پژوهش خبری صدا وسیما: از مواردي که در اسلام بسيار بر آن تأکيد شده و از اهميت زيادي برخوردار است و همچنين از شاخص ­هاي اصلي سبک زندگي اسلامي مي‌باشد، احترام به بزرگان و تکريم ايثارگران و مادران و همسران آنان است. در دين مبين اسلام به‌ويژه از سوي بزرگان آن همواره به تکريم و احترام به بزرگ­ترها به‌خصوص دربارة اشخاص و افرادي که حقي بر گردن جامعه دارند تأکيد شده است. در اين ميان ايثارگران و خانواده ­هاي آنان به‌ويژه مادران و همسران ايشان که نقشي بي‌بديل در آسايش، آرامش و امنيت کشور و جامعه دارند داراي جايگاه ممتازي هستند. چراکه اگر ايثارگران و شهیدان ما با تأسی از سيره و رفتار سيدالشهداء امام حسین(ع) درس فداکاری، وفاداری، از خودگذشتگی، شجاعت و شهامت آموختند و در عمل نیز آن را به اثبات رساندند و در راه دفاع از اهداف مقدس اسلام جانفشانی نمودند و حماسه‌ای جاوید آفریدند، بی‌شک آنان آموزگاری داشته‌اند به‌نام «مادر» و همراهي داشتند به نام «همسر» که در دامان پرمهر و همنشيني با محبت آنان و در کلاس درس شان، به این مقام و مرتبه رسیدند. لذا در قاموس اسلام مادران و همسران شهداء نيز جايگاهي همسان شهداء دارند.

جايگاه و منزلت شهيد

درباره جايگاه شهيد و مقام و منزلتش و درس آموزي از آن براي سير زندگي مي­توان به آيات و روايات فراوان در اين خصوص اشاره کرد. خداوند مي­ فرمايد: «انّ اللّه اشتری من المؤمنین انفسهم و اموالهم، بانَّ لَهُمُ الجَنَّةَ، یُقاتِلُونَ فی سبیل اللّهِ، فَیقتلون و یقتلون، وعداً علیه حقّاً فی التّوریة و الأنجیل و القرآن، و من اوفی بعهده من اللّهِ، فاستبشروا ببیعکم الّذی بایعتُم بِهِ، وَ ذلِکَ هُوَ الَفوز العظیم؛[1] همانا خدا (مشتری) از مؤمنان (بایع) جان، مالشان (مثمن) را به بهای بهشت (ثمن) خریداری کرد. آنان در راه خدا می ­جنگند و می ­کشند و کشته می­ شوند. این در تورات و انجیل و قرآن وعده حقی بر عهدة خداست و چه کسی از خدا بر عهد خویش وفادارتر است؟ پس به این معامله‌ای که با خدا کرده اید شاد باشید و این همان کامیابی بزرگ است» اين آيه مقام والاي ايثارگران در راه خدا را مي­ رساند. در اين آيه خداوند به وضوح ویژگی­ های مشتری، بایع، ثمن و مثمن را به عنوان یک پیمان مطرح مي­ کند و جالب اين‌که سند آن را نیز بزرگ­ترین کتاب­ های آسمانی یعنی تورات و انجیل و قرآن قرار داده و بر وفای بر این عهد تأکید نموده و آن را فوز عظیم دانسته است.

خداوند در جايي ديگر مي­ فرمايد: «ولاتقولوا لِمَن یُقتَلُ فی سَبیل­ا... اَموات بل احیاء ولکن لاتشعرون[2]؛ برای کسانی که در راه خدا کشته می‌شوند نگویید مردگانند (يعني کلمه اموات را دربارة شهدا به کار نبرید) بلکه آنها زنده ­اند، لکن شما درک نمی­ کنید.»

در این آیه علاوه بر اين‌که بر زنده بودن شهدا تأکید می‌ورزد، درک این مقام را از حیطه شعور و فهم بشر در این دنیا خارج می‌شمارد. خداوند در آیه فوق از به کار بردن تعبیر اموات در مورد شهدا نهی می­ کند، اما در آیه ­ای دیگر از پندار مرده بودن آنان نیز نهی فرموده است که نه فقط به زبان نگویید آنها مرده‌اند بلکه به دل نیز راه ندهید.

