وحدت اسلامی در کلام مقام معظم رهبری

وحدت اسلامی در کلام مقام معظم رهبری

امت اسلامی تنها به این جرم که چون نقطه ثروتمند دنیا قرار گرفته است، چون گردش چرخ تمدن کنونی دنیا متوقف بر امکاناتی است که در این نقطه از دنیا به وفور موجود است، مورد طمع و دست اندازی قدرت ها قرار گرفته که در این راه، هر گونه جنایتی را برای خودشان مجاز می شمارند. این، وضع امت اسلامی است. آیا امت اسلامی در مقابل این دست اندازی قدرتمندانه، نمی تواند از خود دفاع کند؟ جواب این است که چرا ما می توانیم دفاع کنیم. ما ابزارهای زیادی را برای دفاع از حق و موجودیت خود در اختیار داریم. ما جمعیت بزرگی هستیم. ما ثروت عظیمی داریم. ما انسان های برجسته وسرمایه معنوی داریم که به مردم ما قدرت ایستادگی در مقابل زورگویان را می دهد. ما فرهنگ و تمدن با سابقه ای داریم که در دنیا کم نظیر است. ما خیلی امکانات داریم. بنابراین، بالقوه می توانیم دفاع کنیم؛ اما چرا دفاع نمی کنیم؟ چرا عملاً در میدان، کاری از ما برنمی آید؟ چون با هم متحد و یکی نیستیم؛ چون به بهانه های گوناگون، ما را از هم جدا کرده اند؛ لشگر عظیم و مجهزی به نام امت اسلامی را به گروه هایی که هم و غمشان مقابله و مبارزه با هم، ترسیدن از هم و تعرض به هم و پنجه زدن به صورت یکدیگر است، تقسیم کرده اند. در این شرایط، معلوم است که این لشگر، کارایی نخواهد داشت.(پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، 18/ 2 / 83)

مقام معظم رهبری(حفظه الله) در رابطه با راهکارهای رسیدن به وحدت، می فرمایند: وحدت دو مرحله دارد: یک مرحله، مرحلۀ لفظ و بیان است. این مرحله سهل است، چندان مشکل نیست. اگرچه بعضی حاضر نیستند همین کار سهل را هم انجام دهند؛ و کسانی هستند که فِرق مسلمین را علناً تکفیر می کنند و کسانی هستند که حاضر نیستند حتی یک کلمه در باب وحدت مسلمین و اتحاد فرق اسلامی حرف بزنند. علی ای حال، اگرچه مرحلۀ حرف چندان عمومیت ندارد؛ ولی مرحلۀ دشواری نیست.

مرحلۀ دوم، مرحلۀ عمل است که حقیقتاً احتیاج به مجاهدت دارد. کار سختی است؛ اما واجب است. عوامل بسیاری هستند که عمداً می خواهند وحدت را خدشه دار کنند و باید با کمال تأسف گفت که در این راه پولهای گزافی هم آنها را تقویت می کند و دلارهای نفتی زیادی هم این امر را ترویج می نماید. علی ای حال، چون واجب و لازم و ضرورت حتمی این زمان است، باید سختیهای آن را تحمل کنیم.[1]

الف. راهکارهای علمی وحدت
1. ترسیم ابعاد شخصیت نبی اعظم(صلی الله علیه و آله)
علمای اسلام، روشنفکران مسلمان، نویسندگان، شعرا و هنرمندان در دنیای اسلام، امروز وظیفه دارند تا آنجایی که توان آنها اجازه می دهد، شخصیت نبی اکرم(صلی الله علیه و آله) و ابعاد عظمت این وجود بزرگ را برای مسلمانان و غیر مسلمانان ترسیم کنند. این امر به اتحاد امت اسلامی و به خیزشی که امروز در نسلهای جوان امت اسلام به سوی اسلام مشاهده می شود، کمک خواهد کرد.[2]

2. ترسیم نمایی از امت واحده
شناخت نمونه و نمایی از آن امت واحده، به معنی گامی عملی در راه تحقق آن آرزوی بزرگ؛ یعنی اتحاد اسلامی و در نهایت سر بر کشیدن قدرت واحدۀ اسلامی در میدان سیاست جهانی است.[3]

3. آگاهی از صحنه های دردناک اختلافات در تاریخ
امروز همۀ فرق اسلامی باید با مشاهدۀ آن صحنه های دردناک اختلافات مذهبی تاریخ، تجربۀ مسالمت و مهربانی بیاموزند و در زمانی که اصول اسلام که شیخ مفیدها در هر مذهبی برای احیای آن، چنان رنجهایی را متحمل شده اند، از سوی دشمنان جهانی در معرض خطر است، به وحدت و اقتراب و همکاری همۀ فرقه ها و همۀ متفکران آنها بیندیشند.[4]

جمهوری اسلامی ایران آماده است که با همۀ کشورهای مسلمان دست دوستی و برادری بدهد و در راه حل مسائل دنیای اسلام با آنها تفاهم کند. باید همه مسائل جهان اسلام را بفهمند و همه بدانند که استکبار و مستکبرین، به فکر مردم مسلمان نخواهند افتاد.[5]

4. معنی وحدت و تقریب
این «مجمع التقریب بین المذاهب الاسلامیة» که ما اینجا درصدد هستیم و برادران ما همت کردند - و من از کسانی که همکاری کردند و خواهند کرد، صمیمانه متشکرم – باید زمینه های تقریب را در جنبه های اعتقادی، کلامی، فکری، فقهی، اصولی و علمی فراهم بکند؛ لیکن آن هدف اساسی باید به یاد متفکران اسلام باشد. دشمنان اسلام این را نمی خواهند؛ اما آنچه که خدا می خواهد، آن خواهد شد: (وَ اللَّهُ غالِبٌ عَلی أَمْرِه[6])[7]

بعضی کسان برای اینکه خودشان را از مسائل اختلافات مذاهب خالی کنند، می گویند: نه این مذهب، نه آن مذهب. این، به نظر ما درست نیست. این، ابداع مذهب ثالث است! بعضی می گویند: ما نه شیعه هستیم، نه سنی. خب؛ این یک مذهب ثالثی شد! این، اختلاف را بیش تر می کند. باید شیعه، شیعه باشد و سنی، سنی. فِرق سنی هر کدام فقه و عقاید خودشان را داشته باشند؛ شیعه ها هم همین طور؛ اما با هم نزاع نکنند و با یکدیگر درگیر نشوند؛ بلکه با هم تشریک مساعی کنند. این چیزی است که امروز وظیفه است. لذا موضوع تقریب و این مؤسسه مجمع التقریب که آقایان آن را اداره می کنند، به نظر ما امری جدی و لازم است و باید همه - ان شاء الله - همکاری کنند و به نتایج آن دست یابند.[8]

5. شورای عالی بین المللی مجمع تقریب
من به این کار [تشکیل شورای عالی بین المللی مجمع التقریب بین المذاهب الاسلامیة] به چشم دروازه به عالم و مرحلۀ جدیدی نگاه می کنم. حقاً وضع مسلمین از لحاظ تضادها و اختلافات مذهبی، تأسف انگیز است. بسیاری از تواناییهای با ارزش علمی و فکری مسلمین در طول تاریخ، صرف تعارض با یکدیگر شده است.[9]

امروز تقریب یک هدف فوری، یک غرض الهی و یک فکر حیاتی است و باید دنبال بشود. این خلأ زمان است که بیش از همۀ زمانهای دیگر ما باید آن را پر کنیم. امروز دنیای اسلام نیازمند این تقریب است. در این تقریب - همان طور که مکرر گفته شده - غرض این است که فرقه های اسلامی، در مقام فکر و اعتقاد به یکدیگر نزدیک بشوند. ای بسا برخی از تصورات فرق نسبت به یکدیگر، با مباحثه و مذاکره به استنتاج خوبی منتهی بشود. شاید بعضی از سوء تفاهمها برطرف و بعضی از عقاید تعدیل و بعضی از افکار به طور واقعی به هم نزدیک بشود. البته اگر این بشود، بسیار بهتر از هر شکل دیگر است. حداقل این است که بر روی مشترکات تأکید بشود. این گفتگوها و مذاکرات، کم ترین فایده اش این خواهد بود. بنابراین، باید از طرح مسائل تفرقه انگیز خودداری بشود.[10]

شاید مهم تر از همۀ نتایج تقریب مذاهب اسلامی، تقریب عملی است؛ یعنی همکاری مسلمین با یکدیگر، منهای احساس جدایی عقیدتی فرقه. اگر دشمنان بگذارند و اگر ما عاقل باشیم، این امر بسیار ممکن و سهل التناولی است.[11]

6. هم اندیشی علمای فرق مختلف
در مرحلۀ فقهی نیز تبادل نظر بین مذاهب مختلف، در بسیاری از ابواب فقهی، به نزدیکی؛ بلکه واحدی منتهی خواهد شد. بعضی از فرق اسلامی، در برخی از ابواب فقهی تحقیقات و پیشرفتهای قابل ملاحظه دارند. دیگران می توانند از آنها استفاده کنند. گاهی ممکن است در برخی از احکام و استنباطات اسلامی از کتاب و سنّت نوآوریهایی در اختیار بعضی از فرق اسلامی باشد؛ دیگران از آن استفاده خواهند کرد و به فتاوای نزدیک به هم یا مشترکی خواهند رسید. ما می بینیم گاهی فتوایی را از مذهبی نقل می کنند، در حالی که آن فتوا، فتوایی غریب در آن مذهب است. ممکن است اهل آن مذهب از آن فتوا تحاشی بکنند، یا اصراری به آن نداشته باشند. چرا ما نگردیم تا فتاوای مشترک را پیدا کنیم؟[12]

