با نزدیک شدن به سال نو، در کوچه و خیابانهای شهر، افرادی را می‌بینید که با لباسی قرمز، کلاهی مخصوص و چهره‌ای سیاه، در حالی که تنبک و دایره زنگی در دست دارند، اشعاری از قبیل «ارباب خودم سامبولی بلیکم» می‌خوانند. «حاجی فیروز» یکی از نماد‌های نوروزی ما ایرانی‌ها محسوب می‌شود که ریشه در تاریخ و اسطوره‌های ایران باستان دارد. در این مقاله بیشتر با شخصیت نمادین حاجی فیروز آشنا خواهید شد. پس تا انتهای مقاله با کجارو همراه باشید.
آنچه در ادامه درباره حاجی فیروز می‌خوانید:
- حاجی فیروز کیست؟
- نگاهی به پیشینه حاجی فیروز
- شعر حاجی فیروز
- عکس حاجی فیروز
- فلسفه حاجی فیروز
- چرا حاجی فیروز سیاه است؟
- چرا حاجی فیروز گدایی می‌کند؟
حاجی فیروز کیست؟
منبع: پارسینه
حاجی فیروز یکی از شخصیت‌های نمادین ایرانیان در شروع سال جدید است که از دیر باز در فرهنگ ما حضور داشته است. حاجی فیروز با لباسی مخصوص و چهره‌ای سیاه، ساز‌هایی مثل تنبک و دایره زنگی می‌زند. در ایام نوروز در پیاده‌رو، کوچه و بازار و خیابان‌ها می‌توانید آن‌ها را ببینید که اشعاری به زبان محاوره می‌خوانند و مردم را خوشحال می‌کنند.
نگاهی به پیشینه حاجی فیروز
دکتر مزداپور در توضیح این پیشینه می‌نویسد:
زمانی که الهه «تموز» که «ایشتر» نام دارد، برای ازدواج «شاه دوموزی» را در نظر می‌گیرد، روزی ایشتر به دلایلی نا‌معلوم به زیر زمین سفر می‌کند. با ورود او به زیر زمین، جریان باروری و حیات در زمین متوقف می‌شود. خدایان برای رفع این مشکل تصمیم می‌گیرند، دوموزی را به زیر زمین بفرستند. وقتی دوموزی به زمین باز‌می‌گردد، فصل بهار آغاز می‌شود. او هنگام بیرون آمدن از زیر زمین، تنبک و دایره زنگی در دست داشته و صورتش کاملا سیاه بوده است. به‌این ترتیب حاجی فیروز در پیشینه اساطیری ما شکل گرفته است.
شعر حاجی فیروز
شعر‌هایی را که از حاجی فیروز در ایام نوروز می‌شنوید، می‌توانید در این قسمت مشاهده کنید:
حاجی فیروزه
حاجی فیروزه، سالی یه روزه
همه می‌دونن، منم می‌دونم
عید نوروزه، سالی یه روزه
ارباب خودم
ارباب خودم، سامبولی بلیکم
ارباب خودم، سرتو بالا کن
ارباب خودم، لطفی به ما کن
ارباب خودم، به من نیگا کن
ارباب خودم، بزبز قندی
ارباب خودم، چرا نمی‌خندی
بشکن
بشکن بشکنه، بشکن!
من نمی‌شکنم؛ بشکن
اینجا بشکنم یار گله داره
اونجا بشکنم یار گله داره
هر‌جا بشکنم یار گله داره
این سیاه بیچاره چقد حوصله داره!
عکس حاجی فیروز
در این قسمت عکس‌هایی از حاجی فیروز در مکان‌های مختلف را مشاهده می‌کنید.
