بنام خدا

گفتمان مهدوی(بخش هفتم)

فرجام آزادی در دولت مهدوی

گفته شد که انسان با توجه به نشانه ‏های برشمرده شده برای او و نیز با توجه به عنصر درونی‏ و محتوای باطنی خویش و به عبارت فطرت پاک و بی‏ آلایش و نوگرا و آزاد و مختار خود سهم مهمی در دگرگونی‏های اجتماعی داشته و باعث و بانی اکثر تحولات اجتماعی‏ و تاریخی است.گرچه عوامل دیگری نیز در این زمینه دخالت دارند،اما نه به اندازه عقیده‏ و باطن انسان.

همه ادیان به ظهور منجی و مصلحی در آخر الزمان بشارت داده و درباره آن سخن‏ گفته ‏اند.اما گاهی،برخی افراد انتظار را به گونه ‏ای معنا می‏کنند که جز ضعف و تسلیم‏ و ویرانگری و اسارت ‏بخشی،مفهومی نخواهد داشت.در واقع باید گفت محتوای انتظار موعود و منجی به گونه ‏ای است که انسان را به سمتی سوق می‏دهد که بتواند از ظرفیت‏های‏ درونی خود بهره گیرد و زمینه ظهور و تأسیس دولت مهدوی را فراهم آورد.در این زمینه‏ انتظار هم دوگونه معنا شده است که در نوع مثبت آن حضور عنصر اختیار و آزادی‏ برجسته است:

نخست،انتظار منفی و ویرانگر که به معنای دست روی دست گذاشتن و منتظر ظهور مصلح ماندن است.در این تلقی هر اصلاحی محکوم به شکست است و گناه و فساد و ظلم و تبعیض و حق ‏کشی،راه را برای ظهور منجی بشریت باز می‏کند.بدیهی است این‏گونه انتظار، عاملی است برای توجیه ستم‏ها و فسادها و حق‏ کشی‏ها و بی‏ عدالتی‏ها،مسئولیت‏ گریزی و مسئولیت‏ ستیزی و پشت کردن به انسان به ضمیر خود نگاهی بیندازد بر تحرک و تلاش خود در تحقق و تأسیس دولت صالح و عادل مهدوی خواهد کرد.تأسیس دولت مهدوی نیز مبتنی بر تلاش و بردباری و بهره‏ گیری از آزادی و اختیار آدمی است.اگر قرار بر آن بود که‏ جامعه انسانی بی‏ هیچ کار و تلاشی و زحمتی دارای دولتی صالح و عادل می‏شد بنابراین چرا این مسأله از ابتدای خلقت رخ نداد تا انسان به ناچار این همه درد و رنج را بر دوش‏ نمی‏کشید.

دوم.انتظار مثبت و سازنده است که لازمه ظهور و تأسیس دولت مهدوی را ساقط شدن تکلیف از آدمی نمی‏داند.در روایات وارد شده است که در زمان ظهور امام زمان(عج) گروهی زبده به ایشان ملحق می‏شوند.روشن است که این گروه ناگهانی خلق نمی‏شوند، بلکه زمینه‏ هایی وجود دارد که چنین گروهی ورزیده و آماده پرورش یابند.نخستین فایده‏ انتظار،حفظ آمادگی برای نبرد نهایی و کوشش و تلاش برای رسیدن به هدف است.

چنین انتظاری،البته بالاترین عبادت‏ها شمرده شده است.چرا که به انسان حرارت‏ و شوق،تحرک و جوشش،مسئولیت و تعهد،عشق و امید و عزت و سرافزاری می‏دهد.جان‏ کلام این که انتظار مثبت،اعتراض به وضع موجود است برای حرکت به وضع مطلوب و نهایی‏ بدیهی است که نمی‏توان از نقش آزادی و اختیار به سمتی و سویی میل می‏کند که در آن با خودسازی و محیط سازی و جامعه ‏سازی،توان خویش جامعه را مهیای تأسیس دولت مهدوی می‏نماید. ازاین‏رو است که می‏توان به‏ طور قطع و با بهره‏ گیری از آموزه‏ های قرآنی یادآوری کرد که آینده جهان از آن مؤمنان و پارسیان است.گو این که البته در این زمینه دیدگاه‏ها و تلقی‏ هایی نیز وجود دارد،از جمله برخی بر آن‏اند که شر و فساد و بدبختی جزو جدانشدنی‏ حیات بشری است.بنابراین زندگی بی ‏ارزش است و عاقلانه‏ ترین کارها خاتمه دادن به‏ حیات بشری است از سوی دیگر برخی حیات بشری را ابتر می‏دانند و معتقدند که بشر در اثر پیشرفت حیرت‏ آور تکنیک در نیمه راه عمر و بلکه در آغاز رسیدن به بلوغ فرهنگی به‏ احتمال زیاد به دست خود،نابود خواهد شد.گروه سومی نیز بر این عقیده ‏اند که شر و فساد جزو جدایی‏ ناپذیر بشر نیست،بلکه فساد و تباهی معلول مالکیت فردی است و روزی‏ تکامل ابزار تولید و جبر ماشین،ریشه این ام الفساد(مالکیت فردی)را خواهد کند.