7. فراموش کردن اختلافات پیشین
اگر کسی مخلصاً لله احساس می کند که باید امروز بین برادران، برادری واقعی و عملی باشد، باید کوشش کند که گذشته را به یادها نیاورد؛ والا او می رود کتاب «أحقاق الحق» را می آورد و به رخ این می کشد و این هم می رود کتاب «تحفه اثنی عشریه» را می آورد و به رخ آن می کشد! هر دو هم به قدر کافی کتاب پر از طعن و دفع علیه همدیگر نوشته اند. اگر ما بخواهیم گذشته را مطرح کنیم، نمی شود به وحدت رسید. باید نگاه کنیم، بگوییم: گذشته، گذشته است: «رحم الله معشر الماضی»[13] ما کاری به کار آنها نداریم. اگر آنها هر کاری کرده اند، ما امروز می خواهیم تکلیف خودمان را به بیننا و بین الله نگاه کنیم. بیننا و بین الله، امروز ما باید با همدیگر توحید کلمه و رفاقت و برادری داشته باشیم. اگر بخواهیم این را عمل بکنیم، باید از گذشته صرف نظر کنیم.[14]

8. تدوین منشور وحدت توسط متفکران جهان اسلام
بیایید وحدت اسلامی را عملی کنید و منشوری را که همۀ علمای اسلام، همۀ روشنفکران دنیای اسلام، همۀ برجستگان سیاسی با اخلاص دنیای اسلام آن را تأیید و تصدیق کنند و برای عملی کردن آن تلاش کنند، تهیه کنید تا دیگر مسلمانی جرأت نکند متکلم به کلمه توحید را که در یک مذهب یا در یک جناح دیگر است، تکفیر کند، تا برادران با هم باشند.[15]

9. پذیرش اختلاف و تحمل دیگر عقاید
هر دوگانگی و اختلافی، به معنای دعوا نیست. یکی از یک فقه و دیگری از فقه دیگر، یکی از یک مذاق کلامی و دیگری از یک مذاق دیگر تبعیت می کند. امروز که دیگر روزی نیست که مذاقهای کلامی، مثل جنگهای اشاعره و معتزله در دوران خلافت بنی عباس یا بقیۀ جنگهای فرقه و مسلکی در اسلام، یا شیعه و سنی و یا مذاقهای کلامی گوناگون، باز به جان هم بیفتند. باید هم در محدوده های بزرگ و هم در محدوده های کوچک تر؛ داخل کشور، داخل استانها، داخل شهرها، با هم یکی باشند.[16]

اشعار اسلام ناب و اسلامی که نظام اسلامی بر پایۀ آن به وجود آمد، این است که مسلمانان با وجود اختلافشان در عقاید و در مبانی مذهبی خود، باید اتحاد کلمه داشته باشند؛ روی موارد اتفاقی تکیه کنند و از جریحه دار کردن احساسات یکدیگر خودداری نمایند. این فرهنگ دینی با این معنا و با این نگاه که در آن، آزادی و عدالت و مردم سالاری و بسط وحدت در دنیای اسلام و میان امت اسلامی وجود دارد، یکی از میدانهای مجاهدت ماست که باید در آن تلاش کنیم.[17]

ما به همه می گوییم که احترام یکدیگر را حفظ کنند و به عقاید و مقدسات هم اهانت نکنند. اگر کسی به بهانۀ عقیده بخواهد به مقدسات دیگران اهانت بکند، از نظر ما به هیچ وجه قابل دفاع نیست.[18]

ب. راهکارهای عملی
1. تمسّک به اسلام
ملتها و دولتهای مسلمان جز با تمسک به اسلام، وحدت کلمه، احساس عزت اسلامی و شجاعت لازم، نمی توانند این خطرهای بزرگ حضور قدرتهای فراملیتی و متجاوزان بین المللی در منطقه را از خود دفع کنند.[19]

2. لزوم کفر به طاغوت
در بسیاری از بخشهای امت اسلامی ایمان بالله هست؛ اما کفر به طاغوت نیست. کفر به طاغوت لازم است. بدون کفر به طاغوت، تمسک به عروة الوثقای الهی امکان پذیر نیست. ما کشورها و دولتها و ملتها را به اینکه به جنگ با آمریکا بشتابند، دعوت نمی کنیم؛ ما دعوت می کنیم که تسلیم (مطامع) آمریکا نشوند. ما دعوت می کنیم که با دشمن اسلام و مسلمین همکاری نکنند. یکی از اقسام همکاری نکردن همین است که به وسوسه های آنها در زمینۀ وحدت امت اسلامی اعتنا نکنند و امت اسلامی را با اتحاد خود حفظ کنند.[20]

3. گذشت از اختلافات و تکیه بر نقاط مشترک
امروز دنیای اسلام باید به طور جدی نسبت به سرنوشت خود فکر کند. اختلافات را کنار بگذارند؛ روی نقاط وحدت - که همان عظمت امت اسلامی است و همه این را می خواهند – برنامه ریزی و تفاهم و تلاش مشترک کنند.[21]

مسلمانان عالم هرچه به اسلام نزدیک تر شوند، آن طعم عزت را بهتر خواهند چشید؛ و هرچه با یکدیگر متحدتر باشند، امکان استفاده از اسلام را بیش تر به دست خواهند آورد. امروز مسلمانان باید از اختلافات جزیی، اختلافات طایفه ای، اختلافات تاریخی و اختلافات مذهبی عبور کنند و دست وحدت و اتحاد به یکدیگر بدهند.[22]

4. تظاهر به وحدت
برادران شیعه و سنی در بسیاری از مسائل دینی مشترک هستند. موارد اختلاف را برای خودشان بگذارند؛ نه در مجمع جهانی و نه در منظر عمومی، به اختلاف تظاهر نکنند؛ به وحدت تظاهر کنند و وحدت امت اسلامی را نشان دهند. کسانی هم که تبلیغ می کنند، تبلیغشان حتماً باید به نحو احسن و با زبان منطقی قوی علمی صورت گیرد تا بتواند دلها را به حق و حقیقت متوجه کند.[23]

5. ترویج روحیۀ اخوت بین مسلمین
یکی از اصول اسلام، وحدت مسلمین و اخوت اسلامی است: (وَاعتَصِمُوا بِحَبلِ الله)[24] نقاط مشترک را هم باید چسبید.[25] اگر چنانچه علما در این زمینه وظیفۀ خودشان را احساس کند و اکتفا نکنند به اینکه حقیقت برای خودشان روشن باشد و اکتفا نکنند به اینکه خودشان با علمای اهل تشیع ارتباطات برادرانه داشته باشند؛ بلکه به مردم هم این اخوت و برادری اسلامی را تلقین کنند و توطئه های دشمن را به آنها بگویند، اگر این کار انجام بگیرد، دیگر زمینه برای توطئۀ دشمنان در میان تودۀ مردم و عوام مردم هم از بین خواهد رفت.[26]

6. دخالت ندادن اختلافات عقیدتی در میدان سیاست
توصیه و مطالبۀ جدی ما از دولتها و ملتهای اسلامی این است که روی این مطلب فکر و کار کنیم که زحمت و مقدماتی دارد؛ باید مقدماتش تأمین شود. البته دشمن هم بی کار نمی ماند و از ابزارهای قدیمی تفرقه انگیز استفاده می کند؛ از قومیتها، مذهب و طایفه گری استفاده می کند و موضوعاتی را که اسلام تأکید کرده که عمده نشوند، آنها را عمده می کند. اسلام تأکید کرده است که قومیتها ملاک تشخص و هویت نیستند: (إِنَّ أَکرَمَکمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتقَاکُم)[27] اسلام تأکید کرده است که برادران مسلمان باید با هم برادرانه رفتار کنند. نگفته است برادرانی که سنی اند یا شیعه اند یا فلان مذهب دیگر را دارند؛ بلکه گفته است که مسلمانان (إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَة)[28] هستند. هر کسی به این کتاب و به این قرآن و به این دین و به این قبله اعتقاد دارد، مؤمن است. اینها با هم برادرند. اسلام این را به ما گفته است؛ اما ما خنجرها را پشت سر مخفی می کنیم برای زدن به سینۀ برادران! در همۀ بخشها هم مقصرینی هستند. جلوی اینها را باید گرفت و با اینها باید مقابله کرد.[29]

مراد ما از وحدت اسلامی، یکی شدن عقاید و مذاهب اسلامی نیست. میدان برخورد مذاهب و عقاید اسلامی و عقاید کلامی و عقاید فقهی - هر فرقه ای عقاید خودش را دارد و خواهد داشت - میدان علمی است؛ میدان بحث فقهی است؛ میدان بحث کلامی است و اختلاف عقاید فقهی و کلامی می تواند هیچ تأثیری در میدان واقعیت زندگی و در میدان سیاست نداشته باشد. مراد ما از وحدت دنیای اسلام، عدم تنازع است: (و لا تَنَازَعُوا فتَفشَلُوا)[30] تنازع نباشد؛ اختلاف نباشد.[31]

ج. راهکارهای سیاسی
1. اتحاد در مقابل دشمن مشترک
وحدت امت اسلامی، یک آرزوی بزرگ و مقدس است و یقیناً دلها در همه جای دنیای اسلام برای این هدف می تپد؛ لیکن این هدف مقدماتی دارد؛ چون کاری سنگین و قله ای بلند است و علاوه بر اینها، موانع راه زیاد است. همین امروز و در همین ایام، دستگاه هایی در دنیا هستند که دایم برای جدا کردن مسلمانان از هم تلاش می کنند. اگر بتوانند، بین دو کشور اسلامی جنگ به راه می اندازند و اگر نتوانستند، جنگ سیاسی یا جنگ اعتقادی و مذهبی و یا کینه های طایفی به وجود می آورند. البته کسانی هم که این کار را می کنند، مردم عادی و معمولی کوچه و خیابان نیستند؛ بل مراکز قدرتند که پول و سیاست و امنیت بین المللی در اختیار آنهاست. از این رو، تلاش برای وحدت مسلمین، به یقین از تلاش برای مقابله با این امواج، قابل انفکاک نیست.[32]

