11111111111111.jpg "ارسال پیام به aftabm")
فرشته
پنج شنبه 27 آبان 1400 12:22 PM
فرشته یا مَلَک موجوداتی نامرئی و فراطبیعی که مأمور اجرای اوامر خدا در دنیا و آخرت‌اند و باور به وجود آنها از اعتقادات مسلمانان است. عالمان مسلمان درباره ماهیت فرشتگان اختلاف‌نظر دارند؛ متکلمان آنها را موجودات جسمانی می‌دانند که به صورت‌های مختلف در می‌آیند، اما فلاسفه آنها را غیرجسمانی می‌دانند.
به باور عالمان شیعه فرشتگان معصوم‌اند، از این رو گناه و نافرمانی از دستورات خداوند نمی‌کنند. همچنین فرشتگان در انجام وظایف خود کوتاهی نمی‌کنند. وظایف آنها عبارت است از: عبادت، تسبیح خدا، نوشتن نامه اعمال، رساندن وحی به پیامبران، حفاظت از انسان‌ها، یاری رساندن به مؤمنان، رساندن روزی مادی و معنوی، گرفتن جان‌ها، هدایت قلب‌ها و اجرای عذاب الهی.
فرشته‌ها دسته‌ها و مراتب مختلفی دارند؛ جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و عزرائیل نسبت به فرشتگان دیگر جایگاه بالاتری دارند.
برتری ملائکه بر انسان‌ها، عصمت فرشتگان و جسمانی یا غیرجسمانی بودن آنها از مباحثی است که در کتاب‌های تفسیری و کلامی بیان شده و دیدگاه‌های متفاوتی در این باره ارائه شده است.
نگاره فرشته‌ای متعلق به قرن ۱۶ میلادی.
فرشتگان، موجوداتی که واسطه بین خدا و عالم انسانی هستند و خدا آنها را موکل بر عالم کرده است.[۱] ملائکه جمع ملک است.[۲]
درباره ماهیت فرشتگان اختلاف‌نظر وجود دارد؛ متکلمان، آنها را اجسام لطیف و نورانی دانسته که می‌توانند به صورت‌ها و اشکال مختلف در‌آیند.[۳] علامه مجلسی این نظر را به همه مسلمانان به جز تعدادی از فلاسفه نسبت داده و اضافه کرده که انبیا و اوصیا آنها را می‌دیده‌اند.[۴] البته گروهی از فلاسفه ملائکه را فراتر از جسم و جسمانیات دانسته و معتقدند آنها اوصافی دارند که در جسم نمی‌گنجد.[۵] به گفته علامه طباطبایی، آنچه در روایات درباره مشاهده ملائکه در شکل‌ها و صورت‌های جسمانی آمده تَمثُّل است.(یعنی چیزی برای کسی در صورتی خاص پدید بیاید.)[۶] همچنین به گفته او اینکه مشهور شده که فرشته و جن اجسام لطیفی‌اند که به صورت‌ها و اشکال مختلف درمی‌آیند، دلیل معتبری ندارد.[۷] بر پایه روایتی از امام صادق(ع) ملائکه از نور آفریده شده‌اند.[۸]
باور به وجود فرشتگان از اعتقادات مسلمانان است[۹] و ایمان به آنها مانند ایمان به نماز و روزه است و از لوازم ایمان به نبوت به شمار می‌رود.[۱۰]
واژه ملک ۸۸ بار در قرآن به کار رفته است.[۱۱] امام علی(ع) در خطبه اشباح، به خلقت فرشتگان، اقسام، ویژگی‌ها و وظایف آنها پرداخته است.[۱۲] در بحارالانوار بیش از یکصد روایت درباره چیستی ملائکه، وظایف آنان، عصمت فرشتگان و اوصاف فرشتگان مقرب ذکر شده است.[۱۳] دعای سوم صحیفه سجادیه از امام سجاد(ع) به فرشتگان مقرب خدا اختصاص دارد؛ در این دعا صلوات و درود خدا، عامل فزونی طهارت آنها بیان شده است.[۱۴]
بنابر روایات، ملائکه پرتعدادترین مخلوقات خدا هستند و در روایات زیادی از کثرت آنها سخن به میان آمده است.[۱۵] در احادیث آمده است که آفرینش ملائکه پس از خلقت نور پیامبر(ص) و امامان(ع) بوده است.[۱۶]
گروهی از مشرکان فرشتگان را می‌پرستیدند و آنها را مخلوق خدا می‌دانستند، اما با این حال معتقد بودند که آنها استقلال در عمل دارند و رب موجودات پایین‌تر از خود هستند.[۱۷] برخی از مشرکان نیز آنها را دختران خدا می‌پنداشتند.[۱۸]