منابع: رجا نیوز، شفقنا، ایرنا و باشگاه خبرنگاران جوان
فلسفه حاجی فیروز
منبع: فردا نیوز
مهرداد بهار، اسطوره شناس برجسته کشور، حاجی فیروز را با جشن‌های باستانی سیاوش پیوند می‌دهد. سیاوش خود نیز نمادی از زنده شدن دوباره یا «نوزایی» است. آن‌گونه که در افسانه‌ها آمده است، سیاوش با گذر از آتش دوباره متولد می‌شود. در داستان‌های اسطوره‌ای نیز روایت‌هایی مبنی بر روییدن گیاه از خون سیاوش وجود دارد که این گیاه به «پرسیاوشان» مشهور است. لباس قرمز حاجی فیروز، نماد روی آوردن به شادی است و تحولی عظیم در زندگی را نشان می‌دهد. حاجی فیروز به ما شادمانی در شروع سال جدید را یاد‌آوری می‌کند.
برخی دیگر حاجی فیروز را همان «عمو نوروز» می‌دانند که در جاهای مختلف ایران، با نام‌های متفاوتی شناخته می‌شود. پیر بابا، آروس، ننه مریم، بی‌بی نوروزک، تعدادی از این نام‌ها هستند که همه آن‌ها پیام‌آوران نوروز محسوب می‌شوند؛ اما باید توجه داشت نماد حاجی فیروز با تمام این شخصیت‌ها فرق دارد و هر یک فلسفه وجودی خاص خود را دارند.
در این بین برخی حاجی فیروز را به‌دلیل چهره شبیه به برده‌ها و لباس‌های مضحک، نمادی نژاد پرستانه می‌دانند که از دوره‌های برده‌داری در ایران به جا مانده است. این در حالی است که مورخان، حاجی فیروز را نماد فردی آزاده می‌خوانند که خنده و شادی را روی لب‌ها می‌آورد.
چرا حاجی فیروز سیاه است؟
منبع: خبرگزاری مهر
یکی از ایراد‌هایی که به حاجی فیروز می‌گیرند، آن است که چرا او برخلاف بابانوئل، چهره‌ای سیاه دارد. چهره سیاه حاجی فیروز به معنی تمام شدن ناپاکی، سیاهی و تاریکی در زندگی افراد و به‌نوعی مژده‌دهنده فصل بهار است. حاجی فیروز نماد بازگشت سیاوش به جهان مادی ما است و چهره سیاه او خبر از آمدن او از دنیای مرده‌ها می‌دهد.
در فولکور هلند نیز شخصیتی به نام پیتر سیاه وجود دارد که به حاجی فیروز شباهت بسیار دارد. او به‌همراه نیکلاس قدیس است و در جشن‌های محلی مردم را شاد می‌کند.
چرا حاجی فیروز گدایی می‌کند؟
منبع: عصر ایران
برخی نسبت به پول گرفتن حاجی فیروز بدبین هستند و آن را به اشتباه با هدیه دادن بابا نوئل مقایسه می‌کنند. این نوع قضاوت درباره حاجی فیروز، برخاسته از عدم آگهی نسبت به پیشینه تاریخی این شخصیت است و دیدگاه‌های علمی، آن را رد می‌کنند. اگر بنا بر مقایسه باشد، در فرهنگ ما شخصیت «عمو نوروز» نیز مانند بابانوئل هدیه می‌دهد و چهره زیبا و دلنشینی هم دارد.
اینکه برخی با لباس حاجی فیروز گدایی و تکدی‌گری می‌کنند، مسئله است که لزوما ربطی به نیازمند بودن و گدایی شخصیت باستانی حاجی فیروز ندارد و باید بررسی‌های دقیق‌تری از سوی مسئولان روی آن صورت بگیرد.
حاجی فیروز که با نام‌های عمو پیروز و خواجه پیروز نیز شناخته می‌شود، در روز‌های ابتدایی سال همراه عمو نوروز نوید آمدن بهار را به مردم می‌دهد.
جمع‌بندی
وجود حاجی فیروز از دیر باز در فرهنگ ما و رسیدن او به نقطه کنونی، نشان‌دهنده حفظ و استمرار فرهنگ باستانی در کشور ما است. هر‌چند ممکن است در این بازه طولانی، حاجی فیروز متناسب با فرهنگ زمانه دستخوش تغییراتی شده باشد؛ اما تغییر و سنت شکنی‌های افراطی در این شخصیت، کاری ضدفرهنگی به شمار می‌رود و باید در حفظ این نماد باستانی هر‌چه بیشتر تلاش کرد.