از نظر قرآن والدین برای تربیت فرزند چه نکاتی را باید رعایت کنند؟

بنام خدا

از نظر قرآن والدین برای تربیت فرزند چه نکاتی را باید رعایت کنند؟

همه والدین تلاش می کنند تا فرزندان خود را بر اساس فرآیند های قرآنی تربیت کنند ؛تا آنها جامعه و زندگی سالمی داشته باشند و همیشه موفق باشند.

مهمترین جایی که فرزند تربیت می شود، خانواده است. فرزند گلی است که پدر و مادر وظیفه دارند آنها را به خوبی پرورش دهند و برای آنها نام نیک انتخاب کنند ، قرآن بیاموزند،به آنها احترام بگذارند و ...

در واقع شکل گیری شخصیت و رفتار کودک ابتدا از خانواده ی امن شروع می شود. اسلام دینی است که جایگاه خانواده را برای تربیت فرزند بسیار مهم می داند و به این موضوع نگاه خاص تری دارد. زیرا معتقد است فرزندان باید بر مبنای تعالیم الهی پرورش و تربیت شوند تا به تکامل واقعی برسند. نکات تربیتی کودک از دیدگاه اسلام بسیار ساده است و اگر پدر و مادر به این نکات تربیتی توجه کنند و فرزند خود را بر اساس آن تربیت کنند، قطعا فرزندان بهتر و در نتیجه جامعه بهتری خواهند داشت.

تربیت کودک از دیدگاه اسلام

 اسلام مکتب تربیت است و والدین را تشویق می کند تا فرزندان خود را به نیکی تربیت کند. پیامبران و امامان معصوم در سخنان و روایات خود از فرزندان به جگر گوشه های والدین، برکت های خانه، گلی از گل های بهشت، بازوان پرتوان والدین و ارث خدا یاد می کنند. در ادامه احادیثی گهربار از این بزرگان درباره تربیت فرزند را می آوریم:
رسول خدا - صلی الله علیه و آله - فرمود: كودكان خود را دوست بدارید و با آنان مهربان باشید، وقتی به آن‌ها وعده‌ای می دهید حتماً وفا كنید زیرا كودكان، شما را رازق خود می پندارند.«وسائل الشیعه، ج 5، ص 126»
امام باقر - علیه السلام - فرمود: هنگامی که کودک به سه سالگی رسید به او بگویند هفت مرتبه بگوید لا اله الّا الله (تا بیاموزد)، در چهار سالگی به او بگویند که هفت مرتبه بگوید محمد رسول الله (تا یاد بگیرد)، در پنج سالگی رویش را به قبله متوجه كنند و به او بگویند كه سر به سجده بگذارد، در پایان شش سالگی ركوع و سجده صحیح را به او بیاموزند و در هفت سالگی به طفل گفته شود: دست و رویت را بشوی و پس از آن به او گفته شود: نماز بخوان.«مكارم الاخلاق، ص 115»
رسول خدا - صلی الله علیه و آله - فرمود: خداوند رحمت كند پدری را كه با نیكی نمودن و مهربانی به فرزندش و با آموزش دادن و ادب كردنش او را در نیكی به خود یاری می‌كند.«مستدرك الوسائل، ج 2، ص 626»
امام کاظم - علیه السلام - فرمود: وقتی دختر بچه شش ساله شد، جایز نیست مرد نامحرم او را ببوسد، و همچنین نمی‌تواند او را در آغوش بگیرد (بغل کند).«وسائل الشیعه، ج 5، ص 28»

تربیت کودک از دیدگاه قرآن

برای داشتن یک جامعه امن و مثبت لازم است که والدین فرزندان خود را بر اساس آموزه های قرآنی و از دیدگاه قرآن تربیت کنند.در همه جای جهان، دولت ها ، نهاد ها و مردم ؛ برای حفظ جامعه قوانینی را ایجاد می کنند و بدون این قوانین ،انسانها محدودیات اخلاق را از دست میدهند و جامعه به هرج و مرج میافتد. در واقع فرزندان ، رهبران نسل های آینده را تشکیل می دهند ، از اینر و تربیت آنها از دیدگاه قرآن بسیار اهمیت دارد.در حقیقت والدین بر رشد و درک کودک از محیطی که کودک در آن رشد میکند اثر دارند و تا زمانی که این رشد کودکان ،به رشد و توسعه عاطفی ، جسمی ، اجتماعی و فکری برسند آنها بیشترین تأثیر را دارند.

