سالها پیش به هر کوچه ای که قدم می گذاشتیم پر از هیاهوی کودکانه، شادی و هیجان وصف ناپذیر بازیهای بومی محلی بود که در کل فضا را به خود اختصاص می داد، نوعی همرنگی، همبستگی در یکایک بازیکنان وجود داشت و به دور از هیاهوی زندگی امروزی و حتی بدون توجه به گذر زمان سپری می شد.
در آن سال ها خانواده ها به خاطر همین بازی های بومی و محلی چندان دغدغه و نگرانی نداشتند، چرا که فرزند دلبندشان اوقات فراغت خود را با تمام وجود سپری می کرد و حتی با بیقراری هر چه تمام برای انجام چنین رویداد مهمی لحظه شماری می کردند و با خود شور، هیجان وصف ناپذیری را به دنبال داشت.
اما امروزه با گسترش تکنولوژی و رایانه‌ای شدن بازی ها و از همه مهمتر گسترش شبکه های مختلف اجتماعی موجب شده، در زمانی نه چندان دور که بازی های بومی و محلی جایگاه ویژه‌ای در جای جای ایران زمین داشت، اکنون به دست فراموشی سپرده شده است.
"عمو زنجیر باف"، "قایم باشک"، "کلاغ پر"، گل یا پوچ"، "لی لی"، هفت سنگ"، "وسطی و ده‌ها بازی دیگر که هر یک نامی آشنا برای نسل‌هایی از ایرانیان است، بازیهای کودکانه فراموش شده‌ای که به تاریخ پیوسته و
امروزه در کلان‌شهرها، شهرهای کوچک و حتی روستاهای کشور، جای خالی بازیهای خلاقانه و مبتکرانه کوکان دیده می‌شود.
یک جامعه شناس در این ارتباط به خبرنگار ایرنا گفت: بررسی ها نشان می هد که در کنارویژگی هایی متعدد، مهمترین شاخص انسان اجتماعی بودن او است و این مهم به این معناست که فرد برای تکوین و کامل شدن شخصیت خود و تربیت اجتماعی نیازمند زندگی در جمع و جامعه است.
محمدرضا یارقلی افزود: این انسان اجتماعی باید با دیگران در ارتباط باشد و این تعاملات و ارتباطاتی که با انسان های دیگر ایجاد می شود، به رشد یافتگی او در ابعاد مختلف کمک می کند.
وی اظهار داشت: هر چقدر این فرد بیشتر در جامعه و در تعاملات با دیگران باشد، بطور قطع موفقیت بیشتری را کسب می کند و به همان اندازه که تعاملات اجتماعی وی، با افراد دیگر ضعیف و یا کمتر باشد، در نتیجه رشد یافتگی کمتری خواهد داشت ودر سال های آینده برای ارتباط با جامعه و پذیرش نقش های اجتماعی با مشکلات جدی مواجه خواهد شد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: لذا برای موفقیت در این تعامل و برای اینکه بتواند در آینده در دنیایی از نقش های متفاوت و متمایز موفقیت لازم را کسب کند، قبل از پذیرش آنها باید با این نقش ها آشنایی و تمرین داشته باشد.
وی اضافه کرد: لذا بازی های های که در فرهنگ هر جامعه ای وجود دارد، متناسب با آن جامعه و آداب و رسوم طراحی، ساخته. پرداخته می شود و در واقع آمادگی های لازم برای پذیرش نقش ها در افراد ایجاد می کند که این آمادگی ها قدم موثری در موفقیت ها بشمار می ود.
یارقلی افزود: آن چیزی که در نگاه اول باید به آن توجه کرد این است که بازی های بومی، محلی و قدیمی مخصوص جوامع متناسب با فرهنگ آن جامعه شکل می گیرد، اما بازی های جدید و رایانه ای بطور عموم بر اساس یک نگاه کلی و جهانی به آن پرداخته شده و در اغلب مواقع مشاهده می شود حتی با فرهنگ جامعه همخوانی ندارد.
وی اظهار داشت: این همخوانی نداشتن به جای اینکه اثرات مثبتی را برای افراد ایجاد کند، اثرات منفی را به دنبال داشته و شاید وسیله خوبی برای پر کردن اوقات فراغت کودکان باشد اما بطور حتم ابزار و شیوه مناسبی برای غنی سازی این گروه نیست.
این جامعه شناس ادامه داد: زمانی به تفاوت هایی این بازی ها و به تبع تبعات اثرات آن نگریسته می شود اما باید در نظر داشت این تفاوت ها در ۲ حوزه ابزار وسایل و یا تکنولوژی که بکار گرفته شده و نتیجه اثر آن باید توجه تامل کرد.
وی با اشاره به مهم ترین ویژگی های بازی های بومی محلی اضافه کرد: در این نوع بازی ها شادی، نشاط و تحرک وجود داشت و از طرفی کودکان بصورت گروهی به انجام بازی می پرداختند و در این میان تحرک جسمی و در کنار آن خلاقیت ها به برقراری آرامش کمک می کرد.
