‌‌‌گویند این شعاری بوده که مردم درطی انقلاب وسپرو که در سال ۱۲۸۲٫م اتفاق افتاد، فریاد می‌‌‌‌زدند و شایع است با حروف اول این کلمات، کلمه مافیا MAFIA ساخته شده. سوال اینجاست که در آن سال عملا ایتالیایی وجود نداشته (۱۲۸۲ میلادی) و آیا مردم سیسیل باید این کلمات را به زبان می‌‌‌‌‌آوردند؟ همان مردمی که تا زمان ورود گاریبالدی هرگز اسمی از ایتالیا نشنیده بودند؟!

۴- در سندی که در سال ۱۶۵۸ توسط نویسنده‌‌‌‌ای به نام لئورنادوشاشا کشف شده، اینطور آمده که زن جادوگری به نام کاترینالا لیکاتیزا وجود داشته که لقب مافیا را به او داده بودند، این تنها مدرک مربوط به سال ۱۶۵۸ می‌‌‌‌باشد که در آن کلمه مافیا نوشته شده و از آنجا که این عبارت به شخص مربوط می‌‌‌‌‌شود، دلیلی است مبنی بر اینکه از سال ۱۶۵۳ عبارت مافیا برای بیان کیفیت، چه درباره انسان و چه درباره شیء، به کار می‌‌‌‌رفته،

۵- همچنان که جوزف پیتره در جمع‌‌‌‌بندی تحقیقاتش می‌‌‌‌گوید:
مافیا مشتق از کلمه عربی مَهیاص به معنای لاف‌‌‌‌زن می‌‌‌‌باشد. اما به نظر این حقیر، لاف‌‌‌‌زنی هیچ ارتباطی با مافیا ندارد، زیرا که مافیایی‌‌‌‌ها هرگز لاف‌‌‌‌زن نبودند.

مافیا از کلمه مرکب عربی mu.afa می‌‌‌‌باشد که در آن ریشه mu به معنای «سلامتی، شجاعت و قدرت» و afa به معنای «نگهدارنده» است. اما باز مافیا چیز دیگری است.

۶ – دیگر اینکه بعضی از غارها و معادن نزدیک مارسالا را مافیا می‌‌‌‌نامند. برای آنکه در آنجا دوستان و طرفداران گاریبالدی دور هم جمع می‌‌‌‌شدند و مردم آنها را مانند مافیا و مافیایی‌‌‌‌ها می‌‌‌‌دانستند که حتی این هم به‌‌‌‌صورت مستند در هیچ نوشته‌‌‌‌ای نیامده.

۷- و با: MAZZINI, AUTORIZZA, FURTI, INCENDI, AVVELENAMENTI (ماتزینی، سرقت‌‌‌‌ها و آتش‌‌‌‌افروزی‌‌‌‌ها و مسمومیت‌‌‌‌ها را سازماندهی می‌‌‌‌کند.) از حروف اول این کلمات هم عبارت مافیا MAFIA ساخته می‌‌‌‌شود.
بیچاره جوزپه ماتزینی تا به کجا درباره‌‌‌‌اش بد قضاوت شده!