بنام خدا

ادامه مطالب قبلی

مفهوم و پیدایش تشیع(3)

وجه تمایز شیعه از دیگر فرقه های اسلامی
در اینجا، برای روشن‏تر شدن این موضوع، به بعضی از تعریف‏های گوناگون، که با هدف بیان وجه تمایز شیعه از دیگر فرقه‏ های اسلامی ارائه شده ‏اند، اشاره می‏کنیم:

1. ابو حاتم رازی، از کهن‏ ترین فرقه‏ نگاران، این لقب را ویژه کسانی می‏داند که در زمان رسول خدا صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله با حضرت علی علیه ‏السلام انس و الفتی داشتند، و بر آن است که این لقب بعدا ویژه کسانی شد که به برتری حضرت علی علیه‏ السلام قایل شدند.(1)

نوبختی و اشعری قمی نیز چنین عنوانی را ویژه دسته ‏ای می‏دانند که در زمان پیامبر اکرم صلی‏ الله ‏علیه‏ و‏آله همراه و معتقد به امامت و جانشینی حضرت علی علیه ‏السلام بعد از پیامبر صلی‏ الله ‏علیه ‏و‏آله بودند.(2)

از نگاه ابوالحسن اشعری نیز «شیعه» یعنی همراهی و پیروی از حضرت علی علیه‏ السلام و برتر دانستن آن امام بر سایر اصحاب پیامبر صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله .(3)

احمد امین از نویسندگان معاصر نیز تقریبا سخن اشعری را تکرار کرده و بنا بر گفته او، «تشیّع» در معنای اولیه و ساده ‏اش، قول به اولویت حضرت علی علیه ‏السلام نسبت به سایر اصحاب است. البته وی مبنای این برتری را شایستگی ذاتی‏ آن امام و خویشاوندی‏ وی با پیامبر می‏داند.(4)

شهید ثانی، جایگاه برتر آن حضرت را در باب امامت دانسته است، اما از سوی دیگر، اعتقاد به امامت دیگر امامان شیعه را در تعریف آن دخیل نمی‏داند.(5)

______________________________

1. ابوحاتم رازی، پیشین، ص 259ـ260.

2. سعد بن عبدالله اشعری قمی، المقالات و الفرق، با مقدّمه و تصحیح محمد جواد مشکور، ص 15 / حسن بن موسی نوبختی، فرق الشیعه، نجف اشرف، مکتبه مرتضویه، ص 1355، ص 17.

3. ابوالحسن اشعری، مقالات الاسلامیین، تحقیق محمّد محیی‏ الدین عبدالمجید، 1405، ص 65.

4. احمد امین عاملی، فجر الاسلام، بیروت، دارالکتاب العربی، 1969، ص 277.

5. شهید ثانی، شرح لمعه، کتاب «الوقف»، ج 3، ص 182. وی با توجه به تعریف خود، غلات و زیدیان غیر جارودی را از تعریف «شیعه» خارج دانسته، بقیه را داخل عنوان شیعی نموده است.

______________________________

بنا به سخن مصطفی کامل شیبی، نویسنده معاصر، جوهر تشیّع ایمان به حق منصوص و الهی حضرت علی علیه‏ السلام در امامت، و افضلیت او بر همه صحابه می‏باشد.(1)

ملاحظه می‏شود که در ویژگی‏ های مورد اشاره، تنها سخن از اعتقاد به «برتری و تقدّم امام علی علیه‏ السلام » به میان آمده است. برخی از آن‏ها همچون ابوحاتم اسماعیلی مذهب و ابوالحسن اشعری و به تبع آن، احمد امین، که اعتقادی به تشیّع نداشتند، تنهابه ذکر اعتقاد به برتری امام بر دیگر اصحاب بسنده کرده‏ اند. برخی دیگر قول به برتری آن حضرت را در امامت نیز افزوده‏ اند. با این‏همه، هیچ‏یک از آن‏ها از موضوع «نص و وصیت» به عنوان مبنای برتری، و از اعتقاد به امامت فرزندان آن حضرت، که در تعاریف بعدی آمده است، سخن به میان نیاورده‏ اند.

2. در تعاریف دیگری از «شیعه»، علاوه بر اعتقاد به برتری امامت حضرت علی علیه ‏السلام ، تنصیص به امامت آن حضرت از سوی پیامبر صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله به عنوان مبنای پذیرش این اعتقاد ذکر شده است. برای نمونه، شیخ طوسی از عالمان نامدار شیعی، ویژگی شیعی و وجوه امتیاز آن را اعتقاد به امامت حضرت علی علیه ‏السلام بر اساس اراده الهی و وصیت پیامبر صلی ‏الله ‏علیه ‏و‏آله دانسته است. وی با تأکید بر این ویژگی، دیدگاه شاخه «سلیمانیه» از فرقه «زیدیه» را، که با وجود پذیرش برتری امام علی علیه ‏السلام بر دیگر اصحاب، اعتقادی به منصوص بودن امامت آن حضرت نداشتند،(2) خروج از تشیّع دانسته، آنان را غیر شیعی قلمداد می‏کند.(3)

شیخ مفید اگرچه در تبیین وجوه تمایز شیعه، بر موضوع نص و وصیت تصریح نکرده و تأکید اصلی او بر اعتقاد به امامت و ولایت بلافصل امام علی علیه ‏السلام و نفی آن از دیگران است، اما گنجاندن فرقه «جارودیه» از «زیدیه» ـ کسانی که معتقد به نص بر امامت آن حضرت بودند ـ(4)

______________________________

1. کامل مصطفی الشیبی، الصلة بین التصوّف و التشیّع، ج 1، ص 21.

2. ابوالحسن اشعری، پیشین، ج 1، ص 143.

3. شیخ طوسی، تلخیص الشافی، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1394، ج 2، ص 56. شیخ طوسی در جای دیگر، این فرقه را ناصبی به حساب آورده است. (شیخ طوسی، التهذیب، ج 1، ص 364.)

4. سعد بن عبدالله اشعری قمی، پیشین، ص 19 / عبدالکریم شهرستانی، الملل و النحل، ج 1، ص 140.

مطلب ادامه دارد......

منبع : پایگاه شیعه شناسی