«ولا تحسبنَّ الّذین قُتِلوا فی سَبیل­ا... امواتاً بل احیاءٌ عند ربّهم یرزقون[3]؛کسانی را که در راه خدا کشته شده اند مرده می‌پندارید، بلکه زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند.»

امام خمینی(ره) بنيانگذار جمهوري اسلامي در تحليل و تفسير آيه فوق می ­فرماید: «اگر نبود در شأن و عظمت شهدای معظم فی سبیل ا... جز این آیه کریمه، که با قلم قدرت غیب بر قلب مبارک نورانی سید رسل صلی ا... علیه و آله و سلّم نگاشته و پس از تنزل مراحلی به ما خاکیان صورت کتبی آن رسیده است، کافی بود که قلم ­های ملکوتی و مُلکی شکسته شود و قلب­ های ماورای اصفیاءا... از جولان در حول آن فرو بسته شود. ما خاکیان محجوب یا افلاکیان چه دانیم که این «ارتزاق عند الرّب شهدا» چی است. چه بسا مقامی باشد که خاص مقربان درگاه او جلّ و علا و وارستگان از خود و ملک هستی باشد، پس مثل من وابسته به علائق و وامانده از حقایق چه گویم و چه نویسم، که خاموشی بهتر و شکستن قلم اولی است».[4]

همچنین امام خمینی (ره) در جايي ديگر درباره تعبيرات خداوند در خصوص شهدا در اين آيه می فرماید: «در این آیه کریمه بحث در زندگی پس از حیات دنیا نیست که در آن عالم همه مخلوقات دارای نفس انسانی به اختلاف مراتب از زندگی حیوانی و مادون حیوانی تا زندگی انسانی و مافوق آن زنده هستند، بلکه شرف بزرگ شهدای در راه حق، «حیات عندالرّب» و ورود در «ضیافة ا...» است. این حیات و این ضیافت را با قلم‌های شکسته ای مثل قلم من نمی­توان توصیف و تحلیل کرد، این حیات و این روزی غیر از زندگی در بهشت و روزی در آن است. این لقاء ا... و ضیافة ا... می باشد. آیا این همان نیست که برای صاحبان نفس مطمئنه وارد است «فادخلی فی عبادی و ادخلی جنّتی» که فرد بارز آن سید شهیدان سلام ا... علیه است».[5]

از پیامبر گرامي اسلام (ص) نقل شده که فرمود: «یشفع الشهید فی سبعین فی اهله؛[6] شهید هفتاد نفر از بستگان خود را شفاعت می­کند.»

امام صادق (ع) نيز از طریق پدرانش از جدش رسول‌ا... (ص) نقل فرموده­اند: «ثلاثة یشفعون الی ا... یوم القیامة فیفشَفِّعُهم الانبیاء ثم العلماء ثمّ الشهداء؛[7] سه گروه روز قیامت شفاعت می‌کنند و شفاعت آنان مورد پذیرش خداوند قرار می‌گیرد: انبیاء، علما، و شهداء».

امام خمینی(ره) دربارة اين حديث و موضوع شفاعت می­فرماید: «جلوه شفاعت شافعان در این عالم، هدایت آنها است و در آن عالم، باطن هدایت شفاعت است. تو از هدایت اگر بی بهره شدی از شفاعت بی­ بهره ­ای و به­ هر قدر هدایت شوی شفاعت شوی».[8]

نکته؛ در حدیثي که سخن از شفاعت هفتاد نفر از اهل شهید آمده است اينکه اولاً کلمه هفتاد ظاهراً اشاره به کثرت است و وسعت دائره شفاعت شوندگان در آخرت وابسته به دائره هدایت شوندگان از شهادت شهید در این دنیا است و ممکن است شهادت شهیدی مانند امام حسین (ع) منشأ هدایت میلیون­ها میلیون انسان در این دنیا و شفاعت آنان در آخرت شود. ثانیاً به کاربردن تعبیر اهل در حدیث مزبور اشاره به اهلیت شفاعت شوندگان دارد که با نظر امام خمینی (ره) مبنی بر تطابق بین ظاهر و باطن شفاعت همسو می ­باشد.