یارقلی افزود: همدلی در بین کودکان و نوجوانان موجب صمیمت و مهربانی می شد و انان را بیش از گذشته برای ورود به دنیای بعدی آماده تر می کرد.
وی یادآوری کرد: به این مهم توجه داشت این گروه سنی یاد شده نقش هایی را که در آینده پذیرا خواهند شد که این نقش ها در در قالب بازی هایی که انجام می دهند بخوبی مشخص و به انان کمک می کند.
این جامعه شناس ادامه داد: لذا این نوع بازیها دررشد یافتگی، رشد شخصیت کودکان و تکوین شخصیت مستقل گروههای یاد شده کمک موثری می کند چون بعدها می توانند کارهایی که در کودکی به عنوان بخشی از زندگی خود باز یهای رومزره خود را تمرین کرده و در واقع در پذیرش نقش های آینده با مشکل مواجه نشوندو
یارقلی افزود: مهمترین ویژگی های بازی های رایانه ای مدرن و جدید که با بهره گیری از تکنولوژی وسیع رخ داده بطور عموم بازی های فردی بود و در صورت جمعی نیز به لحاظ موقعیت مکانی هر کدام در جایی از دنیا قرار گرفته و این بازی ها را انجام می دهند.
وی اضافه کرد: بازی هایی مدرن کنونی فرصتی برای ارتبا ط چهره به چهره افراد ایجاد نمی کند و افراد به تنهایی این نوع بازی ها را انجام می دهند و از طرفی با توجه با استفاده از تکنولوژی جذابیت و تنوع دارد.
یارقلی افزود: این نوع بازی ها به سکوت و تنهایی نیاز دارد و در نتیجه آن ارتباط با دیگران کاهش می یابد و حتی بیماری افسردگی انان را تهدید می کند و روح خشونت و حتی نزاع در فرد را ایجاد می کند.
وی یادآوری کرد: حتی گاهی اوقات مشاهده می شود وقتی بازیهای رایانه ای از سوی کودکان به پایان می رسد برای تخلیه انرژی دست به حرکاتی می زنند که حتی موجب ضرور زیان برای خود و اطرافیان می شود.
به گفته این کارشناس می توان گفت این نوع بازی ها هیچ تاثیر مثبت درتربیت کودکان نداشته و اغلب منفی وضعیت نگران کننده ای را در تربیت کودکان بوجود می آورد.
۲۱۰ بازی محلی در زنجان شناسایی شده است
رییس سابق هیات ورزش روستایی و بازی های بومی و محلی استان زنجان در این ارتباط گفت: تاکنون بیش از ۲۱۰ ماده در بخش بازی های بومی و محلی این استان شناسایی شده است.
داوود ارفعی به این مهم اشاره داشت که بازی های بومی محلی بسیار مفرح و جذاب و در کاهش ناهنجاری های اجتماعی بسیار موثر هستند و تلاش می شود بازی های سنتی در تمام شهرستان های این استان به شکل بهتری جا بیفتد.
وی اظهار داشت که : برای حفظ، اشاعه، رشد و توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی این استان تلاش ها و برنامه ریزی های زیادی صورت گرفته و می گیرد.
وی اظهار کرد: آدقویدی، اوزوک اوزوک، توپ آغاجی، چاتارام، قاچان - قاچان، گل پوچ، هفت سنگ، یک خان دوخان، چولنگ آغاج و داژبال، طناب کشی، کلاه بران، لی لی، یک گل دو گل، پیشیک ملقی، یولداش سنی کیم آپاردی، گیزلن پاچ (قایم باشک) تاخت با اسب، قیقاچ (تیراندازی از روی اسب)، دال پلان، اوخ آتما، (تیراندازی با کمان دوشاخ )، انواع کشتی 'شال، باجوخه، پهلوانی'، قیش قیش و خروس خروس، اوستام دیدی، هارای جولو، ازجمله بازی های بومی و محلی زنجان است.
این مسئول ادامه داد: هم اکنون با تاکید مسئولان کشوری، احیای بازی های بومی و محلی و حفط گویش ها در دستور کار این هیات ورزشی قرار گرفته که در این راستا راه اندازی خانه های ورزشی در دستور کار قرار گرفته است.ارفعی افزود: بر این اساس همه ساله این هیات ورزشی در راستای ترویج و گسترش بازی های بومی محلی جشنواره های متعددی را در وستاها برگزار می کند و نفرات اول به مسابقات کشوری اعزام می شوند.
به گفته وی ،بازی های بومی و محلی در فضای باز و مسقف یا تلفیقی از این ۲ امکان پذیر است و این هیات تلاش دارد با اجرای برنامه هایی به ترویج بیشتر این بازی های حتی دیگر کارهای ماندگار در روستاها کمک کند
انزوا و مشکلات رهآور بازی های رایانه ای
یک محقق، پژوهشگرو مدس دانشگاه نیزبا اشاره به اینکه بازی های بومی و محلی گذشته بیشتر جنبه سنتی و هد فمند بود ادامه داد: به این معنی که افراد سالم تر، اجتماعی تر و دوستی ها پایدار تر بود.