 والدین باید توجه داشته باشند ، وقتی نوزادشان متولد می شود،غذا می‌خواهد و فطرتش پستان مادر را می خواهد، ناز می‌خواهد، و همچنین دست نوازش مادر را طلب می‌کند؛ پس بهتر است حتماً بچه را خودِ مادر شیر دهد و بچه را شیرخوارگاه نبرند ویا  بچه را به مهد کودک نسپارند؛ همه والدین این را می‌دانند بچه یک ماهه را وقتی که نوازشش کنی، روی او بخندی، او هم می‌خندد و تبسم می‌کند، و اگر سر او داد بزنی گریه می‌کند.
 در حقیقت یک کودک از همین کودکی نیازمند به تربیت دینی و اسلامی می‌باشد و نباید تربیت را فقط در آداب معاشرت و چگونگی خوردن و خوابیدن دانست؛ بلکه تربیت لحظه به لحظه عمر و همه ابعاد زندگی انسان را دربر خواهد گرفت.
 احساس کودک از همان بدو تولد ، کامل است ، اما او هیچ درکی نسبت به محیط اطراف و پیرامون خود ندارد. آیه 78 سوره نحل می فرماید: خداوند شما را از شکم‌های مادرانتان خارج کرد در حالی که چیزی نمی‌دانستید.در این آیه خداوند قلب و ذهن کودک از هر گونه آگاهی و ادراک خالی می داند. به تدریج که کودک رشد می‌کند؛ اطلاعات و ادراکات محیطی ذهن او را فرا می‌گیرند.
در حقیقت ذهن و قلب کودک مانند آینه شفاف است و هر گونه ادراکی که در حد توانائی ذهنی به کودک ارائه شود، به سرعت آن را جذب می‌کند.
از نظر قرآن تربیت نیک فرزندان بسیار اهمیت دارد. در سوره تحریم آیه 6 آمده است: «یَا أَیهُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ قُواْ أَنفُسَکمُ ْوَ أَهْلِیکم نَارًا؛  ای کسانی که ایمان آورده‌اید؛ خود و خانواده خود را از آتش نگاه دارید.
حضرت علی (ع) در تفسیر این آیه فرموده اند: به خود و خانواده خود خوبی بیاموزید و آنان را تربیت کنید.می توانیم از این ایه و تفسیر آن به اهمیت تربیت فرزند پی ببریم. در حقیقت فرزندانی که تحت سرپرستی والدین قرار می‌گیرند؛ امید می‌رود که اگر به خوبی تربیت شوند؛ بتوانند افراد مفیدی برای خود و جامعه باشند؛ زیرا تربیت فرزندان می‌تواند بهترین هدیه از سوی والدین برای فرزندان محسوب می‌شود.
همچنین خداوند متعال در آیه 58 سوره نور ؛پدر و مادر را موظف به تربیت فرزندان با تعلیم آداب می‌داند و از آنها می‌خواهد تا همه تلاش خویش را به کار گیرند که کودکان حتی مسائل ریز زندگی مانند آداب ورود به محل استراحت والدین را بشناسند و اجازه ندهند تا کودکان در خانه؛ خودسرانه عمل کنند و به هر کجا و هر زمانی که می‌خواهند وارد شوند.