گاهی دشمن برای ایجاد اختلاف - هم در بین شیعه، هم در بین سنی - از آدمهایی که غرض و مرضی ندارند، استفاده می کند. در جامعۀ شیعه حرکتی انجام می گیرد که برای برادر مسلمان غیر شیعه تحریک کننده و حساسیت برانگیز است. عین همین عمل، در بین جامعۀ سنتی انجام می گیرد؛ نسبت به کاری که برای شیعه حساسیت برانگیز و نفرت برانگیز است. چه کسی این کارها را می کند؟ امروز دشمن واحدی در مقابل ماست. علاوه بر اینکه کتاب واحد، سنت واحد، پیغمبر واحد، قبلۀ واحد، کعبۀ واحد، حج واحد، عبادات واحد، اصول اعتقادی واحد در جامعۀ اسلامی است. البته اختلافاتی هم وجود دارد. اختلافات علمی ممکن است بین هر دو نفر عالمی باشد. علاوه بر اینها، دشمن واحد در مقابل دنیای اسلام است. مسئلۀ اتحاد بین مسلمین یک امر جدی است. با این مسئله، باید این طور برخورد شود. هر روزی که این قضیه دیر شود، دنیای اسلام یک روز خسارت کرده و این روزها، روزهایی است که بعضی آنچنان حساس است که در یک عمر اثر می گذارد. نباید بگذارید دیر شود.[33]

2. اتحاد در برابر استکبار جهانی
شعار «مرگ بر آمریکا» و «مرگ بر اسرائیل» و شعار وحدت مسلمین - که یکی از خصوصیات همین دوران جدیدی است که امام (رحمه الله) آغاز کردند - برای استکبار و سلطه های جهانی شکننده است و برایشان قابل تحمل نیست.[34]

امروز آمریکا در رأس دشمنان ماست و بنا دارند بر اینکه به اسلام و قرآن ضربه بزنند. همۀ کسانی که به اسلام و به قرآن عقیده دارند، باید با هم متحد و متفق شوند.[35] اسلام و بیداری اسلامی خطر است؛ اما برای استکبار و آنها. این خطر را در هر جا ببینند، آن را هدف قرار می دهند؛ آماج حملات خودشان قرار می دهند؛ چه سنی باشد، چه شیعه باشد. استکبار به حماس در فلسطین همان نگاه و رفتاری را می کند که با حزب الله در لبنان. آن سنی است، این شیعه است. نگاه استکبار به مسلمانهای متعبد و پایبند در هر نقطه از دنیا یکسان است؛ چه شیعه و چه سنی. آیا عاقلانه است که ما بین خودمان نگاهمان را نگاه طایفه ای بکنیم؟ نگاه قومی بکنیم؟ نگاه مذهبی بکنیم؟ بین خودمان با هم دست به یقه بشویم؟ با هم گلاویز بشویم و فراموش کنیم که دشمن مشترک، هدفش این است که ما را از بین ببرد و نیرویمان را این جور هدر بدهیم؟[36]

3. اتحاد در برابر اسرائیل
مسئلۀ اسراییل و این دشمنی که در دل جامعۀ اسلامی و امت اسلامی جا گرفته است... چیزی نیست که نسبت و رابطۀ آن با قضیۀ وحدت، یک نسبت خنثی باشد. کدام انسان مؤمن و دین و دلسوزی است که نسبت به وجود اسرائیل ناراحت نباشد؟[37]

 یکی از چیزهایی که می تواند وحدت عملی - و نه وحدت در مقام حرف - ایجاد کند، این است که صف واحدی در مقابله با اسرائیل به وجود آید؛ یعنی نامشروع شمردن حکومت غاصب و لزوم مبارزه با آن، مورد اتفاق قطعی همه قرار گیرد. البته با قدمهای عملی می شود به وحدت رسید و با حرف زدن و صحبت کردن، کار زیادی پیش نخواهد رفت.[38]

د. راهکارهای اقتصادی
1. ایجاد بازار مشترک اسلامی
اگر کشورهای اسلامی حقیقتاً همراه یکدیگر باشند؛ نمی گویم بین آنها اتحاد به معنای سیاسی حاکم باشد؛ بلکه با هم روابط دوستانه داشته باشند؛ مثلاً به طور جدی برای بازار مشترکی که محل بحث است، اقدام کنند و تصمیم بگیرند که مشکلاتشان را با هم مطرح کرده و برای حلش بکوشند، بسیاری از غصه های بزرگ دنیای اسلام کم خواهد شد. به تعبیر دیگر، بسیاری از مشکلات، تیزی و گزندگی خود را نخواهد داشت. امروز حتی در قدمهای اولیه مشکل وجود دارد؛ یعنی تفاهم، همدلی و صمیمیتی که بین ما و شماست [ماهاتیر محمد، نخست وزیر مالزی]، بین بسیاری از کشورهای دنیای اسلام وجود ندارد. ما دنیای اسلام را فعلاً به این مرحله از تفاهم دعوت می کنیم.[39]

2. ایجاد و گسترش بانک توسعه اسلامی
در صراط تشکیل امت اسلام، هر کاری امروز انجام بگیرد که در جهت گردآوری نیروهای اسلامی باشد و امت بزرگ اسلامی را در جهت گیریهای گوناگون زندگی متشکل کند، خدمت به اسلام، کشورهای اسلامی و بشریت است. کار بانکی شما رؤسای بانکهای مرکزی کشورهای اسلامی و بانک توسعۀ اسلامی و هیئت خدمات مالی، همه از این قبیل و در این صراط است.[40]

شکی نیست که امروز دنیای اسلام پراکنده است؛ اما می توان دنیای اسلام را مجتمع کرد. یک تجربۀ کوچک آن، تأسیس بانک توسعه اسلامی است. شما [رؤسای بانکهای مرکزی کشورهای اسلامی] توانستید گوشه ای از مدنیت دنیای اسلام را که مسائل مالی و پولی است، در بخشی از آن متمرکز کنید.[41]

کاری که شما رؤسای بانکهای مرکزی کشورهای اسلامی در قضیۀ مسائل بانکی و پولی دارید می کنید، بسیار با ارزش است؛ این را دنبال کنید. همین هیئت خدمات مالی اسلامی که شما تشکیل دادید، به وحدت رویه در بانکداری اسلامی کشورهای اسلامی و نظارت درست بر حرکت بانکها کمک بسیار بزرگی خواهد کرد؛ منتها هرچه می توانید، بانک توسعه اسلامی را فعال کنید.[42]

ﻫ. وظایف مسلمانان برای ایجاد وحدت
انسجام اسلامی در یک وجه، خود ناظر به همۀ دنیای اسلامی است. باید با هم منسجم باشند. باید به یکدیگر کمک کنند؛ هم دولتهای اسلامی، هم ملتهای اسلامی. و دولتهای اسلامی در استفاده از ظرفیت ملتهای اسلامی برای ایجاد این وحدت بزرگ، می توانند سهم و نقش داشته باشند.[43]

باید هشیار باشیم. ملتها، دولتها، همۀ مسلمانان، جریانهای سیاسی، روشنفکران و برجستگان باید در مقابل این نقشۀ دشمن اختلاف بین شیعه و سنی هشیار باشند و نگذارند دشمن به بهانه های مختلف در ایجاد اختلاف موفق شود.[44]

1. وظایف عمومی
رسالت و پیام و وظیفۀ الهی ما این است که در مقابل آنچه استعمار انجام داد، حرکت کنیم؛ یعنی دلهای مسلمین را در سطح جهان به هم نزدیک کنیم و آنها را زیر پرچم توحید و اسلام گرد آوریم.[45]

هرجا هستید، اگر دیدید که گوینده، سخنرانی، روزنامه و مقاله نویسی، با حرفهای خود، با گوشه و کنایه های خود و با تصریحات خود می خواهد مردم را نگران کند و وحدت مردم را به هم بزند، بدانید که اشتباه می کند و خطا می رود. همین قدر بدانید، کافی است؛ لازم نیست کاری انجام بدهید. بدانید کسانی که آن طور عمل می کنند، اشتباه می کنند و راه خطا می روند.[46]

امروز دنیای اسلامی باید برای عزت خود تلاش کند؛ برای استقلال خود تلاش کند؛ برای پیشرفت علمی و قدرت معنوی خود؛ یعنی تمسک به دین و توکل به خدا و یقین به کمک خدا تلاش کند «و عداتک لعبادک منجزة»[47] این وعدۀ الهی است؛ وعدۀ منجز الهی است که (وَ لَینْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ ینْصُرُهُ)[48]. با اعتماد به این وعده، وارد میدان تحرک و عمل بشوند. این عمل، فقط تفنگ دست گرفتن نیست؛ این عمل، عمل فکری است؛ عمل عقلانی است؛ عمل علمی است؛ عمل اجتماعی است؛ عمل سیاسی است. همه برای خدا و همه در راه اتحاد دنیای اسلام. از این، هم ملتها منتفع می شوند، هم دولتهای اسلامی.[49]

نگذارید این وحدت خدشه دار بشود. سایر ملتهای مسلمان در کشورهای دیگر نگذارند که نویسندگان و قلم به دستهای مزدور، علیه ملت ایران و انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی مطلب بنویسند و تهمت و افترا پخش کنند. آنها دارند این کار را می کنند. نویسندگان خود ما هشیاری به خرج دهند و نگذارند دشمن بهانه به دست بیاورد تا این شکاف وسیع بشود. صدا و سیما، رسانه ها، روزنامه ها، کتاب نویسها، همه و همه مواظب باشند بهانه به دست دشمن ندهند تا اختلاف بین مسلمین ایجاد کند. ما گفتیم که برادران مسلمان در هرجا هستند و مذهبشان هرچه هست، باشند؛ اما همه برادر باشند و در راه اسلام و توحید و قرآن، با استکبار - که ضد اسلام و ضد توحید و ضد قرآن است - مبارزه کنند.[50]

برادران مسلمان و ملتهای مسلمان هم در کشورهای مختلف، باید به اتحاد و نزدیکی بیش تری برسند. هرچه این ارتباطها بیش تر باشد، بهتر است.[51]

از وحدت زیاد سخن گفته ایم. اگر به برخی از آنچه گفته ایم، عمل می کردیم، امروز سرنوشت مسلمانان از آنچه هست، بهتر بود.[52]

2. وظیفۀ امت اسلام
امروز وظیفۀ این امت بزرگ در مقابل پیامبر(صلی الله علیه و آله)، نجات دهنده، پیشوا، معلم، امانت الهی در میان خود و محبوب ترین چهره در میان امت؛ یعنی وجود مقدس نبی اکرم(صلی الله علیه و آله) این است که عزت و شوکت امت اسلامی را با حفظ وحدت پاس بدارد. این وظیفۀ امروز امت است. امت از پیامبر خود عیدی می خواهد؛ اما در مقابل، پیامبر(صلی الله علیه و آله) موظف است وظیفۀ عیدی خود را هم انجام دهد. عیدی امت این است که حفظ وحدت کند و آبروی پیغمبر(صلی الله علیه و آله) را محفوظ بدارد.[53]