در نهایت،برخی بر این باورند که ریشه فسادها و تباهی ‏ها،نقص روحی و معنوی انسان‏ است.آدمی هنوز دوره جوانی و ناپختگی را طی می‏کند و خشم و شهوت بر او و عقلش‏ حاکم است.انسان بالفطره در راه تکامل فکری و اخلاقی و معنوی پیش می‏رود.نه شر و فساد جزو جدایی‏ ناپذیر بشر است،نه تمدن برتر،فاجعه خودکشی دسته جمعی را پیش‏ خواهد آورد.آینده بس روشن و امیدوار و سعادت‏بخش و انسانی،که در آن شر و فساد از بیخ و بن کنده خواهد شد،در انتظار بشریت است.

این نظریه،الهامی است که دین می‏دهد،نوید مقدس قیام و انقلاب مهدی و آموزه‏ تأسیس دولت مهدوی در اسلام در نتیجه این الهام است.18مسأله انتظار و ظهور منجی در ادیان مختلف و آرمان قیام و انقلاب حضرت مهدی(عج)در اسلام،یک فلسفه بزرگ اجتماعی است که آینده‏ ای روشن و شفاف را به بشریت نوید می‏دهد.آینده ‏ای که در آن‏ انسان با بهره ‏گیری از ظرفیت‏های وجودی خویش امکان حرکت به سوی سعادت را کسب‏ می‏کند.و در این مسیر نشانه ‏های انسان و به ویژه عنصر آزادی و اختیار راهنمای عمل‏ آدمی خواهد بود.

پاره ‏ای از متفکران مسلمان اما به بحث آینده تاریخ اشاره کرده و بر این باورند که«انسان‏ در آینده به سوی آزادی بیشتری خواهد شتافت».19برای تحقق آزادی،انسان می‏بایست‏ در سه زمینه سعی در آزادسازی خود داشته باشد:نخست آزادی از اسارت طبیعت؛دوم‏ آزادی از هوا و هوس‏های درونی خود و سوم آزادی در عناصر سه ‏گانه مذکور تعریف می‏شود.در واقع‏ انسان با ساختن خود،جامعه و محیط طبیعی خویش سعی در آزادسازی فضای زیستن‏ خود می‏کند و شرایطی را فراهم می‏آورد که در آن شرایط عنصر تصمیم ‏ساز و مسئول به‏ شمار می‏آید.در چنین فضایی می‏توان به سمتی میل نمود که برآیند آن تأسیس دولت‏ مهدوی خواهد بود.

خاتمه

نوشته حاضر را باید به مثابه تأملی کوتاه در بحث حاضر به شمار آورد.در این نوشته صرفا طرح مسأله صورت گرفت و البته جا دارد به تفصیل پی گرفته شود و حتی راهکارها و زمینه‏ های تحقق آن در جامعه مورد بررسی قرار گیرد تا زمینه تأسیس دولت مهدوی‏ فراهم گردد.اما در پایان بحث اشاره و تأکید بر چند نکته ضروری است:

نخست:عنصر اساسی و گوهری آدمی آزادی و اختیار است.آزادی و اختیار در هر معنایی که از آن مراد شود،اما در این نکته که تصمیم‏ گیرنده اصلی و اساسی حیات سیاسی و اجتماعی همانا انسان است مشترک است.گرچه در زمینه بهره ‏گیری از این عنصر مشکلاتی‏ پیش رو است و البته اقتضائات خاص و موانع گوناگونی در پیش پای افراد نهفته است اما به‏ هر حال انسان با دستان پرتوان و فربه برخوردار از آزادی و اختیار دست به انتخاب زده و راه‏ و سرنوشت و زندگی خویش را برمی‏ گزیند.