احترام به فرزند

در اسلام ، احترام به فرزند هم بسیار تاکید شده است. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: همان گونه که فرزند نباید به والدین خود بی احترامی کند، والدین نیز نباید نسبت به او بی احترامی نمایند.مهم‌ترین وظیفه والدین نسبت به فرزندشان این است که  به او احترام بگذارند و شخصیت فردی و اجتماعی او را حفظ کنند و او را در میان همسالان و همبازی‌هایش خفیف و خوار جلوه ندهند.
والدین باید به حقوق فردی و اجتماعی کودک ، احترام بگذارند.چون اگر حقوق فردی و اجتماعی آنها  رعایت شود؛آنها یاد می گیرند که در آینده فردی عدالت خواه تربیت شوند. به همین خاطر لازم است والدین در میان آنها به عدالت رفتار کنند تا این خصوصیت در رفتار آینده آنان ایجاد شود.
در حقیقت آموزش کودکان به آداب زندگی در محیط خانوادگی این فرصت را به کودکان می‌دهد تا در جامعه بتوانند حقوق دیگران را رعایت کنند و توانایی تحمل آنها بالا برود. کودکان اگر در خانه نتوانند حقوق دیگران از جمله والدین را رعایت کنند، بدون شک در بیرون خانه از چنین ظرفیت و تحملی برای مراعات حقوق دیگران را  نخواهند داشت.
در واقع والدین برای تربیت کودک  خود باید احسان داشته باشند و با فروتنی و محبت و مودت، آموزش‌های کودکان را به عهده گیرند. این به این معنا است که اگر آنها در تربیت و آموزش و پرورش کودکان خود خشونت داشته باشند ،می‌تواند تأثیرات سوء و بدی  به جا گذارد. مراعات محبت از سوی والدین به معنای لوس کردن آنان نیست، بلکه به معنای آن است که با مهر و محبت باید آموزش و پرورش کودکان انجام گیرد.

مهرورزی افراطی، ممنوع

با اینکه اسلام به والدین تاکید کرده که به فرزندان خود احترام بگذارید و به آنها محبت کنید،آنها را در آغوش بگیرید و ببوسید، اما باید توجه داشت که  مهرورزی و علاقه نباید مصالح واقعی را تحت‌الشعاع قرار بدهد، بلکه باید با اظهار محبت مهار شده، با کودکان رفتار کنند.در واقع اگر اظهار محبت بی حساب و کتاب باشد،باعث می شود که کودک  سوء استفاده کند و حتی خود را لوس کند.
 والدین باید بدانند نوازش‌های بی اندازه  و توجیه نشده باعث می شود اثرات سوئی بر روان کودک بگذارد.در حقیقت اگر این مهرورزی ها بیش از حد باشد،پر توقعی، زودرنجی، ضعف در برابر مشکلات، ناامیدی، عقده حقارت، سرخوردگی از اجتماع و بسیاری فشارهای روانی دیگر را برای کودک به وجود می آورد. امام باقر(ع) در این زمینه می‌فرماید: «شر الاباء من دعاه البر الی الافراط و شر الابناء من دعاه التقصیر الی العقوق»؛ بدترین پدران کسی است که در نیکی از حد اعتدال خارج شود و به زیاده‌روی بگراید و بدترین فرزندان فرزندی است که در اثر کوتاهی، به عاق والدین دچار شود.

