فرهنگ صحیح آپارتمان نشینی از منظر اسلام

ه)کارکردهای اجتماعی مسکن

1)انتخاب محله و همسایگان خوب

امیر مؤمنان می فرماید: «ارزش و شرافت خانه به حیاط وسیع و همنشینان نیکوکار و صالح است و برکت خانه، به بودن آن در منطقه خوب و محوطه وسیع و همسایگان همراه و خوب است».[22] انتخاب همسایه مهم ترین رکن در انتخاب خانه برای ساخت یا خرید است. از سوی دیگر در معماری شهری که برای ساخت خانه در نظر گرفته می شود و عموماً شهرداری ها متولی این امر هستند، باید خانه ها با محوریت مساجد بنا شوند، چنان که در صدر اسلام نیز این گونه بود. محله های مسجدمحور از لحاظ تربیتی موقعیت ممتازتری نسبت به بقیه محله ها دارند. متأسفانه این مهم در طراحی های شهری به ویژه آپارتمان سازی ها رعایت نمی شود. امروزه شهرها بر مدار مسجدها بنا نمی شوند؛ بلکه این مساجد هستند که با محوریت شهرهای جدید (به ویژه مجتمع های آپارتمانی) به وجود می آیند. احداث مساجد در شهرها و اماکن جدید معمولاً بعد از طراحی شهر صورت می گیرد. به عبارت دیگر ابتدا شهر یا شهرکی ساخته می شود و بعد از آن ساکنان احساس نیاز به مسجد کرده، این مکان را بنا می کنند که عموماً مکانی نامناسب برای مسجد در نظر گرفته می شود و مسجدی بدقواره شکل می گیرد.[23]

2)مهمانداری و صله رحم

روایات متعدد اسلامی به مؤمنین توصیه می کنند که منزل فراخ و وسیعی را انتخاب کنند. یکی از مهم ترین دلایلی که در روایات به آنها اشاره شده اهمیت مهمانداری است. امیرالمؤمنین(علیه السلام) مهمانداری و صله رحم را شاخصی برای خانه وسیع ذکر می کنند که در صورت عدم انجام آن، خانه وسیع نفعی به حال آخرت شخص نداشته، بلکه وبال گردن او خواهد شد. علی(علیه السلام) در روایتی دیگر وسعت را شرافت خواند می داند و رفت وآمد صالحان در آن را برکتی برای اهل منزل.

اسلام خانه ای را که مهمان داخل آن نمی شود و همچنین کسی را که مهمانداری نمی کند و از مهمان فراری است، مذمت کرده است. رسول اکرم(ص) می فرماید: «هرخانه ای که مهمان در آن وارد نمی شود، ملائکه نیز داخل آنها نمی شوند». روزی امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) ناراحت و غمگین بود، از او علت ناراحتی را سؤال کردند. حضرت فرمود: هفت روز است مهمان وارد خانه من نشده است. مهمانداری برکاتی دارد که هم مربوط به این دنیاست و هم مربوط به آخرت.

در خانه های کوچک آپارتمانی عملاً امکان مهمانداری به طور وسیع کاهش می یابد و توفیق مهمانداری از آپارتمان نشینان سلب می شود. آپارتمان نشینان می توانند طوری برنامه های خود را تنظیم کنند که هم از نعمت مهمانداری محروم نمانند و هم به دیگران آزار نرسانند. پذیرایی از مهمان های دعوت شده در اوقاتی از روزهای تعطیل که مزاحم استراحت دیگران نباشد، هماهنگ کردن با همسایگان جهت برگزاری برخی برنامه ها و مهمانی ها، همکاری با همسایگان جهت برگزاری مهمانی های نسبتاً وسیع، مشارکت دادن همسایگان و دعوت آنان به مهمانی های غیر فامیلی و غیر خانوادگی و مواردی از این دست می تواند به مدیریت این مسئله کمک کند. می توان در برخی مهمانی ها از منزل همسایه استفاده کرد تا وقتی او نیز قصد چنین برنامه ای داشت، بتواند از واحد آپارتمان ما استفاده کند. این مشارکت ها زمینه های خوبی برای همکاری های دیگر مثل تولید برخی محصولات خانگی را فراهم می کند و صمیمیت و جامعه پذیری را در افراد بالا می برد.

3)تولید و اقتصاد خانواده

از کارکردهای مهم مسکن تولید برخی مایحتاج زندگی، به ویژه مایحتاج تغذیه ای، در آن است. در روایاتی به تولید نان در درون منزل تأکید شده است.[24] علاوه بر اینکه کار در منزل و تولید مایحتاج برکات فراوانی دارد که در روایات نیز به آنها اشاره شده، باعث می شود رفت وآمدها و صمیمیت ها نیز گسترش یافته، صله رحم، همسایه داری، خبرگیری از احوال آشنایان و کمک به دیگران نیز تحقق پیدا کند. بنابراین تأکید فراوان بر کارگروهی و جمعی و همکاری همسایگان در تهیه برخی اقلام و راه اندازی تولید خانگی است. این مهم البته در آپارتمان نشینی، به وسعتی که در روایات وارد شده، میسر نیست؛ اما اهالی خانه، به ویژه خانم ها، در تولیدات انفرادی می توانند سهم بزرگی به خود اختصاص دهند و به اقتصاد کشور نیز کمک خوبی کنند. در تولیدات جمعی نیز می توان با تولید برخی محصولات، که آزار و اذیت کمتری برای دیگران دارند، برکت را به داخل آپارتمان های بی روح وارد کرد.

