سالروز ولادت حکیم برزگ بوعلی سینا و روز پزشک

ابوعلی ‏سینا، نه تنها یکی از بزرگ‏ترین فیلسوفان جهان، بلکه از برجسته‏ترین چهره‏های تاریخ پزشکی است. مهم‏ترین اثر وی در پزشکی (کتاب قانون) سالها در معتبر ترین دانشگاه های جهان تدریس می شده است...

پایگاه اطلاع رسانی بلاغ|

ابوعلی ‏سینا، نه تنها یکی از بزرگ‏ترین فیلسوفان جهان، بلکه از برجسته‏ترین چهره‏های تاریخ پزشکی است. مهم‏ترین اثر وی در پزشکی (کتاب قانون) سالها در معتبر ترین دانشگاه های جهان تدریس می شده است. اول شهریورماه هر سال، به مناسبت بزرگداشت ابن سینا، حکیم و پزشک سرآمد روزگاران، روز پزشک نامگذاری شده است.

زندگینامه ابن سینا
ابوعلی سینا، حسین بن عبدالله معروف به ابوعلی یا ابن سینا، ملقب به شیخ الرئیس، رئیس العُقلا و شرف الملک در مورخه سوم صفر سال ۳۷۰ هجری قمری در یکی از روستاهای بخارا به نام اَفشنه به دنیا آمد.
بخارا در آن زمان پایتخت سامانیان بود و اکنون، شهری است در جمهوری ازبکستان، پدرش که از مردم بلخ بود، پیش از تولد ابن سینا به بخارا آمد و به کاری در دستگاه حکومتی بخارا گماشته شد، از آن جا زنی به نام ستاره گرفت و از آن زن ابن سینا و برادرش محمود متولد شدند. پدر ابن سینا، مردی دانش دوست بود و با فراهم کردن امکانات و تشویق ابن سینا سهمی بسزا در پیشرفت علمی او داشته است.
ابوعلی حسین بن عبدالله سینا، نابغه ی ایرانی، در هفت سالگی قرآن و بسیاری از مباحث ادبی را آموخت و باعث شگفتی همگان شد. پس از آن منطق، فلسفه و طب را فرا گرفت و در این رشته ها به قله های رفیع و بلندای علمی نایل گشت. سپس به الهیات رو آورد و در این رشته نیز چون دیگر رشته ها، تبحر یافت. درباره ی گستره ی علمی و فعالیت او همین بس که تا پانصد کتاب، رساله و مقاله به او نسبت می دهند.
ابن سینا هوش و حافظه ای خارق العاده داشت، سرعت یادگیری اش شگفت بود، به گونه ای که توانست بسیاری از علوم را بی استاد بیاموزد و گاهی نیز بر استادان خویش خرده می گرفت و به آنان علم می آموخت. در معالجه و درمان بیماران بسیار حاذق و دارای سرعت عملی شگفت بود، به طوری که در همان ایام جوانی شهرتی عالم گیر یافت و بسیار از دانش مندان در مسائل مشکل به او رجوع می کردند و او با درایت و تسلط کامل به آنان پاسخ می گفت.

ویژگی های علمی و اخلاقی ابن سینا
شیخ الرئیس ابوعلی سینا، دارای نبوغ فوق العاده و صاحب اندیشه های ارزشمندی بود و آن چنان در کسب علم و دانش پیشرفت نمود که در دوران نوجوانی سرآمد دانشوران عصر، در تمام علوم رایج زمان خود گردید و از اساتید معاصر بی نیاز شد. بو علی سینا با همه موفقیتها و موقعیتهایی که در زندگی نصیبش شده بود، راز حل مشکلاتش را در عبادت و عبادتگاهها می جست.
او در خاطرات خود آورده است: «شب و روز جز به تحصیل علم به چیز دیگری نمی اندیشیدم و به غیر از فهمیدن به چیز دیگری توجه نداشتم، و به همین طریق پیش می رفتم، تا اینکه حقیقت هر مسئله ای برای من مسلم می شد و هرگاه در مسئله ای حیران بودم و یا نمی توانستم قضیه را بفهمم، به مسجد پناه می بردم، نماز می گزاردم و خالق هستی را ستایش می کردم، در این حال معمای من حل و مشکل برطرف می شد. (تاثیر نماز و دعا در آرامش و صفای روح ؛ پاک نیا، عبدالکریم؛ ص: ۷۸)

آثار ابن سینا
از ابن سینا ۴۵۶ کتاب و رساله در رشته های طب، فلسفه، حکمت، منطق، فقه، بیان، علوم طبیعی و ماوراءالطبیعه، نجوم و هیأت و ریاضیات، گیاه شناسی، لغت، عروض، شعر و موسیقی به جای مانده است که از آن جمله است: الاشارات و التنبیهات فی المنطق و الحکمه از مهم ترین نوشته های او در فلسفه و حکمت؛ شفا که در حکمت است و به زبان های بسیار ترجمه شده؛ القانون فی الطب، در پزشکی که به بیشتر زبان های دنیا ترجمه شده و حاشیه های بسیار بر آن نوشته شده و معروف ترین کتاب او در رشته پزشکی است.