زمان آغاز تربیت دینی

از نظر دینی برای اینکه فرد، فرزندی صالح و سالم داشته باشند، علاوه بر اینکه یک همسر اصیل و دین دار را باید برای خود انتخاب کند، باید مسائلی مانند زمان و چگونگی آمیزش و نیز دقت در تغذیه حلال و مناسب در دوران بارداری و شیردهی را رعایت کند.در واقع بخشی از سلامتی و بیماری، زشتی و زیبائی؛ خوش خلقی و بدخلقی؛ و باهوشی و کودنی فرزندان، به تغذیه پدر و مادر در آن‌ها قبل از انعقاد نطفه و دوران جنینی مربوط می‌شود.
والدین ، آموزش دینی فرزندان خود را باید از دوران نونهالی شروع کنند. در روایتی از حضرت علی (ع) خطاب به امام حسن مجتبی (ع) فرموده اند: فرزندم، قبل از این که دلِ نرم تو سخت، و فکرت مشغول شود، من به تربیت تو اقدام کردم. در حقیقت در دوران نونهالی ؛فطرت خداجوی کودک هنوز دست نخورده است و همین مسئله کار رابرای والدین که به عنوان مربی فرزند خود هستند را آسان می کند.
حضرت علی (ع) می فرماید: قلب کودک مانند زمین خالی است که هر بذری را در آن بریزند، رشد خواهد کرد.
امام صادق(ع) دوران کودکی را دوران سفاهت می دانند که با تربیت‌های مربیان به وسیله ابزارهای گوناگون از جمله تغذیه و آموزش و پرورش، این سفاهت به بلوغ و رشد فکری و اقتصادی و جسمی و جنسی تبدیل می‌شود.

موارد آموزش دینی

 والدین بعد از اینکه کودک به حرف آمد و توانست صحبت کند باید ذکر هایی مانند لااله الا الله و صلوات گفتن را آموزش دهند.همچنین آنها باید قران خواندن به فرزند را آموزش دهند و محبت به پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) را در آنها ایجاد کنند ؛ خوبی‌ها و بدی‌ها را بیان کنند. همچنین والدین باید در مقابل فرزندان نماز بخوانند و با خدا مناجات کنند ؛ تا کودک آنها را ببیند و در واقع الگو قرار دهد.
پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: وقتی فرزندانتان شش ساله شدند، امر کنید نماز بخوانند. وقتی هفت ساله شدند، در این‌باره بیشتر تأکید کنید و در صورت لزوم می‌توانید آن‌ها را بزنید.
 در روایات آمده است که والدین باید از سه سالگی "ذکر لااله الا الله" و از چهار سالگی  ذکر «محمد رسول الله» را بیاموزند. همچنین در پنج سالگی او را به قبله متوجه کنند و از شش سالگی سجده و رکوع را به او یاد دهند. از هفت سالگی نیز شیوه وضو گرفتن به کودک نشان دهند و او را به خواند نماز امر کنند.
رسول خدا(ص) در مورد تربیت از سنین کودکی فرموده‌اند: هرکس فرزندش را از کودکی تربیت کند تا او بتواند بگوید لااله‌الاالله، خداوند از او حساب نخواهد کشید.
 البته والدین باید توجه داشته باشند که موقعیت و شرایط کودک را بسنجند و در زمانهایی که او احساس خستگی و کسالت می کند و یا در زمانی که احساس خواب آلودگی می کند، از او این موارد را نخواهند ، چون ممکن است نتیجه عکس داشته باشد.
 همانطور که گفتیم والدین در این دوران باید به کودک قرآن هم آموزش دهند. کودکانی که با قرآن مأنوس شده باشند از لحاظ رفتاری با دیگر کودکان تفاوت‌های بسیاری دارند. خواندن قرآن و درک مفاهیم آن می‌تواند رفتارهای ناپسند انسان را از بین ببرد. علاوه بر آن، آموزش قرآن به فرزندان برای والدین اجر اخروی هم دارد.
 از دیدگاه اسلام بهتر است والدین همراه قرآن، سخنان ائمه معصومین (ع) را هم به آنها آموزش دهند. چون کلام ارزشمند آن بزرگواران، در واقع تفسیر کننده آیات قرآن کریم می‌باشد و قرآن و روایات اسلامی مکمل یکدیگرند و یکی بدون دیگری نمی‌تواند فهم و درک عمیق در انسان ایجاد کند.
 در حقیقت آموزش احادیث و سخنان ائمه معصومین (ع) می‌تواند دل‌های کودکان را بیدار کند و قلب های آنان را پر از آگاهی گرداند.در واقع علت انحراف بعضی از فرزندان در دوران نوجوانی و جوانی ، وجود خلا فکری در آنها می باشد. چون  اگر آنان از سنین کودکی ار اساس اسلام آموزش و تربیت می شدند و با روشی که ائمه معصومین (ع) بیان فرموده‌اند؛ سوق داده شده بودند، اکنون در ذهن خود احساس بیهودگی نمی‌کردند و به سوی افکار باطل گرایش پیدا نمی‌کردند.
 از این رو والدین در امر تعلیم و تربیت کودک وظیفه ی مهمی به عهده دارند ؛ زیرا که این دوران، مرحله مهم آموزش است و نباید فرصت‌های طلائی آن را از دست داد.