اگر احتیاج به وحدت داریم؛ اگر احتیاج به علم داریم؛ اگر احتیاج به همکاری داریم؛ اگر احتیاج به تلاش اقتصادی یا سیاسی داریم؛ اگر احتیاج به روح شهادت طلبی و سلحشوری داریم و اگر احتیاج به خیلی چیزها داریم، باید هر کس به قدر خودش اینها را در جامعه به وجود بیاورد.[54]

اگر دنیای اسلام متحد باشد، نباید امروز فلسطین تنها بماند؛ نباید امروز دولت برخاسته از رأی ملت فلسطین زیر فشار قرار بگیرد و به قطع کمکها، در صورتی که از اصول خود منصرف نشود، تهدید بشود. دنیای اسلام بایستی با صدای واحد و با کلمۀ واحده، حمایت خودش را از ملت فلسطین و مسئولان فلسطینی اعلام کند و از پافشاری آنها بر اصولشان پشتیبانی کند. اگر این بشود، آن کسانی که خودشان بانی بدبختی ملت و کشور فلسطین هستند، دیگر نمی توانند این طور در میدان طلبکارانه حرف بزنند. این همه فاجعه علیه ملت فلسطین انجام می گیرد.[55]

کمک به ملت مظلوم فلسطین، حمایت از ملت بیدار عراق، حراست از ثبات و استقلال لبنان و سوریه و دیگر کشورهای منطقه، وظیفه ای همگانی است.[56]

3. باور به عظمت اسلام
همه سعی کنند وحدت و اتحاد نیروها و در یک جبهه قرار گرفتن نیروهای مسلمین را که رمز سعادت و مایۀ سربلندی مسلمین و بزرگ ترین حربۀ ملتها در مقابل استکبار جهانی است، مغتنم بشمارند و قدر بدانند.[57]

باید به خودمان ایمان بیاوریم؛ یعنی قدرت خود و عظمت دنیای اسلام را باور کنیم. امروز دنیای اسلام مجموعۀ عظیمی است. این همه کشورهای بزرگ، دارای ثروتهای طبیعی و نیروی بشری عظیم - یک میلیارد و چند صد میلیون نفر مسلمان - برای هر ملتی از ملتهای اسلامی، یک پشتوانۀ عظیم است. ممکن است ما ملتی کوچک با چند میلیون نفر جمعیت باشیم؛ اما اگر متحد و متفق باشیم، پشت سر ما یک میلیارد انسان وجود خواهد داشت. ما باید اعتصام به حبل الله (چنگ زدن به ریسمان الهی) را با حالت اجتماع تمرین کنیم و آن را فرا بگیریم.[58]

من این سفارش را به همه می کنم؛ همۀ برادران و خواهرانی که اینجا هستند! وحدت و یکپارچگی را بسیار جدی بگیرند. بسیار غلط است که کسانی با حرفی، با منشی و با موضع گیری ای این یکپارچگی را از بین ببرند.[59]

4. ملاک صحیح بودن تلاشها
حفظ وحدت را اصل قرار بدهیم و اگر تکلیف شرعی ای هم احساس کردیم؛ ولی دیدیم عمل به این تکلیف ممکن است مقداری تشنج به وجود آورد و وحدت را از بین ببرد، قطعاً انجام آنچه که تصور می کردیم تکلیف شرعی است، حرام است و حفظ وحدت واجب خواهد بود.[60]

5. وظایف اختصاصی
امروز دولتها، نخبگان، زبدگان، رجال فرهنگی و دینی مسئولند. همۀ ما در مقابل وحدت دنیای اسلام مسئولیم.[61] ملت و دولت ایران، ملتهای برادر را به اتحاد فرا می خواند و دست برادری به سوی آنان دراز می کند. علما و روشنفکران و سیاستمداران دنیای اسلام درس وحدت و استقامت و معرفت را برای ملتهای خود تکرار کنند و جوانان بالندۀ این نسل را برای رویارویی با حوادث بزرگ و به دوش گرفتن بار امانتی سنگین و شالوده ریزی امت متحد و یکپارچه اسلام آماده سازند.[62]

علمای دین در برابر اختلاف افکنی مذهبی ساکت ننشینند. روشنفکران در دمیدن روح امید در جوانان کوتاهی نکنند. سیاستمداران و زمامداران، مردم خود را در صحنه نگهدارند و به آنان تکیه کنند. دولتهای اسلامی همبستگی میان خود را تقویت کنند و از این قدرت حقیقی در برابر تهدید سلطه گران بهره مند شوند.[63]

مسئولان سیاسی، وظیفه شان سنگین است. مسئولان فرهنگی، نویسندگان و علما باید از طرح مسائل اختلاف آفرین و تفرقه افکن بپرهیزند؛ هم سنی و هم شیعه. همه باید روی این نقطۀ اتحاد تکیه کنند و توقع از علما و زبدگان و نخبگان سیاسی است که خطورات زمان را بفهمند؛ اهمیت اتحاد مسلمانان را بفهمند و توطئۀ دشمنان را برای شکستن این اتحاد و همدلی بفهمند.[64]

6. وظایف رهبران اسلامی
اینکه امام بزرگوار(رحمه الله) توانست اسلام را عزیز کند، به برکت ایجاد احساس وحدت در بین مسلمین بود. مسلمان در اقصی نقاط عالم، به نام امام حرکت می کرد؛ فکر نمی کرد که: مذهب من چیست؟ من سنی ام، او شیعه است. «او سنی است، من شیعه ام.[65]

7. مجالس کشورهای اسلامی
...شما نمایندگان محترم مجالس کشورهای اسلامی، برای حل و رفع آنها باید چاره جویی نمایید. مناسب است که اصل رایزنی، هماهنگی و همکاری بین المللی اسلامی نهادینه شود. معضلات بین المللی ما جز در سایۀ تعاون بین کشورهای مسلمان حل شدنی نیست. امید است روزی جهان اسلام شاهد برپایی مجلس مشترک نمایندگان امت باشد تا در چنان جمعی، ظرفیتهای عظیم مسلمانان برای تصمیم گیریهای کلان در جهت منافع و حل مشکلات آنها مورد بهره برداری شایسته قرار گیرد.[66]

اگر سران کشورها، در همۀ کشورهای اسلامی، به ملتها برای ابراز احساساتشان نسبت به مسائل بین المللی اسلامی میدان و راه بدهند و آنها را هدایت کنند و آنها همان وضعی را پیدا کنند که ملت ایران دارد، ببینید چه حادثه ای در دنیا اتفاق می افتد! فکر می کنید اگر چنین وحدت و همدلی و همدستی ای بین ملتهای مسلمان باشد، دیگر دشمن جرأت می کند یک ملت مسلمان را مثل همین ملت بیچاره و مظلوم بوسنی هرزگوین، آنگونه در حلقۀ محاصره قرار دهد؟ آیا دیگر مجامع بین المللی جرأت می کنند مسئله را با حرف و زبان، از سر باز کنند؟[67]

وظیفۀ رؤسای کشورهای اسلامی را در قبال امت اسلامی و ایجاد وحدت مسلمین و دوری از قدرتهای استکباری و گرایش و تکیه به ملتهای خود و ایجاد حسن رابطه میان مردم و حکام را به عنوان «النَّصِیحَةُ لِأَئِمةِ الْمسْلِمِینَ»[68] به آنان یادآور شوید! توصیه به حجاج ایرانی و اصلاح این امر را از خداوند متعال بخواهید![69]

اوضاع و شرایط جهانی
جهان امروز با این گستره جغرافیایی، به واسطه وسایل ارتباط جمعی مانند: ماهواره، اینترنت و غیره، به یک دهکده کوچک تبدیل شده و کشورهای اسلامی در یکی از محله های آن واقع شده اند و این حقیقتی غیر قابل انکار است. به جرئت می توان گفت که انتقال اخبار و اطلاعات در دنیای امروز، از انتقال آن در یک روستای کوچک به مراتب سریع تر و دقیق تر انجام می گیرد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، موج اسلام گرایی، به ویژه گرایش به فرهنگ و تفکر سیاسی شیعی فراگیر و جهانی شده است. در واقع باید گفت که جوانان مسلمان و حتی غیر مسلمان، بدون این که خود خبر داشته باشند، از فرهنگ و تفکر شیعی تأثیر پذیرفته اند. این گرایش، به ویژه در کشور لبنان و سوریه نمود بیشتری دارد. بیداری اسلامی در کشورهای عربی نیز از جهاتی نشان از این تأثیرپذیری دارد و نباید آن را امری کوچک انگاشت.

آن گاه که با پیروزی انقلاب اسلامی، نظام دو قطبی شرق و غرب از هم گسست و چند سال بعد، اردوگاه شرق به کلی از هم فروپاشید، دنیای غرب نیز در موضع انفعالی قرار گرفت؛ چنان که هر چه زمان می گذرد، نشانه های ضعف و اضمحلال آن بیشتر آشکار می شود.

از سوی دیگر به همان اندازه که اردوگاه غرب در حال فرو ریختن است، نظام و انقلاب اسلامی به سمت شکوفایی و بالندگی بوده و پیوسته در میان ملت ها محبوب می شود. این که نمایندگان شش کشور و شش قدرت آمریکایی و اروپایی در ژنو به مذاکره با ایران تن می دهند، خود دلیل بر این مدعاست.

اینک غرب برای پیش گیری از فروپاشی خود، به ترفندهای گوناگونی پناه می برد که از جمله مهم ترین آنها، تأسیس و پشتیبانی گروه ها و فرقه های افراطی مثل: وهابیت، طالبان، القاعده، سلفی ها و.. . است که بدین طریق دامنه اختلاف، آتش درگیری و کشتار در میان مسلمانان را شعله ور ساخته و امت اسلامی را پراکنده و در مقابل هم قرار دهد.