احسان فکور افزود: عقبه بازی های بومی و محلی و به عبارتی سنتی تاریخی، فرهنگی و ریشه در بسیاری از مسایئل داشت و به رغم آنکه به ظاهر ساده بود اما باز ی های حساب شده ای بود.
این روانشناس ادامه داد: متاسفانه امروزه بازی های مدرن کنونی بیشتر شکل رایانه ای، دیجیتالی و فضای مجازی بخود گرفته، که بر عکس بازی های بومی و محلی گذشته کودک و فرد را به انزوا می کشاند و آسیب هایی پزشکی فیزیولوژی اعم از ضعف بینایی، پوست و اعصاب و روان بر جای می گذارد و در روان شخصی فرد نیز تاثیر می گذارد.
وی اضافه کرد: این نوع بازی ها فرد را بیش از گذشته منزوی و مطرود می کند و به نوبه خود تاثیر منفی مهارتهای ارتباطی را به دنبال داشته، چرا که این مولفه مهم به هر میزان ضعیف تر باشد، میزان یادگیری و در نتیجه موفقیت نیز به مراتب کاهش می یابد.
فکور افزود: هر چقدر یاد گیری و ارتباطات بیشتر باشد مثبت بوده و تاثیر شگرفی در سرنوشت و آینده کودک را به دنبال دارد وبه این مهم توجه داشت بازی های رایانه ای کنونی بر ارتباطات فردی تاثیر منفی گذاشته و در واقع مانع یاد گیری، آموزش های صحیح از محیط و ارتباط با دیگران می شود.
این محقق، پژوهشگر و استاد دانشگاه ادامه داد: اغلب بازی های بومی و محلی مانند هفت سنگ و زو فعالیت جسمی بالایی داشت و شخص درگیری بیشتری را تجربه می کرد و در واقع نوعی ورزش محسوب می شد اما بازی های رایانه ای به هیچ وجه جسم را درگیر نمی کند و فرد منفعل و ساکن است.
وی اضافه کرد: متاسفانه این وضعیت به نوبه خود به جز مسائل روانشناختی مسائل پزشکی از قبیل ابتلا به بیماری های چاقی، دیابت را به دنبال دارد که متاسفانه رو به افزایش بوده و چندان جدی گرفته نمی شود.
این روانشناس ادامه داد: جذابیت به ظاهر باز ی های جدید کاذب بوده، مشغله ذهنی کاذب داشته وفرد را بیشتر در گیرمی کند این در حالی است بازی های سنتی و محلی گذشته فاقد این نوع جذابیت های ظاهری بود هر چند زمخت اما تحرک بالایی را به دنبال داشت.
وی اظهار داشت: بازی های بومی و محلی گذشته موجب افزایش ارتباطات اجتماعی، دوستی های بیشتر مهارت و یاد گیری را شامل می شود که امروز خبری از آن نیست و بازی های کنونی تنهایی، بدون مهارت، دوستی و ارتباطات؛ که متاسفانه آسیب زیادی را به خو د و اطرافیان متحمل میکند.
فکور افزود: تفاوت دیگر بازی های بومی و محلی گذشته این بود که بدون در نظر گرفتن جنسیت افراد مختلف در این نوع بازی های شرکت می کردند و حتی خانواده ها و والدین را درگیر می کرد و به عبارتی دیگر وحدت و تحکیم خانواده را نیز ارتقا می داد.
وی یادآوری کرد: این در حالی است برخی بازی های رایانه ای کنونی به خرید و هزینه بالایی نیا زدارد که خانواده هایی با طبقه بالا می توانند این مهم را انجام دهند که متاسفانه این مهم موجب بروز پدیده های منفی در جامعه شده است.
کار پژوهشی در ارتباط با مضرات بازی های رایانه ای نشده است
یک کارشناس ارتباطات نیز با اشاره به اینکه به صراحت نمی توان گفت که همه بازی های رایانه ای کنونی برای گروه های هدف مضر است، ادامه داد: بر این پایه نمی توان بطور قاطعیت گفت که این نوع بازی های در مقایسه با بازی های بومی و محلی بطور کامل منفی است.
جعفر محمدی افزود: ابعاد بازی های رایانه ای باید از سوی کارشناسان و متخصصان امر مور بررسی قرار گیرد و حتی برخی از انها نیز برای گروهای سنی کودک مناسب و آموزنده است.
وی اضافه کرد: به این مهم توجه داشت که بازی های بومی و محلی گذشته های نه چندان دور در فضای مناسب و آزاد و در کنار خانواده های انجام می شد و والدین دغدغه چندانی نداشتند و از شور و تحرک کافی برخوردار بود.
محمدی افزود: اما زندگی امروزی و گسترش آپارتمان نشینی علاوه بر محدود کردن حرائم، انجام چنین بازی های بومی و محلی سال های نه چندان را با محدویت مواجه کرده است.
وی یادآوری کرد: مذاق و سلیقه کودکان و نوجوانان امروزی در مقایسه با گذشته دچار تغییراتی شده و از طرفی نوع طراحی فضای شهری امکان تحرک بالا را غیر ممکن کرده و بنابراین به فضای مجازی و بازیهای رایانه ای همدم لحظات انان شده است.