از ملائکه در ادیان دیگر نیز سخن به میان آمده است؛ در دین زرتشت، فرشتگان مخلوق اهورامزدا هستند و هر امشاسپند (لقب فرشتگان بلندمرتبه دین زرتشت) مظهر یکی از صفت‌های او است. در دین یهودی، فرشتگان به منزله بندگان خدا هستند که دستورهای او را در زمین اجرا می‌کنند و وحی را به انسان‌ها می‌رسانند. بنابر کتاب مقدس مسیحیان، فرشتگان پیش از انسان آفریده شده و نگاهبان انسان هستند. درود فرستادن و پرستش برخی فرشتگان مانند میکائیل، در کلیسا‌های مسیحی رایج است.[۱۹]
در قرآن وظایفی برای فرشتگان ذکر شده است: واسطه بودن در نزول وحی (رساندن پیام خدا به پیامبران)،[۲۰] تدبیر امور عالم، رساندن فیض الهی به مخلوقات،[۲۱] استغفار[۲۲] شفاعت برای مؤمنان[۲۳] و امداد آنان،[۲۴] لعن کافران،[۲۵] ثبت اعمال بندگان[۲۶] و قبض روح آنان.[۲۷] گروهی از فرشتگان همواره به عبادت و تسبیح خدا اشتغال دارند و به کاری دیگر نمی‌پردازند.[۲۸]
فرشتگان در عالم برزخ[۲۹] و آخرت نیز حضور دارند؛ گروهی از آنان در بهشت مستقرند[۳۰] و گروهی نیز نگاهبان دوزخ و دوزخیان‌اند.[۳۱]
به‌گفته علامه طباطبایی فرشتگان دارای مراتب و مقامات مختلفی‌اند. مقام برخی از آنها از برخی دیگر بالاتر یا پایین‌تر است.[۳۲] بنابر آیات قرآن، گروهی از آنان کارگزار فرشته وحی (جبرائیل)[۳۳] و گروهی کارگزار فرشته مرگ (عزرائیل) به شمار می‌آیند.[۳۴]
ملاصدرا ملائکه را به فرشتگان مقرب، ارواح مُهَیمِه، فرشتگان موکل بر اجرام آسمانی، فرشتگان عقلی و فرشتگان زمینی،[۳۵] و امام خمینی آنان را به فرشتگان غیرمتصرف در اجسام (فرشتگان مهیمه و اهل عالم جبروت) و فرشتگان موکل بر موجودات جسمانی[۳۶] تقسیم کرده‌اند.
برخی از ویژگی‌های فرشتگان عبارتند از:
به گفته علامه مجلسی، شیعیان فرشته‌ها را از هر گونه گناه کبیره و صغیره معصوم می‌دانند. همچنین بیشتر اهل‌سنت نیز بر این باورند.[۳۷] با این حال برخی از اهل‌سنت عصمت فرشتگان را نمی‌پذیرند و بعضی از آنها تنها اقسام خاصی از آنها مانند فرشتگان حامل وحی و فرشتگان مقرب را معصوم دانسته‌اند.[۳۸]
بنابر آیه «لَا یسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِ‌هِ یعْمَلُونَ: که در سخن بر او پیشی نمی‌گیرند، و به دستور او کار می‌کنند.»[۳۹] و «لایعصون الله ما امرهم»[۴۰] ملائکه معصوم‌اند و در برابر خدا نافرمانی نمی‌کنند.[۴۱] البته برخی با استناد به ماجرای هاروت و ماروت و سجده نکردن ابلیس بر آدم[۴۲] و نیز نافرمانی فطرس، در عصمت آنان تشکیک کرده‌اند.[۴۳] عالمان شیعه پاسخ‌هایی به اینگونه موارد داده‌اند؛ از جمله اینکه نافرمانی هاروت و ماروت تحت‌تأثیر افسانه‌هایی است که در احادیث و قرآن نیامده است.[۴۴] همچنین گفته شده است که ابلیس فرشته نبوده است.[۴۵] همچنین به‌گفته مرتضی مطهری، احتمال سرپیچی از دستورات خدا برای دسته‌ای از فرشتگان وجود دارد، نه همه آنها.[۴۶] به‌گفته ناصر مکارم شیرازی آنچه در روایات درباره تنبیه برخی از فرشتگان بر اثر کُندی در انجام اوامر الهی آمده، ترک اولی است نه گناه؛ چنانکه درباره برخی از پیامبران هم به کار رفته است.[۴۷]