دوم:تأسیس دولت مهدوی نیازمند تحقق شرایطی است که از جمله آنها می‏توان به‏ آمادگی فرد و جامعه اشاره کرد.تحقق آمادگی خود البته نیازمند ابزارهایی است که از جمله‏ آنها کاربست آزادی و اختیار در زندگی است.البته این آزادی و اختیار همانا می‏تواند انسان را به هر سمت و سویی که آدمی میل کند سوق دهد اما طبیعی است که زمینه‏ سازی برای‏ تحقق و تأسیس دولت مهدوی نیز از این مسیر دشوار میسور خواهد بود.بدون بهره ‏گیری از آزادی و در فقدان آزادی و اختیار،آدمی راه به جایی نمی‏برد و شرایط تحقق دولت مهدوی‏ پیش نخواهد آمد.ازاین‏رو انسان برای آن‏که زمینه ظهور و بروز دولت مهدوی را در خود و جامعه خود فراهم آورد نیازمند آزادی است.ظهور منجی و تأسیس دولت مهدوی راهی‏ است که به تدریج و با کار مداوم همراه با آزادی و اختیار پدید خواهد آمد.

سوم:نه تنها ظهور موعود و تأسیس دولت مهدوی آزادانه و همراه با آمادگی تمام رخ‏ می‏نماید که از سویی تداوم دولت مهدوی نیز با استفاده از همین عنصر محقق خواهد شد.از این‏رو حضور آزادی و اختیار انسان شرط بقا و تداوم دولت مهدوی است.نه تنها شرط بقای دولت مهدوی استمرار آزادی و اختیار آدمی است که در این دولت گوهر آزادی و اختیار آدمی بیش از گذشته شکوفان شده و مورد بهره‏ برداری قرار می‏گیرد.چنان‏که دیگر نعمت‏ها به انسان روی می‏آورد این عنصر نیز در انسان شکوفاتر شده و میوه ‏های شیرینی را نصیب انسان می‏کند.

چهارم:و در نهایت این که نباید از آزادی معقول ترسید و آن را از انسان دریغ ورزید. می‏بایست در هر شرایطی زمینه‏ های حضور و بروز گوهر آزادی را درون انسان‏ها پدید آورد و آنان را مشتاق بهره ‏گیری از آن کرد.به یقین در این صورت می‏توان با کار مداوم و برنامه‏ ریزی‏های حساب ‏شده جامعه را به سمت و سویی سوق داد که زمینه ظهور و تأسیس‏ دولت مهدوی فراهم گردد.ازاین‏رو شاید بتوان عنصر آزادی را با توجه به پشتوانه اختیار تکوینی از اساسی‏ ترین مباحث در آموزه مهدویت به شمار آورد.

پی‏ نوشتها

(18).مرتضی مطهری،مقدمه ‏ای بر جهان‏بینی اسلامی(5):جامعه و تاریخ،پیشین و نیز مرتضی مطهری،فلسفه تاریخ، ج 1،چاپ اول،تهران،1366،صدرا،ص 30.همچنین یادآوری برخی آموزه‏ ها در این زمینه مناسب است:از جمله‏ در آیه 105 سوره انبیاء آمده است:
«و لقد کتبنا ففی الزبور من بعد الذکر،ان الارض یرثها عبادی الصالحون»

در زبور داود،از پس ذکر(تورات)نوشته ‏ایم که سرانجام زمین را بندگان شایسته ما میراث برند و صاحب شوند.امام باقر(ع) نیز می‏فرماید:«این بندگان شایسته که وارثان زمین می‏شوند.اصحاب مهدی هستند در آخر الزمان.»مجمع البیان، ج 7،ص 66.به نقل از محمد رضا حکیمی،خورشید مغرب.

(19).مرتضی مطهری،فلسفه تاریخ،ج 1.همان،ص 285.نیز ایشان در جایی دیگر با توجه به حضور عوامل دیگری بر این باور است که به رغم حضور عوامل دیگر اما نقش اختیار و آزادی انسان همچنان پابرجا است.:«...در عین آنکه‏ تاریخ با یک سلسله نوامیس قطعی و لا یتخلف اداره می‏شود.نقش انسان و آزادی و اختیار او به هیچ وجه محو نمی‏گردد

منبع : پایگاه شیعه شناسی