یکی از مهم ترین اهداف شوم آنها نفوذ به کشور عراق و ایجاد اختلاف و درگیری و ناامنی در سرزمین علوی و حسینی است. فرقه ساختگی وهابیت که جنایات و کشتار فجیع در عتبات عالیات را از دو قرن پیش در سابقه خود دارد، اکنون نیز اگر فرصت و قدرت به چنگ آورد، همان جنایت ها را تکرار خواهد کرد؛ چنان که در سوریه می کنند.

حال در چنین موقعیتی وظیفه مردم و خواص در برابر این پدیده شوم چیست؟ حفظ وحدت و همگرایی در میان پیروان مذاهب اسلامی به خصوص برادران شیعه و سنی، مهم ترین وظیفه همه دلسوزان اسلام و مسلمین است. در این نوشتار، دیدگاه های مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی) درباره این موضوع را بازگویی و منعکس کرده ایم:

١. معنای وحدت اسلامی
مقصود این نیست که مذاهب، در یک مذهب حل شوند. برخی برای این که اتحاد مسلمین را تحصیل نمایند، مذاهب را نفی می کنند. نفی مذاهب، مشکلی را حل نمی کند؛ اثبات مذاهب مشکلات را حل می کند. همین مذاهبی که هستند، هر کدام در منطقه ای که خودشان امور خودشان را انجام دهند، اما روابطشان را با یکدیگر حسنه کنند. ١

ما وقتی به وحدت دعوت می کنیم، مقصود ما این نیست که فِرَق اسلامی - اعم از شیعه و سنی - یا فِرَقی که داخل تشیع و تسنن هستند، موظف و مجبورند که از عقیده خود دست بردارند و به عقیده سومی یا به عقیده طرف مقابل گرایش پیدا کنند. این چیزی است که به تحقیق وتفحص و مطالعه هر کسی وابسته است و بینه و بین الله تکلیف اوست. بحث ما این نیست. بحث ما این است که می خواهیم به همه مسلمانان - از شیعه و سنی - بگوییم و تذکر بدهیم که شما یک نقاط مشترک و یک نقاط اختلاف و افتراق دارید.. . حرف ما در هفته وحدت و به عنوان پیام وحدت این است که مسلمانان بیایند با هم متحد بشوند و با یکدیگر دشمنی نکنند. محور هم کتاب خدا و سنت نبی اکرم و شریعت اسلامی باشد. این حرف بدی نیست. این حرف حقی است که هر عاقل بی غرض و منصفی، آن را قبول خواهد کرد. ٢

٢. اهمیت وحدت و همدلی
من از قدیم این اعتقاد و تفکر را داشتم و دارم و آن را یک مسئله استراتژیک می دانم؛ یک مسئله تاکتیکی و مصلحتی هم نیست که حالا بگوییم مصلحت ما ایجاد می کند که با مسلمین غیرشیعه ارتباطات داشته باشیم. مسلمانان به تدریج این اختلافات مذهبی و طایفه ای را کم کنند و از بین ببرند؛ چون در خدمت دشمن است. ما با این انگیزه صحیح، مسئله وحدت مسلمین را در جمهوری اسلامی، یک مسئله اساسی قرار داده ایم. ٣

دشمن در مقابل حرکت عظیم اسلامی احساس ضعف می کند؛ لذا به انواع جنگ های روانی، تهاجمات گوناگون، ترساندن ملت ها و کشورهای مسلمان از یکدیگر و تبلیغات علیه یکدیگر متوسل می شود. راه این است که دنیای اسلام وحدت خود را حفظ کند. من بار دیگر برای صدمین بار، هزارمین بار، از زبان ملت ایران خطاب به همه برادران مسلمان در اکناف عالم عرض می کنم اتحاد خودتان را حفظ کنید.

١). تاریخ ١/۵/١٣٧۶، بیانات در دیدار با مهمانان کنفرانس وحدت اسلامی..

٢). تاریخ ١٩/٧/١٣۶٨، بیانات در دیدار با اقشار مختلف مردم به مناسبت هفته وحدت..

٣). تاریخ ٢۶/١/١٣۶٩..

مبادا بازیچه دست دشمنان مشترکی بشوید که به عنوان قومیت عرب و عجم، به عنوان مذهب شیعه و سنی، به عناوین گوناگون دیگر می خواهند بین شما اختلاف بیاندازند. ١

امروز دنیای اسلام بیش از همه به اتحاد و یکدلی و تمسک به قرآن نیازمند است. از سویی ظرفیت های جهان اسلام برای توسعه و عزت و اقتدار، امروز بیش از گذشته آشکار شده و بازیابی مجد و عظمت امت اسلامی، امروز در سراسر جهان اسلام، انگیزه و فراست جوانان و فرزانگان شده است. ٢

٣. امت اسلامی، قربانی توطئه ها و تفرقه ها
تفرقه و ستیزه جویی میان بخش های امت مسلمان، بیماری خطرناکی است که باید با همه توان به درمان آن پرداخت. دشمنان ما از دیرباز در این عرصه نیز به تلاش گسترده و بی وقفه دست زده اند و امروزه که بیداری اسلامی، آنان را وحشت زده کرده است، تلاش خود را شدت بخشیده اند. ٣

سیاستمداران استعمارگر به خوبی می دانستند که اگر هویت یکپارچه جهان اسلام شکل بگیرد، راه بر سیطره سیاسی و اقتصادی آن بسته خواهد شد، پس در تلاشی همه سویه و بلندمدت، به اختلافات در میان مسلمانان دامن زدند و زیر چتر این سیاست خبیثانه، از غفلت توده های مردم و سست عنصری زمامداران سیاسی و فرهنگی بهره برداری کردند و کار خود را در تسلط بر کشورهای اسلامی پیش بردند. ۴

١). تاریخ ١٠/٧/١٣٨٧..

٢). تاریخ ٢٩/١٠/١٣٨٣، پیام به کنگره عظیم حج..

٣). تاریخ ٢٧/٩/١٣٨۶..

۴). تاریخ ٨/١٠/١٣٨۵..

امروز سرویس های جاسوسی امریکا و انگلیس در عراق، لبنان، در کشورهایی از افریقا و در جاهای دیگری که بتوانند، با همه قوا در حال پراکندن ویروس اختلاف مذهبی اند. اجتماع حج باید ما را در برابر این بیماری مهلک مصون سازی کند و آیه شریفه (وَأَطِیعُواْ اللهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِیحُکمْ وَاصْبِرُواْ إِنَّ اللهَ مَعَ الصَّابِرِینَ) را پیوسته در برابر چشم ما قرار دهد. ١

نمی خواهیم بگوییم اختلافات شیعه و سنی همیشه مربوط به استعمار بوده، نه؛ احساسات خودشان هم دخیل بوده. بعضی از جهالت ها، بعضی از تعصب ها، بعضی از احساسات، بعضی از کج فهمی ها دخالت داشتند؛ لیکن وقتی استعمار وارد شده، از این سلاح حداکثر استفاده را کرد.. . در این کار، انگلیسی ها از بقیه دشمنان استعماری، متبحرترند. در ایران، ترکیه و کشورهای عربی و در شبه قاره هند، این ها سال ها زندگی کرده اند و با رموز آشنا هستند که چگونه می شود سنی را علیه شیعه و شیعه را علیه سنی تحریک کرد؟ ٢

۴. کج سلیقگی ها و کج فهمی ها، عامل نفوذ دشمنان
چند سال قبل از این، در منطقه کردی، یک عالم روشن بین در نماز جمعه سخنرانی کرد؛ گمانم قسم خورد - این جور به ذهنم است، چون سال ها گذشته است - گفت: والله آن کسانی که می آیند، پیش شیعه، بغض و کینه سنی را در دل او وارد می کنند و می روند پیش سنی، بغض و کینه شیعه را در دل او وارد می کنند، این ها نه شیعه هستند و نه سنی. نه شیعه را دوست دارند، نه سنی را دوست دارند؛ با اسلام دشمنند. البته نمی دانند؛ خیلی های شان نمی فهمند. ٣

ما که مسلمان هستیم، باید حواسمان جمع باشد. ما باید بفهمیم که پول نفت فلان کشوری که به نوکری آمریکا و غرب در میان ملت های مسلمان شناخته شده و روسیاه است و به استکبار وابستگی دارد، اگر صرف انتشار کتابی در رد تشیع شد، محض رضای خدا و علاقه به تسنن نیست و غرض خبیثی را دنبال می کند. عکس قضیه هم صادق است. اگر دیدیم عواملی در جامعه شیعی، مشغول تحریک و برانگیختن حساسیت نسبت به برادران اهل سنت یا مقدسات آن ها هستند، اگر حمل بر کج سلیقگی و بدفهمی نکنیم، باید بدانیم که قطعا دست دشمن است. دشمن از کج سلیقه نیز بیشترین استفاده را می کند. ۴

خیلی مراقب باشید که نفوذی های دشمن، پرچم های اختلاف را بلند نکنند. هر پرچم اختلافی که بلند شد، شما آن را متهم کنید که نفوذی دشمن است؛ هر چند خودش نداند. ۵

١). همان..

٢). تاریخ ٢۵/١٠/١٣٨۵، در دیدار با شرکت کنندگان همایش بزرگداشت ابن میثم بحرانی..

٣). تاریخ ٢٢/٢/١٣٨٨، در جمع مردم کردستان، میدان آزادی سنندج..

۴). تاریخ ۵/٧/١٣۶٨، در جمع مردم استان های خراسان، اصفهان و تهران..

۵). تاریخ ١٣/۴/١٣۶٨، در جمع مردم استان های کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی..