راه های ارتباط خوب والدین  با فرزندان

همانطور که گفتیم والدین باید به فرزندان احترام بگذارند و برای آنها ارزش قائل شوند و اگر خطا و اشتباهی از آنها سر بزند، به آنها تذکر دهند.
 والدین باید با فرزندان خود در محیطی آرام به بحث و گفتگو بپردازند.
سعی کنند احساسات مثبت خود را در رفتار و گفتار آنان نشان دهند؛ ولی احساسات منفی را فقط در قالب کلمات با ملایمت بیان کنند.
 والدین باید به این نکته توجه داشته باشند که نوجوانان نسبت به امر و نهی کردن بسیار حساس هستند، و بهتر است تربیت با امر ونهی همراه نباشد.
 والدین باید برای کودکان مسئولیت تعیین کنند و علاقه خود را به آنها نشان دهند و با ابراز علاقه خود؛ آنان را از ابتلا به عقب ماندگی عاطفی نجات دهند.
 والدین نباید نسبت به فرزند خود بی اعتنا و بی تفاوت باشند، چون همین بی اعتنایی باید تخریب ارتباطات آنها می شود.
والدین باید با فرزند خود بازی کنند.
با سلام کردن به فرزندان به او شخصیت دهند. احترام به کودک و حسن معاشرت پدر و مادر با او یکی از اساسی ترین عوامل ایجاد شخصیت در کودک است.

کودک را در کارهای کودکانه خود مسخره نکنند. کارهایش را احمقانه نخوانند.
به وعده خود وفا کنند.
والدین بخصوص پدران برای کودکان خود دعا کنند.
اگر کودک در خانه مورد احترام باشد، کمتر از اوامر پدر و مادر سرپیچی می کند.
در خانه طوری رفتار کنند که کودکان به راستگویی عادت کنند.
کودکان از مرگ می ترسند،بخصوص مرگ والدین. والدین بهتر است پیش آنها مدام نگویند "خدا مرگم بده" و از مرگ خود کودکان را نترسانید. در واقع ترس شخصیت کودک را از بین می برد و دچار اختلال روانی می کند
والدین باید بدانندتذکرات وقتی اثر دارند که والدین خود شان انها را اجرا و عمل کنند.
شیطنت کودک در خردسالی نشان دهنده زیادی عقل او در بزرگسالی است پس آنها را سرکوب نکنید.
والدین باید ایمان را در کودکشان تقویت کنند.
نوازش یکی از غذاهای روانی کودک است باید به اندازه کافی از آن تغذیه شود.
والدین باید به کودک بفهمانند که گناه زشت است و مردم از آدم گناهکار متنفر هستند.
بستر و محل خواب بچه ها قبل از ۶ سالگی از هم جدا باشد.
 والدین باید توجه داشته باشند که فرزندان آنگونه که آنها می خواهند نمی شوند بلکه آن طوری که آنها هستند؛ می شوند.آنها باید بین نظم در خانه و بیرون فرق قائل شوند و اجازه دهند در خانه آزادانه بازی کنند.
همچنین رفتارهای غیر منتظرانه کودکان را تا حدودی تحمل کنند.
 زمانی که می خواهند به او تذکر دهند، او را با کسی مقایسه نکنند و دیگران را به رخ او نکشند.

این مطلب صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر شده و محتوای آن لزوما مورد تایید تبیان نیست .

منبع: پایگاه تبیان بخش خانواده و ازدواج