بر بال اندیشه
ابن سینا در قسمتی از وصیت نامه خود به ابوسعید ابوالخیر آورده است: «باید دانست که افضل حرکات نماز است و بهترین سکنات روزه و نافع ترین خیرات و مبرات صدقه و پاکیزه ترین خوبی ها تحمل سختی ها و باطل ترین سعی ها لجاج است و بهترین اعمال آن است که از نیت خالص صادر گردد و بهترین نیت آن است که از علم حاصل شود. جود و بخشش به قدری که مقدور باشد، مطلوب است و برای مساعدت مردم ارتکاب اموری که خلاف طبع باشد رواست. در اوضاع شرعی و احترام به سنت های الهی و مواظبت بر عبادات بدنی، به هیچ وجه تقصیر جایز نیست. حکمت و دانش اساس و مایه برتری انسان است بر غیر و در تحصیل دانش معرفت الهی بر همه چیز مقدم است؛ زیرا شرافت هر علمی بسته به موضوع آن است.»
هم چنین شیخ الرئیس عشق و علاقه خود را به مولا علی علیه السلام چنین بیان می کند:
تا باده عشق در قدح ریخته اند      
واندر پی عشقْ عاشق انگیخته اند
با جان و روان بوعلی، مهر علی     
چون شیر و شکر به هم برآمیخته اند
بر صفحه چهره ها خط لم یزلی      
معکوس نوشته اند نام دو علی
یک لام و دو عین، با دویای معکوس
از حاجب و عین و اَنف با خط جلی
ابن سینا در کلام دیگران

در سمینار بین المللی که یونسکو به مناسبت بزرگداشت ابن سینا در دهلی نو برپا کرده بود، در روز آخر نامه ای را به دست من دادند و خواستند تا نظر خود را درباره سمینار و در پایان جمله ای هم درباره ابن سینا بگویم.
من چنین گفتم: «این سمینار بسیار عالی و منظم بود و مطالب عمیقی در آن مطرح شد. اما جمله ای درباره ابن سینا؛ اینکه: اگر توجه کرده باشید ما طی چهار روز در این کنفرانس درباره ابن سینا صحبت کردیم. عده ای از شما دانشمندان و آقایان ثابت کردید که ابن سینا فیلسوفی در حد بسیار بالاست (اشاره به کتاب شفا) و عده ای ثابت کردید که این شخص، دانشمندی در حد بسیار بالاست. (اشاره به کتاب پزشکی قانون)، و عده ای نیز ثابت کردید که ابن سینا عارفی در حد بالاست (اشاره به نمط ۱۰، ۹، ۸) و عده ای نیز ثابت کردید که این مرد مذهبی بود منتها در شیعه یا سنی و یا اسماعیلی بودنش اختلاف است. با این وصف سخن من این است که هر کدام از شما آقایان که به کشور خود بازگشتید، سعی کنید این تفکر مخرب را از ذهن مردم بیرون کنیدکه مثلاً فلسفه با علم نمی سازد، عرفان با علم نمی سازد، عرفان با فلسفه نمی سازد و غیره... ما شخصی را مانند ابن سینا داریم که خود شما ثابت کردید که این مرد فیلسوف و دانشمند و عارف و مرد مذهبی به تمام معنا بوده است. شما با این تفکر انسان را کوچک کرده اید. شخصیت انسان بسیار بالاتر از اینهاست که نتواند اینها را با هم هماهنگ سازد.(علامه محمدتقی جعفری(ره)، معارف - آذر ماه سال ۱۳۸۲، شماره ۱۵)

روز پزشک
ابوعلی سینا، نه تنها یکی از بزرگ ترین فیلسوفان جهان، بلکه یکی از برجسته ترین چهره های تاریخ پزشکی در همه دوران هاست. مهم ترین اثر وی در پزشکی، کتاب قانون (القانون فی الطب) است که آن را پیش از سال ۴۰۶ هجری قمری، یعنی در حدود ۳۵ سالگی تألیف کرده است. این کتاب طی چندین سده، چه در سرزمین های اسلامی و چه در اروپای سده های میانه، همه کتاب های دیگر را در سایه خود نهاده بود. اعتبار و شهرت کتاب قانون در محافل پزشکی جهان اسلام تا بدان جا رسیده بود که نظامی عروضی درباره آن چنین می گوید: «اگر بقراط و جالینوس زنده شوند، روا بُوَد که پیش این کتاب سجده کنند». البته ابن سینا به جز قانون، کتاب های دیگری هم در علم پزشکی نوشته است؛ کتاب هایی مانند الارجوزةٌ فی الطب که در قالب شعر نوشته شده و خلاصه مطالب کتاب قانون است، مقالة فی احکام الادویه القلبیه، رساله فی الفَصد، رساله فی القولنج و....