برای هر فرقه ای بهانه ای درست می کنند. ساده ترین و فریب خورترین افراد را در هر فرقه ای پیدا می کنند و چیزی در دهانش می گذارند تا برود آنچه را که او می خواهد، برایشان تکرار کند. همه باید مراقب باشند. ١

۴. با هم مهربان باشیم

به شما جوانان هم می گویم: بدانید آن کسانی که شیعه را علیه سنی و سنی را علیه شیعه تحریک می کنند، نه شیعه را دوست دارند و نه سنی را؛ با اصل اسلام دشمنند. (رحماء بینهم) یعنی برادران مسلمان، بین خود رحیم و مهربان باشند. دشمن از هر دو طرف تلاش می کند. از یک طرف غالی گری و ناصبی گری را ترویج می کند و شیعه را در چشم دشمن سنی، دشمن حقیقی معرفی می کند - بعضی از متحجرین دینی هم متأسفانه باور می کنند - از سوی دیگر شیعه را به اهانت به مقدسات و ارزش های سنی وادار می کنند. توطئه دشمن آن است که این دو مکتب را در مقابل هم قرار دهد. ٢

ما به همه می گوییم که احترام یکدیگر را حفظ بکنند و به عقاید و مقدسات هم اهانت نکنند. اگر کسی به بهانه عقیده بخواهد به مقدسات دیگران اهانت بکند، از نظر ما به هیچ وجه قابل دفاع نیست. محبت، طرفینی است. بایستی همه با هم کمک کنند تا محبت به وجود آید و دشمن نتواند سوء استفاده بکند. دشمنی که نه با شیعه رابطه خوبی دارد و نه با سنی، بلکه با اصل اسلام مخالف است و نسبت به آن کینه می ورزد. ٣

١). تاریخ ١٣/۵/١٣٧۵، در جمع مهمانان کنفرانس وحدت اسلامی..

٢). تاریخ ١۴/٢/١٣٧۴..

٣). تاریخ ١٩/٧/١٣۶٨، در دیدار با اقشار مختلف مردم به مناسبت هفته وحدت..

فرمان (رحماء بینهم) در قرآن به معنی ریشه کنی این ستیزه گری هاست. شما در این روزهای پرشکوه و در مناسک گوناگون حج، مسلمانان را از همه جا و از مذاهب گوناگون می بینید که گرد یک خانه می گردند؛ به سوی یک کعبه نماز می گزارند؛ نماد شیطان رجیم را با هم سنگباران می کنند؛ در نماد قربانی کردن تمنیات و هوس های نفسانی، به یک گونه رفتار می کنند؛ در میعاد عرفات و مشعر در کنار یکدیگر به تضرع می پردازند.. . مذاهب اسلامی در اصلی ترین و بیشترین فرائض و احکام و عقائد، به همین اندازه به یکدیگر نزدیکند. با این حال، چرا باید تعصب ها و پیش داوری ها میان آنان آتش افروزی کند و دست خیانتکار دشمن به این آتش خانمان سوز دامن بزند. ١

۵. به اختلافات دامن نزنید
امروز اختلافات را نباید زنده کرد؛ نباید برجسته کرد؛ نباید فرق اسلامی، مقدسات یکدیگر را - که نقطه حساسیت زای هر فرقه ای همان بخش مقدساتش است - مورد اهانت قرار بدهند. روی نقاط حساس یکدیگر انگشت گذاشتن و فشار آوردن، معلوم است تحریک کننده است. این به اختلاف دنیای اسلام منتهی می شود. این اختلاف نباید باشد؛ حرف ما این است. ٢

من خودم در نماز جمعه راجع به جنگ صفین و سایر جنگ های امیرالمؤمنین صحبت می کنم، اما اهانت نمی کنم. تاریخ گویی یک حرف است، اهانت، حرف دیگری است. تاریخ بیست وسه ساله بعد از رحلت پیامبر تا خلافت امیرالمؤمنین، یک تاریخ قابل بررسی است؛ باید بررسی شود، اما در آن اهانت و جسارت به خلفا به هیچ وجه نباید باشد. ٣

تفرقه و ستیزه جویی میان بخش های امت مسلمان، بیماری خطرناکی است که باید با همه توان به درمان آن پرداخت. دشمنان ما از دیرباز در این عرصه نیز به تلاش گسترده و بی وقفه دست زده اند و امروزه که بیداری اسلامی، آنان را وحشت زده کرده است، تلاش خود را شدت بخشیده اند. همه سخن دلسوزان آن است که تفاوت ها نباید به تضاد تبدیل شود و چندگونه گی نباید به ستیزه گری بیانجامد. ۴

١). تاریخ ٢٧/٩/١٣٨۶، پیام به مناسبت کنگره جهانی حج..

٢). تاریخ ٨/١٠/١٣۶٨..

٣). تاریخ ١٣/١٢/١٣٧٠..

۴). تاریخ ٢٧/٩/١٣٧۶..

در بعضی از کشورهای اسلامی، مثل ریگ پول می ریزند برای این که در بین سنی ها اجتماع ضد شیعه درست کنند. این از این طرف. از آن طرف هم به یک گوینده به اصطلاح شیعی پول می دهند که در تلویزیون به نام شیعه، امّ المؤمنین عایشه را متهم کند؛ قذف کند؛ اهانت کند. روش ها این هاست.. . از کارهای اینها گول نخوریم. اختلاف برای آنها بیشترین و بزرگ ترین نعمت است. ١

۶. نگاه به گذشته، اشتباه است

اگر بخواهیم احساس برادری کنیم، اگر به گذشته برگردیم، دعواست. این قدر بحث و تکذیب و تغلیظ و درگیری و خون ریزی و این طور چیزها اتفاق افتاده که اگر نگاهی به گذشته بکنیم، باز دعوا خواهد شد. ٢

اگر کسی مخلصاً لله احساس می کند که باید امروز بین برادران، برادری واقعی و عملی باشد، باید کوشش کند که گذشته را به یادها نیاورد؛ والاّ او می رود کتاب «احقاق الحق» را می آورد و به رخ این می کشد و این هم می رود کتاب «تحفه اثناعشریه» را می آورد و به رخ آن می کشد. هر دو هم به قدر کافی کتاب پر از طعن و دفع علیه همدیگر نوشته اند. اگر ما بخواهیم گذشته را مطرح کنیم، نمی شود به وحدت رسید. باید نگاه کنیم بگوییم گذشته، گذشته است «رحم الله معشر الماضین». کاری به کار آن ها نداریم. اگر آن ها هر کاری کرده اند، ما امروز می خواهیم تکلیف خودمان را - بینی و بین الله - نگاه کنیم؛ بینی و بین الله امروز ما باید با همدیگر توحید کلمه و رفاقت و برادری داشته باشیم. اگر بخواهیم این را عمل بکنیم، باید از گذشته صرف نظر کنیم. ٣

سال ها پیش از انقلاب که با بعضی از برادران اهل سنت صحبت می کردم، به آن ها می گفتم که اگر ما بخواهیم وحدت اسلامی تحقق پیدا کند، باید خودمان را از گذشته جدا و قیچی کنیم. ۴

همیشه عقیده من بر این بود که امروز شیعه و سنی باید اختلافات دیرین خود را در تعامل روزمره خودشان کنار بگذارند؛ جنگ و دعوا را کنار بگذارند و مشترکات خود را بچسبند.. . امروز هم عقیده ام همین است. ۵

١). تاریخ ٢٠/٧/١٣٩٠، در جمع علمای شیعه و سنی استان کرمانشاه..

٢). تاریخ ۵/١٠/١٣۶٨، در دیدار با ائمه جمعه و روحانیون اهل سنت..

٣). همان..

۴). همان و ۶/١/١٣٧٩ در اجتماع زائران حرم امام رضا (علیه السلام).

۵). تاریخ ۶/١/١٣٧٩، مشهد مقدس در اجتماع زائران حضرت رضا (علیه السلام). .

٧. تأسی به سیره اهل بیت (علیهم السلام)
این قدر ما در روایات، در ثواب شرکت در نماز جماعت اهل سنت در زمان ائمه: داریم که روایت دارد که در مسجدالحرام پشت سر این ها نماز بخوانید؛ مثل این که پشت سر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نماز خوانده اید. این معنایش چیست؟ معلوم است امام صادق (علیه السلام) نماز آن امام جماعت را با نماز پیامبر مقایسه نمی کند. مقایسه با نماز یک پیرو خودش هم نمی کند؛ اما می گوید پشت سر او نماز بخوانید؛ این یعنی چه؟ این نمایش وحدت است. عملاً وحدت را نشان بدهید. ١

٨. از امام امت یاد بگیریم
روی همین فکر بود که امام بزرگوار ما (که رضوان خدا بر او باد) آن مرد بیدار، آگاه، به همه ماها، همه حاجی های ایرانی، توصیه کرد که در نماز جماعت ها در مسجدالحرام، در مسجد النبی شرکت کنید. ٢

امام بزرگوار ما که منادی اتحاد بین مسلمین بود، از همه این هایی که مدعی اند، ولایتش و اعتقادش و ارادتش و عشقش به ائمه (علیهم السلام) بیشتر بود. او بهتر می فهمید ولایت را، یا فلان آدم عامی که حالا به اسم ولایت کارهای خلاف می کند، حرف های بی ربط می زند در مجالس عام و خاص؟ ٣

٩. ثمرات وحدت و یکدلی
مسلمانان برای این که بتوانند مسائل خود را به صورت جدی با جهان خواران حل کنند، باید خود را به مرز قدرت بزرگ جهانی برسانند و این جز با همکاری و همدلی و اتحاد کشورهای اسلامی به دست نخواهد آمد. این وصیت فراموش نشدنی امام خمینی عظیم است. ۴

اگر میان ملت های مسلمان و میان فرقه های اسلامی و اقوام مسلمان با یکدیگر محبت و حسن ظن و همدلی، جای بدگمانی و بدبینی را که خواسته دشمنان است، بگیرد، بخش اعظم توطئه و تدبیر بدخواهان را خنثی خواهد کرد و نقشه های شوم آنان را برای سیطره روزافزون بر امت اسلامی عقیم خواهد ساخت. ۵

این که امام بزرگوار توانست اسلام را عزیز کند، به برکت ایجاد احساس وحدت در بین مسلمین بود. مسلمان در اقصی نقاط عالم، به نام امام حرکت می کرد؛ فکر نمی کرد که «مذهب من چیست؟» من سنی ام، او شیعه است؛ او سنی است و من شیعه ام. ۶

١). تاریخ ۴/٨/١٣٨٨، در جمع کارگزاران و دست اندرکاران حج..

٢). همان..

٣). تاریخ ١۴/۴/١٣٨۶، در دیدار با مداحان و ذاکران به مناسبت میلاد حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام). .

۴). تاریخ ١۴/٨/١٣٩٠..

۵). تاریخ ٣١/١/١٣٧٣..

۶). تاریخ ١۴/۶/١٣٧٢، در دیدار با مسؤولان و مردم به مناسبت میلاد پیامبر و امام صادق (علیه السلام). .