از مجموع آنچه درباره مقام و منزلت شهدا بيان شد و اينکه شفاعت کردنشان و رابطه آن با هدايت در اين دنيا و نقشی که شهيدان در امتداد انبیاء و علماء برای هدایت مردم ایفا می­کنند، می­توان جایگاه رفیع آنان را دریافت.

جايگاه و منزلت خانواده شهيد

همان­طور که در مقدمه نيز ذکر شد خانواده شهيد به ويژه پدر و مادر و همسر شهيد همسان آن شهيد داراي جايگاه و منزلت هم در پیشگاه خداوند و هم در جامعه اسلامی است. دليل اين موضوع پر واضح است. پدر و مادري که با جان و دل فرزندي را تربيت و بزرگ مي ­کنند و طبيعتا علاقه وافري به او دارند و او را از جان خود بيشتر دوست دارند. آنان با دست خود اين فرزند را در راه خدا و براي اعتلاي کلمه حق روانه صحنه ­هاي دفاع و جهاد مي­ کنند. بنابراين هر اجر و پاداشي که براي آن فرزند در نظر گرفته مي­شود و هر جايگاه و مقامي که او در نزد خدا مي­ رسد والدين او نيز شريک هستند.

همسر شهید و ايثارگر نیز که افتخار همزیستی و همراهي با شهید و ايثارگر را داشته و در موقع جنگ و جهاد علاوه بر تحمل دوري و فراق بار مسئوليت زندگي را بر دوش کشيده به طريق اولي در ثواب و اجر شهيد و ايثارگر شريک خواهد بود. همسري که شریک زندگی و پشتیبان و سرپرست خود را به ظاهر از دست داده و بار نگهداری و تربیت فرزندان شهید و مسئولیت حفظ کرامت و عظمت شهید را در جامعه به دوش گرفته، پر واضح است که به همراه فرزندان شهید به عنوان یادگاران شهید که نزدیکترین نسبت و انتساب را به او دارند، منزلت و جایگاه برجسته ­ای نزد خداوند، مردم و جامعه دارند.

امام خميني(ره) درباره جايگاه و منزلت خانواده شهيد مي­فرمايد: «سلام و درود بر شما پدران و مادران، همسران، فرزندان و بازماندگان شهدا که از بهترین عزیزان خود، در راه بهترین هدف که اسلام عزیز است، بزرگوارانه گذشته­ اید و در امر دفاع از دین خدا، آنچنان صبر و مقاومت نشان داده ­اید که رشادت و استقامت یاران سید شهیدان حضرت امام حسین(ع) را در خاطره جهانیان تجدید می­ کردید».[9]

رهبر معظم انقلاب نيز درباره مقام و جايگاه خانواده شهيد به ويژه مادر و همسر شهيد مي­ فرمايد: « از اول انقلاب، زنان یکی از برجسته‌ترین نقش­ ها را در این انقلاب ایفا کردند. هم در خود حادثه بزرگ انقلاب، هم در حادثه بسیار بزرگ هشت سال دفاع مقدس، نقش مادران، نقش همسران، از نقش مجاهدان، اگر سنگین‌تر و دردناک‌تر و تحمل‌طلب‌تر نبود، یقیناً کمتر نبود. مادری که جوان خودش را، عزیز خودش را، دسته‌گل خودش را هجده سال، بیست سال، کمتر، بیشتر پرورش داده، با آن محبت مادرانه او را به ثمر رسانده، حالا او را به‌طرف میدان جنگ می‌فرستد که معلوم نیست حتّی جسد او هم برخواهد گشت یا نه. این کجا، رفتن خود این جوان کجا؟ کار این مادر، از کار آن جوان اگر بزرگ‌تر نباشد، کوچک‌تر نیست. بعد هم که جسد او را برمی‌گردانند، افتخار می‌کند که بچه من شهید شده. این، حرکت زنانه، حرکت زینب‌گون در انقلاب ما بود.»[10]