علامه طباطبایی معتقد است که فرشتگان هر آنچه را خدا اراده کند اراده می‌کنند و هر آنچه خدا امر کند، عمل می‌کنند، و از این رو گناه نمی‌کنند.[۴۸]
برخی از عالمان دینی با استناد به آیه «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ... وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا؛ به راستی فرزندان آدم را گرامی داشتیم... و آنان را بر بسیاری از آفریده‌های خود برتری دادیم.»[۴۹] فرشتگان را از انسان برتر می‌دانند. برخی دیگر با استناد به ماجرای سجده کردن فرشتگان بر آدم و آموزش آنها توسط حضرت آدم، انسان را برتر از فرشتگان می‌دانند، به شرط اینکه استعدادهای خود را به کار گیرد.[۵۰]
به‌گفته حسن حسن‌زاده آملی، ابن‌عربی فرشتگان عالین (مهیمین) را برتر از بنی‌آدم می‌داند، چرا که سجده بر حضرت آدم بر آنها واجب نبود.[۵۱] و محمد داوود قیصری، انسان‌هایی که به مقام خلیفة‌اللهی رسیده‌اند را از فرشتگان عالین هم برتر می‌داند.[۵۲] ملاصدرا با استناد به آیه ۳۱ سوره بقره که به آموزش آدم به ملائکه اشاره دارد، معتقد است که آیه مذکور بر برتری آدم بر فرشتگان ساکن زمین و آسمان دلالت دارد، نه فرشتگان مهیمین.[۵۳]
بیشتر مسلمانان پیامبران را از ملائکه برتر می‌دانند و دلیل آن هم وجود قوه غضب و شهوت در پیامبران است، برخلاف فرشتگان.[۵۴] همچنین برای برتری پیامبران بر آنها به آیاتی از قرآن که به سجده فرشتگان بر آدم و تعلیم آنها توسط آدم اشاره دارد نیز استناد شده است.[۵۵] همچنین شیعیان ائمه را برتر از ملائکه می‌دانند.[۵۶]
بنابر آیات قرآن،[۵۷] روح‌الامین در صورت بشری به مریم تمثل یافته است.[۵۸] همچنین بنا بر روایات جبرئیل بر پیامبر اکرم(ص) به صورت دحیه کلبی نازل می‌شد.[۵۹] در روایات آمده که فرشتگان هنگام قبض روح، متناسب با آن که روح شخص مؤمن یا فاسق را قبض کنند، به شکل‌های مختلفی بر آن شخص، تمثّل می‌یابند.[۶۰] تمثل یعنی فرشتگان با صورتی غیر از صورت اصلی خود ظاهر می‌شوند.[۶۱] کسی به غیر از پیامبر ملائکه را در صورت اصلی خودشان ندیده است.[۶۲]
به باور فیلسوفان ملائکه مجردند.[۶۳] نداشتن خواص ماده همچون قوه شهوت و غضب،[۶۴] تغییر، تحول، تکامل[۶۵] و قابلیت درک با حواس[۶۶] از دلایل تجرد آنان است. با این حال ملاصدرا برخلاف تعدادی از مفسران که فرشتگان را دارای مقام ثابتی می‌دانند،[۶۷] علم و کمال گروهی از آنان را قابل افزایش می‌داند.[۶۸] امام علی(ع) گروهی از فرشتگان را داناترین و نزدیک‌ترین خلق به خدا معرفی کرده که نه خواب بر دیدگان‌شان مسلط می‌شود، نه سهو بر عقل، و نه خستگی بر بدن‌های‌شان.[۶۹]
بنا بر ظاهر آیات قرآن و روایات، فرشتگان بال دارند.[۷۰] درباره اینکه منظور از بال فرشتگان چیست نظرات مختلفی ارائه شده است:
همچنین تعداد بال‌های فرشتگان نشانه سرعت آنها در انجام دستورات خدا،[۷۴] نشانه قدرت انتقال و انجام فعل،[۷۵] و نشانه تفاوت مراتب فرشتگان[۷۶] دانسته شده است.
درباره ملائکه آثاری به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی نوشته شده است. برخی از آنها عبارتند از:
همچنین کتاب‌های الایمان بالملائکه، اثر عبدالله سراج‌الدین، الملائکه، اثر بیلی گرام، سیمای فرشتگان در قرآن و نهج البلاغه، اثر لیلا حمداللهی، فرشتگان، علیرضا رجالی تهرانی و ملائکه، نوشته محمد شجاعی، از دیگر آثاری است که در این زمینه نوشته شده است.[۷۹]