اگر امروز مسلمانان جهان و ملت های کشورهای اسلامی، شعار ولایت اسلامی سر دهند، بسیاری از راه های نرفته و گره های ناگشوده امت اسلامی باز خواهد شد و مشکلات کشورهای اسلامی به حل نزدیک خواهد شد. ١

باید به وحدت جهانی اسلام توجه بیشتری شود. آن حصن و حصار مستحکمی که اگر تشکیل بشود، هیچ قدرتی نمی تواند به حریم کشورها و ملت های اسلامی دست درازی کند. ٢

١). تاریخ ۶/١/١٣٧٩..

٢). تاریخ ١١/٧/١٣۶٩ در دیدار با آزادگان و اقشار مختلف و مردم..

جذب دل انسان ها در گرو وحدت اسلامی

اگر قرار باشد ارزش های اسلامی به صورت ارزش های قطعی در دنیا مطرح شود و دل انسان ها را جذب کند و بر مبنای آن، در زندگی مسلمان ها تغییری به وجود آید، باید وحدت بین آنها حفظ شود. با شعبه شعبه شدن و دشمنی کردن و جنگ فرقه ای راه انداختن، امکان ندارد که مسلمین به وحدت دست یابند.

تلاش گسترده دشمن در جهت ایجاد تفرقه

در حال حاضر، قلم ها و زبان هایی در سطح کشورهای اسلامی فعالیت دارند و با پول و دلارهای حاصله از نفت که متعلق به مسلمان هاست، بر خلاف نظر اسلام، بین مسلمین تفرقه می اندازد...؛ مخصوصا از زمانی که انقلاب اسلامی، پرچم وحدت اسلامی را بلند کرد و به دوش کشید، این تلاش بیشتر شد.

اتحاد کلمه بر اساس اسلام

همه ملت ایران، این درس پر مغز و کوتاه را از امام عزیزمان به یاد داشته باشند و وحدت کلمه بر محور اسلام را فراموش نکنند. وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمیعًا؛ به ریسمان الهی چنگ زنید و بر محور اسلام متحد شوید. این اتحاد، علاج همه دردها و کوبنده تمام دشمنان است. اکسیر اعظم برای پیروزی ملت ایران همین یک نکته است: اتحاد کلمه بر اساس اسلام.

هم دلی و هم زبانی مسلمانان

مسلمانان سراسر عالم، پیوند خود را با برادرانشان در جمهوری اسلامی، مستحکم کنند. دل های آحاد امت بزرگ اسلامی باید روز به روز به هم نزدیک شود. وسایل و ابزارهای تفرقه و اختلاف که به وسیله دشمن بر ملت های مسلمان تحمیل شده است، نباید در فضای بیداری امروز مسلمانان مؤثر افتد. مسلمین علی رغم بُعد منطقه ای و جغرافیایی و اختلاف زبانی و نژادی، باید با یکدیگر هم دل و هم زبان و هم فکر و هم گام باشند و به سمت هدف های بزرگ اسلامی حرکت کنند.

ایجاد اختلاف، راه استیلای دشمن

امروز، بیشتر از همه باید به وحدت کلمه مسلمین اهمیت داد؛ چون اختلاف، راه همیشگی نفوذ دشمنان در جوامع اسلامی است.

شرط اعتلای کلمه اسلام

امروز، اتحاد مسلمین و صفای دل برادران مسلمان با یکدیگر، شرط اصلی اعتلای کلمه اسلام است.

منظور از وحدت اسلامی چیست؟

وقتی ما به وحدت دعوت می کنیم، مقصود ما این نیست که فِرَق مسلمین ـ اعم از شیعه و سنی ـ یا فرقی که داخل تشیع و تسنن هستند، موظف و مجبورند که از عقیده خود دست بردارند و به عقیده سومی یا به عقیده طرف مقابل گرایش پیدا کنند. این، چیزی است که به تحقیق و تفحص و مطالعه هر کسی وابسته است... . بحث ما این است که می خواهیم به همه مسلمانان ـ اعم از شیعه و سنی ـ بگوییم و تذکر بدهیم که شما یک نقاط مشترک... دارید.

مهم ترین پیام انقلاب

یکی از پیام های عمده انقلاب ما، وحدت مسلمین است. ما در همه جای دنیای اسلام، این حرف را می زنیم و کسانی را که در کشورهای مختلف، همه همتشان را برای مقابله با انقلاب اسلامی و وارد آوردن تهمت و... گذاشتند، نصیحت می کنیم.

توطئه های پیچیده دشمن

اگر وحدت و نزدیکی فِرَق اسلامی چیزی است که در خدمت اسلام می باشد و اگر قبول داریم که اتحاد مسلمین، به حال مسلمین مفید است و در جهت عظمت اسلام می باشد، یقینا باید معتقد باشیم که از سوی دشمنان اسلام، سخت ترین تلاش ها و پیچیده ترین توطئه ها علیه این وحدت و اتحاد در جریان است.

معانی اتحاد مسلمانان

اتحاد مسلمین به دو معنا... است که هر دو آن باید تأمین بشود. اول اینکه فِرَق گوناگون اسلامی که هر کدام فِرَق مختلف کلامی و فقهی دارند، حقیقتا در مقابله با دشمنان اسلام، هم دلی و هم دستی و همکاری و هم فکری کنند. دوم اینکه فِرَق گوناگون مسلمین سعی کنند خودشان را به یکدیگر نزدیک کنند و تفاهم ایجاد نمایند.

وحدت مسلمانان؛ شعار م

شعار ما، وحدت مسلمین است. معتقدیم که این، قدم اول می باشد. بعد از وحدت مسلمین، عظمت آنها در عالم است و ما در جمهوری اسلامی، مقابله با قدرت ها را امتحان کردیم. ما بر قدرت های بزرگ غالب شدیم، با اینکه آنها بیش از ما مسلح بودند و بیش از ما پول داشتند.

توجه امام خمینی رحمه الله به اتحاد کشورهای اسلامی

[امام خمینی رحمه الله ] نظر وسیعی به دنیای اسلام داشت و به دنبال همین دیدگاه وسیع، اعتقاد راسخ او به لزوم اتحاد مسلمین بود. این، آن نکته اساسی است. مسئله این نیست که مذاهب یا فِرَق اسلامی و طوایف گوناگون سیاسی و اعتقادی و مسلکی و غیره، چه تعداد جمعیت یا چه قدر قدرت سیاسی و اجتماعی دارند یا ندارند؛ مسئله این است که اگر ما برای مشکلات جهان اسلام، به دنبال چاره ای هستیم، یا به تعبیر درست تر، اگر ما برای سربلندی و عظمت و عزت اسلام و قرآن مجاهده می کنیم، این با اختلاف و درگیری بین مسلمین سازگار نیست. امام از قبل از پیروزی انقلاب، این هدف را دنبال می کردند و به آن توصیه می نمودند. بعد از پیروزی انقلاب هم به طریق اولی این کار را کردند.

تلاش استکبار برای ایجاد تفرقه

اگرچه استعمار از دیرباز، ایجاد تفرقه را جزو هدف های خود قرار داده بود، اما بعد از پیروزی انقلاب و بعد از آنکه این کانون وحدت اسلامی به وجود آمد، تلاش امریکا و دستیاران آن، برای ایجاد تفرقه بین مسلمانان شدیدتر شد و برادرکشی را بین مسلمانان به وجود آوردند... . امروز در دنیا برای ساختن مسجد ضرار، پول خرج می شود. برای ساختن دستگاه ها و ایجاد پایگاه هایی به مقصود و منظور ضربه زدن به وحدت اسلامی و ایجاد درگیری و اختلاف بین فِرَق اسلامی، پول خرج می شود.

وحدت مسلمانان، از واجبات اسلامی

ما معتقدیم که اسلام، وحدت مسلمین و اتحاد نیروهای مؤمن به خدا و موحّد را یکی از فرایض قرار داده است. ما معتقدیم که یکی از بزرگ ترین اهداف حج خانه خدا این است که مسلمانان را به هم نزدیک کند.

پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله ؛ محور وحدت مسلمانان

بعضی از متفکران بزرگ عالم اسلام، در دوره قبل از ما گفته اند که محور وحدت مسلمین و اتحاد عملی آنها، می تواند نام مقدس این بزرگوار و ایمان به آن حضرت و یاد آن نبی معظم باشد. این، حرف درستی است.

سود سرشار امت اسلامی در صورت داشتن اتحاد

از دورترین نقاط غرب دنیای اسلام در وضع کنونی ـ یعنی از غرب افریقا ـ تا اقصای شرق عالم ـ یعنی تا شرق آسیا ـ عالم اسلام و منطقه مسلمان نشین است. حساس ترین مناطق عالم در اختیار مسلمانان است. یک قسمتش همین خلیج فارسی است که همه دنیا در صفند برای اینکه بتوانند کوله بار خودشان را از ذخایر این منطقه پر کنند و برگردند و بروند. همه دنیا، محتاج نفت این منطقه اند. اگر مسلمین با هم متحد باشند، دنیای اسلام خیلی سود خواهد برد.

منادیان وحدت، خیرخواهان دنیای اسلام

کسانی که شعار اتحاد و وحدت و برادری مسلمین را می دهند، اینها دشمن مسلمانان نیستند؛ دوست مسلمانانند، خیر مسلمانان را می خواهند و مایلند همه مسلمین عالم عزیز باشند. چه فایده ای دارد که در داخل جامعه اسلامی، مسلمانان از مذاهب مختلف رو به روی هم بایستند و به همدیگر ضربه بزنند؛ از آن طرف هم دشمن بیاید هر دو اینها را محاصره کند.