اخلاق پزشکی
۱- ویژگی های دینی: ۱.انگیزه مناسب، ۲.اهمیت خدمت به خلق، ۳.مسؤولیت پذیری شرعی، ۴.احترام به احکام شرعی، ۵.رعایت کرامت انسانی، ۶.اعتقاد به شفا، ۷.تقوا، ۸.توکل؛
۲- ویژگی های شخصیتی: ۱.استواری، ۲.امیدواری، ۳.فروتنی، ۴.آرامش، ۵.متانت، ۶.نرم خویی، ۷.انعطاف پذیری، ۸.اعتقاد به نفس، ۹.ادب ورزی، ۱۰.بردباری، ۱۱.شکیبایی، ۱۲.انصاف داری، ۱۳.حیامداری، ۱۴.سعه صدر؛
۳- ویژگی های رفتاری: ۱.رازداری، ۲.امانت داری، ۳.نشاط ورزی، ۴.مهربانی، ۵.خوش رفتاری، ۶.دلسوزی، ۷.پاکدامنی، ۸.مدارا، ۹.گذشت و بخشایش، ۱۰.پرهیز از کم کاری، ۱۱.پرهیز از خلف وعده، ۱۲.پرهیز از آزمندی، ۱۳.پرهیز از سرزنش و تحقیر، ۱۴.پرهیز از فریبکاری؛
۴- ویژگی های گفتاری: ۱.کنترل زبان، ۲.سنجیده گویی، ۳.حقیقت گویی، ۴.همسانی گفتار با رفتار، ۵.پرهیز از گرافه گویی؛
۵- ویژگی های علمی: ۱.افزایش کارآیی، ۲.مهارت ورزی، ۳.ارتقادهی توان علمی، ۴.تلاش وافر.

قطعه های ادبی
دردهای این مردم روزی پایان خواهد گرفت.
روزی که مردانی از جنس خورشید، علوم سبز را فرا خواهند گرفت.
مردی از بُخارا برمی خیزد که علم و عمل را در هم آمیزد و با جهل زمانه بستیزد.
منجمّی که این طالع سعد را دیده بود، از طلعت خورشید بخارایی سرزمینم می گفت
حسین، نام عشق، نام کودکی بود که آمد و بوی معرفت داشت.
از همان اوان کودکی، جانش را وقف سلسله سلام و صبح کرده بود.
پور سینا، خورشید را به میهمانی اندیشه اش می برد
سال ها تبعید، فقط به خاطر یک «نه» بزرگ که به تمام حکام زور می گفت
سال ها فرار مردی بزرگ، که می خواست آزاد باشد و آزادی را هدیه کند.
مردی که هر کجا می رفت، بذر شکوفای اندیشه می کاشت و جان های دردمند را می نواخت.
به گمانم عشق، در رگ رگ او جاری بود!

آیا ابن سینا عالم شیعی بوده است؟
در مورد عقیده مذهبی ابن سینا اختلاف شده است اما قول به تشیع ابن سینا، بسیار قوی است چون که در تألیفات و تصنیفات ابن سینا تعبیرات و اسلوبها و افکاری است که با تعبیرات و افکار شیعه منطبق است و الفاظ و عباراتی به کار رفته است که به تعابیر شیعه و اصطلاحات آنان شباهت زیادی دارد.
همچنین در تألیفات او اشاراتی به لزوم “افضلیت“ در خلیفه و اعتبار “عصمت“ و این که امام باید با نص صریح تعیین شود، دیده می شود. و نیز مطالبی دیگر از این قبیل در آثار ابن سینا دیده می شود که معمولاً کسی غیر از شیعه، بدان معترف و قائل نیست مثلاً در معراج نامه که در حاشیه الهیات شفا در سال ۱۳۰۳ هجری چاپ شده است، مطالبی آمده است که امتیاز علی بن ابیطالب (ع) را بر دیگر صحابه می رساند و اینکه منزلت او نسبت به دیگر صحابه چون نسبت معقول است به محسوس.
مرحوم آقا بزرگ طهرانی، ابن سینا را در شمار مؤلفان شیعه آورده و تألیفات او را در کتاب ارزشمند “الذریعه“ ذکر کرده است.

معرفی کتاب
انتشار همه آثار ابن سینا با تصحیح انتقادی
ابن سینا در دایرة المعارف بزرگ اسلامی
مابعدالطبیعه از نگاه ابن سینا و ارسطو
نفس و قوای آن از زبان ارسطو، ابن سینا و ملاصدرا
فلسفه سیاسی ابن سینا و تأثیر آن بر ادوار بعدی
طب جامع امام صادق (ع)
منبع‌ شناسی قرآن کریم و طب اسلامی