در جايي ديگر مقام معظم رهبري در خصوص همسران شهدا و ايثارگران مي­ فرمايد: «همسران صبور شهدا، زن ­های جوان، شوهران جوانِ خودشان را در آغاز زندگی شیرین خانوادگىِ مورد آرزو از دست بدهند. اولاً راضی بشوند این شوهر جوان بلند شود برود جائی که ممکن است برنگردد؛ بعد هم شهادت او را تحمل کنند؛ بعد هم افتخار کنند، سرشان را بالا بگیرند. اینها آن نقش­ های بی­ بدیل است. بعد آنچه که تا امروز ادامه دارد، همسری با جانبازان است. خانم­ هائی رفتند همسر جانبازان شدند. یک مرد ناقصِ معیوبِ احیاناً بداخلاقِ به خاطر وضع جسمی یا اختلالات ناشی از موج‌گرفتگی و غیره را انسان به عنوان یک متعهد و یک مسئول، داوطلبانه و بدون هیچ اجباری برود پذیرائی­اش را به عهده بگیرد، خیلی فداکاری کرده است. یک وقت شما می­ گوئید من می­آیم روزی دو ساعت از شما پذیرائی می­کنم. خب، هر روزی که شما می­روید، او از شما تشکر می ­کند. یک وقت هست که نخیر، شما خودتان را به عنوان همسر او توی خانه‌ی او می­ گذارید؛ شدید بدهکار! یعنی طبیعت کار این است که باید شما این کار را بکنید. اینها این فداکاری را کردند. اصلاً نمی­شود نقش زنان را محاسبه کرد».[11]

طبق آماری که سال 1386 منتشر شده تعداد والدین شهدا 247 هزار و 106 نفر (تعداد مادران شهید حدود نصف این میزان است) و تعداد همسران شهدا 61 هزار و 52 نفر بوده است. همچنین تعداد والدین جانبازان 71 هزار و 372 نفر، تعداد همسران جانبازان 317 هزار و 193 نفر، تعداد والدین آزادگان 13 هزار و 82 نفر و تعداد همسران آزادگان 41 هزار و 76 نفر بوده است. از این روست که می‌توان مدعی بود به غیر از دختران شهدا، جانبازان و آزادگان، حدود 550 هزار نفر از زنان ایرانی با صبر و تحمل فقدان همسر در صورت شهادت یا اسارت یا مجروحیت و معلولیت او در حماسه دفاع مقدس نقش داشته‌اند.[12]

بي­ ترديد چنين ويژگي­ ها و اوصاف در مادران و همسران شهدا تأسي آنها از مادران و همسران شهدا در طول تاريخ اسلام همچون ام البنين (س) است. حضرت ام البنین (س) بانوی ایثارگری که اگر چه خود در دشت کربلا حضور نداشت، اما عطر ایمان، نگاه ولایتمدار، تفکر حسینی و شجاعت ایثارگری یک مسلمان معتقد را قطره قطره در کام فرزندانش نشاند و آنان را چنان تربيت کرد که تاريخ بشريت در برابر شکوه و عظمت آنان به ويژه قمر بني هاشم سر تعظيم فرود مي­ آورد.

تکريم و احترام چنين مادران و همسران شهدايي حقيقتا تکريم ارزش ­ها و نمادهاي معنوي جامعه است که اينها از فرهنگ اصيل و سبک زندگي اسلامي برخاسته است. رواج اين فرهنگ اصيل علاوه بر ترويج روحيه ايثارگري و از جان گذشتگي، نقش واقعي مادرانه و همسرانه را در جامعه گسترش و تحکيم مي­­کند.

پژوهش خبری // گروه سیاسی

-------------------------------------

[1] . سوره توبه، آیه 111.

[2] . سوره بقره، آیه 154.

[3] . سوره آل عمران، آیه 169.

[4] . صحیفه امام، ج 20، ص 101، 20/5/65.

[5] . همان، ج 18، ص 325، 19/11/62.

[6] . کنزالعمال، ج 4، ص 401، ح 11119.

[7] . بحارالانوار، ج 97، ص 14، ح 24.

[8] . کلمات قصار امام خمینی، صفحه 45، چاپ اول.

[9] . صحیفه امام، جلد 17، ص 95، 25/8/1361.

[10] . بيانات مقام معظم رهبري در ديدار جمعي از پرستاران 01/02/1389.

[11] . بیانات مقام معظم رهبري در سومین نشست اندیشه‌های راهبردی با موضوع زن و خانواده 14/10/1390.

[12] . برگرفته از سايت راويان فتح و سايت نشريات جام جم آنلاين.