ارشاد گروه های تکفیری و اگاه سازی مردم؛ وظیفه علما
ما بایستی مردم خودمان را هشیار و بیدار کنیم و خودمان مراقب باشیم. آن کسانی که بدون فهم، فهم حقیقت، بدون تقوا، جمعیت عظیمی از مسلمانان را از دین خارج می دانند؛ خارج می کنند؛ تکفیر می کنند؛ این گروه های تکفیریِ نادان - حقیقتاً مناسب ترین صفت برای این ها نادانی است، اگرچه در آن ها خباثت هم هست، اما جهالت مهمترین خصوصیت این هاست - این ها را بایستی ما تا آنجایی که می توانیم، ارشاد کنیم؛ مردم را از این ها بترسانیم که مردمِ ما «و لتصغی الیه افئدة الذین لایؤمنون بالاخرة و لیرضوه و لیقترفوا ما هم مقترفون» بعضی ها به خاطر ضعف ایمان، به خاطر ضعف معرفت، مجذوب این حرف های دشمنان می شوند. ما باید مراقبت کنیم. وظیفه علما، وظیفه سنگینی است. امروز وحدت دنیای اسلام، یک هدف اعلاست که اگر این وحدت حاصل شد، آن وقت دنیای اسلام حقیقتاً می تواند به عزت کامل و عمل به احکام اسلامی دست پیدا کند؛ می تواند این کار را هم بکند. هم دولت ها باید کمک کنند، هم ملت ها باید کمک کنند.[بیانات در دیدار شرکت کنندگان در هم اندیشی علمای اهل تسنن و تشیع 25/10/85]

منشور وحدت اسلامی را تهیه کنید
علاج اصلی، داروی اصلی برای امروزِ دنیای اسلام، داروی «اتحاد» است؛ باید با هم متحد بشوند. علما و روشنفکران اسلام بنشینند و منشور وحدت اسلامی را تنظیم کنند؛ منشوری تهیه کنند تا فلان آدم کج فهمِ متعصبِ وابسته به این، یا فلان، یا آن فرقه اسلامی، نتواند آزادانه جماعت کثیری از مسلمانان را متهم به خروج از اسلام کند؛ تکفیر کند. تهیه منشور جزو کارهایی است که تاریخ، امروز از روشنفکران اسلامی و علمای اسلامی مطالبه می کند. اگر شما این کار را نکنید، نسل های بعد از شما مؤاخذه خواهند کرد. می بینید دشمنیِ دشمنان را؟! می بینید تلاش آن ها را برای نابود کردن هویت اسلامی و ایجاد اختلاف بین امت اسلامی؟! بنشینید علاج کنید؛ اصول را بر فروع ترجیح بدهید. در فروع ممکن است افراد یک مذهب هم با همدیگر اتحاد نظر نداشته باشند؛ مانعی ندارد. مشترکات بزرگی وجود دارد؛ گرد این محور - محور مشترکات - همه مجتمع شوند. مواظب توطئه دشمن باشند؛ مواظب بازی دشمن باشند. خواص، بین خودشان بحث های مذهبی را بکنند، اما به مردم نکشانند؛ دل ها را نسبت به یکدیگر چرکین نکنند؛ دشمنی ها را زیاد نکنند؛ چه بین فرقه های اسلامی، چه بین ملت های اسلامی، چه بین گروه های اسلامی در یک ملت.[یانات در دیدار کارگزاران نظام 17/1/86]

پی نوشت ها

[1] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی، ۱۳۷۳ش.

[2] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار کارگزاران نظام به مناسبت هفدهم ربیع الاول، ۱۳۷۹ش.

[3] پیام مقام معظم رهبری(حفظه الله) به حجاج بیت الله الحرام، ۱۳۷۷ ش.

[4] پیام مقام معظم رهبری(حفظه الله) به کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش.

[5] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام به مناسبت عید سعید فطر، ۱۳۷۲ش.

[6] یوسف/ 21.

[7] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار با مسئولان کشوری و لشکری و میهمانان شرکت کننده در کنفرانس وحدت اسلامی، ۱۳۶۹ش.

[8] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار میهمانان خارجی شرکت کننده در کنفرانس وحدت اسلامی، ۱۳۷۷ش.

[9] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار با اعضای شرکت کننده در گردهمایی نخستین دوره شورای عالی بین المللی مجمع التقریب بین المذاهب الإسلامیة، ۱۳۷۰ش.

[10] همان.

[11] همان.

[12] همان.

[13] خداوند جمیع گذشتگان را رحمت کند!

[14] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار با گروهی از روحانیون، ائمه جمعه و اساتید حوزه های علمیه اهل سنت استانهای سیستان و بلوچستان، خراسان و مازندران، ۱۳۹۶ش.

[15] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار اندیشمندان و علمای کشورهای اسلامی شرکت کننده در نوزدهمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی، ۱۳۸۵ش.

[16] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار با روحانیون و ائمه جمعه و جماعات استان مازندران، ۱۳۸۹ش.

[17] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار اعضای مجلس خبرگان، ۱۳۸۲ش.

[18] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در جمع مردم زاهدان در استادیوم آزادی، ۱۳۸۱ش.

[19] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار با جمع کثیری از اقشار مختلف مردم شهرهای شاهرود، خلخال، بیرجند، قیدار، خمسه، تیران و چالوس، روحانیون و معاونان دفاتر عقیدتی سیاسی نیروی زمینی ارتش و جمعی از شیعیان استان سرحد پاکستان، ۱۳۸۸ش.

[20] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار اندیشمندان و علمای کشورهای اسلامی شرکت کننده در نوزدهمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی، ۱۳۸۵ش.

[21] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی به مناسبت عید سعید مبعث، 1377ش.

[22] همان.

[23] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار کارگزاران حج، ۱۳۸۲ش.

[24] آل عمران/ 1 -3.

[25] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار با رهبران گروه های جهادی افغانستان، به همراه صبغة الله مجددی رئیس جمهور موقت افغانستان و حجت الاسلام و المسلمین ابراهیمی نماینده رهبری در امور افغانستان و جمعی از مسئولان وزارت امور خارجه، ۱۳۹۶ش.

[26] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار گروهی از علمای مذهبی بنگلادش، ۱۳۹۱ش.

[27] حجرات/ 13.

[28] حجرات/ 10.

[29] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار کارگزاران نظام و میهمانان شرکت کننده در اجلاس وحدتان، ۱۳۸۳ش.

[30] انفال/ 4.

[31] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار اندیشمندان و علمای کشورهای اسلامی شرکت کننده در نوزدهمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی، ۱۳۸۵ش.

[32] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار مفتی مسلمانان مصر، ۱۳۷۹ش.

[33] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام و میهمانان خارجی شرکت کننده در کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی، ۱۳۷۶ش.

[34] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در مراسم اولین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی(رحمه الله)، ۱۳۶۹ش.

[35] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار چند تن از علمای اهل سنت پاکستان، به اتفاق مولوی اسحاق مدنی.

[36] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار کارگزاران نظام، ۱۳۸۹ش.

[37] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار مفتی مسلمانان مصر، ۱۳۷۹ش.

[38] همان.

[39] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار نخست وزیر مالزی، ۱۳۷۹ش.

[40] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار روسای بانکهای مرکزی کشورهای اسلامی، ۱۳۸۶ش.

[41] همان.

[42] همان.

[43] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار کارگزاران نظام، ۱۳۸۹ش.

[44] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار مسئولان نظام به مناسبت عید سعید فطر، ۱۳۸۲ش.

[45] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در مراسم بیعت هزاران نفر از نمایندگان کارگران سراسر کشور، ۱۳۸۸ش.

[46] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار با جمع کثیری از علما، روحانیون، مسئولان و اقشار مختلف مردم استان خراسان، در سالروز ولادت امام رضا(علیه السلام)، ۱۳۸۹ش.

[47] وسائل الشیعه، شیخ محمد بن حسن حُرّ عاملی، مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)، قم، چاپ اول، 1409ق، ج 14، ص ۳۹۰، ح ۳۰.

[48] حج/ 40.

[49] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار کارگزاران نظام، ۱۳۸۹ش.

[50] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در خطبه های نمازجمعه تهران، ۱۳۷۰ش.

[51] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار رئیس جمهور گامبیا، ۱۳۷۱ش.

[52] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار کارگزاران نظام و سفرای کشورهای اسلامی در ۱۷ ربیع الاول، ۱۳۸۶ش.

[53] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در خطبه های نماز عید سعید فطر، ۱۳۷۳ش.

[54] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار مداحان به مناسبت میلاد حضرت فاطمه(علیها السلام)، ۱۳۸۳ش.

[55] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در سالروز میلاد پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و امام جعفر صادق(علیه السلام)، ۱۳۸۵ش.

[56] پیام مقام معظم رهبری(حفظه الله) به حجاج بیت الله الحرام، ۱۳۸۶ش.

[57] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار رؤسای سه قوه، کارگزاران نظام اسلامی و شخصیتهای خارجی شرکت کننده در کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی، ۱۳۷۵ش.

[58] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار رؤسای مجالس کشورهای اسلامی، ۱۳۷۸ش.

[59] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار نخبگان و مسئولان استان زنجان، ۱۳۸۲ش.

[60] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در مراسم بیعت ائمه جمعه سراسر کشور به اتفاق رئیس مجلس خبرگان، ۱۳۸۸ش.

[61] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار کارگزاران نظام و میهمانان شرکت کننده در اجلاس وحدت، ۱۳۸۳ش.

[62] پیام مقام معظم رهبری(حفظه الله) به حجاج بیت الله الحرام، ۱۳۸۰ش.

[63] پیام مقام معظم رهبری(حفظه الله) به مناسبت کنگره عظیم حج، ۱۳۸۵ش.

[64] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در سالروز میلاد پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله) و امام جعفر صادق(عله السلام)، ۱۳۸۵ش.

[65] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار مسئولان و قشرهای مختلف مردم در روز ولادت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و امام صادق(علیه السلام)، 1372ش.

[66] پیام مقام معظم رهبری(حفظه الله) به کنفرانس بین المجالس اسلامی، ۱۳۷۸ش.

[67] بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار کارگزاران نظام، به مناسبت سالروز ولادت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) و امام جعفر صادق(علیه السلام)، ۱۳۷۱ش.

[68] الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم، 1407ق، ج ۱، ص 403، باب ما أمر النبی(صلی الله علیه و آله) بالنصیحه.

[69] پیام مقام معظم رهبری(حفظه الله) به حجاج بیت الله الحرام، ۱۳۷۳ش.

منابع:

https://hawzah.net/fa/Article/View/98535

https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6444/8158/107475

https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3282/4956/42546/

https://hawzah.net/fa/Article/View/98545