برخی روایات تهیه برخی اقلام غذایی از بیرون را موجب برچیده شدن برکت از منزل و آورنده فقر در آن خانه معرفی می کنند. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «شِراءُ الحِنطَةِ ینفِی الفَقرَ وَ شِراءُ الدَّقیقِ ینشِئُ الفَقرَ و شِراءُ الخُبزِ مَحقٌ؛ خرید گندم [از بیرونِ منزل] فقر را از بین می برد و خرید آرد [از بیرونِ منزل] فقر می آورد و خرید نان [آماده از بیرونِ منزل] هلاک است».

در حدیث دیگر می فرماید: «شِراءُالحِنطَةِ عِزٌّ وَ شِراءُالدَّقیقِ ذُلٌّ وَ شِراءُالخُبزِ فَقرٌ؛ خرید گندم [از بیرونِ منزل] عزت و خرید آرد [از بیرونِ منزل] ذلت است و خرید نان [از بیرونِ منزل] عین فقر است».

ایشان همچنین می فرمایند: «مَن اشتَرَی الحِنطَةَ زادَ مالُهُ وَ مَن اشتَرَی الدَّقیقَ ذَهَبَ نِصفُ مالِهِ وَ مَن اشتَرَی الخُبزَ ذَهَبَ مالُهُ؛ هرکس گندم [از بیرون منزل] بخرد مالش زیاد می شود، هرکس آرد [از بیرون منزل] بخرد نصف مالش می رود و هرکس نان [از بیرونِ منزل] بخرد تمام مالش از دستش می رود».

از حضرت صادق(علیه السلام) منقول است که: «از تلخی زندگانی است از خانه به خانه نقل کردن و نان از بازار خریدن».[25]

کار در خانه برای زنان و مردان ثواب، خیر و برکت می آورد. زنی به رسول خدا(ص) عرض کرد: خدمت کردن زن در خانه شوهر چه فضیلتی دارد؟ حضرت فرمود: «در مقابل هرکاری که برای اداره امور منزل انجام دهد، خدا نظر لطفی به او می فرماید و کسی که مورد نظر خدا واقع گردد معذب نخواهد شد».[26]

بنابراین نفس کم شدن کارها در منزل مثبت نیست. باید کم شدن کار در خانه را با کارهای مفید دیگر جبران کرد که هم برکت به خانه ها برگردد و هم رحمت و مغفرت الهی شامل حال بانوان آپارتمان نشین شود. بانوان می توانند به کارهای دیگری مانند نقاشی، خطاطی، مطالعه، تحقیق، گلدوزی، خیاطی، بافندگی و... بپردازند. با اشتغال به این کارها می توان هم به اقتصاد خانواده و هم به تولید و ترقی اقتصادی جامعه کمک کرد. به علاوه در اثر اشتغال به کار از ابتلا به بیماری های روانی و ضعف اعصاب نیز تا حد زیادی محفوظ خواهند ماند. امیر المؤمنین(علیه السلام) فرمود: «خدا مؤمنی را که به حرفه و کاری مشغول و امین باشد، دوست دارد».[27]

رسول اکرم(ص) به امیرالمؤمنین فرمود: «بشنو ای اباالحسن! آنچه می گویم امر خداست که هر مردی به همسرش در کارهای منزل کمک و یاری نماید، خداوند به تعداد هر مویی که در بدن اوست، یک سال عبادت که روزهای آن را روزه و شب هایش را عبادت نموده است، برای وی می نویسد و پاداش صابرانی چون یعقوب، داود و عیسی را به او می دهد. ای علی! هرکس در خانه مشغول خدمت به عیال شود و از یاری او مضایقه نکند، خداوند اسم او را در دفتر شهدا می نویسد و در هر روز و شب ثواب هزار شهید را برای او می نویسد و به هر قدمی که برمی دارد، اجر و پاداش حج و عمره را دارد و ثواب هزار جهاد و عیادت هزار مریض و هزار نماز جمعه و هزار تشییع جنازه و سیر کردن هزار گرسنه و پوشاندن هزار برهنه و انفاق هزار اسب در راه خدا به او می دهد. کمک کردن به زن در خانه بهتر از خواندن تورات، انجیل، زبور و قرآن است و از آزاد کردن هزار اسیر و انفاق هزار شتر به مساکین بهتر است و چنین کسی پس از مرگ در بهشت خواهد بود».[28]

4)تربیت خانواده

خانه های وسیع با داشتن اتاق های کافی و معماری اسلامی نقش بسیار مهمی در آرامش بخشی، تربیت و هویت بخشی به فرزندان ایفا می کنند. بازی و جنب و جوش کودکان، که مورد تأکید روایات اسلامی است، در خانه های بزرگ محقق می شود. خانه های آپارتمانی به واسطه تنگی فضا و غیراصولی بودن معماری نوعاً دارای آسیب های فراوانی نسبت به تربیت فرزندان دارند.

یکی از برزگ ترین آسیب های آپارتمان نشینی فاصله اعضای خانواده از هم، فردی گرایی و مشغول شدن به وسایل ارتباطی الکترونیکی است. برای کاستن از این آسیب لازم است اعضای خانواده ساعاتی (و نه دقایقی) از روز را باهم باشند؛ مثلاً اگر قرار است فیلمی از تلویزیون تماشا کنند، در کنار هم و باهم این کار را انجام دهند. در مورد امام کاظم(علیه السلام) روایت شده است: «و کانَ اَوصَلَ النّاسِ لأِهلِهِ و رَحِمِهِ؛ [امام کاظم] بیشترین پیوند را باخانواده و خویشان خود داشت».[29]

یکی از آثار باهم بودن در خانواده کمک و یاری علمی و معنوی اعضای خانه به همدیگر است. وقتی باهم بودن را بیشتر تجربه کنند، می توانند کلمات حکمت آمیز و راه های رسیدن به معنویت را برای هم کنند. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «لَا یزَالُ الْمُؤْمِنُ یورِثُ أَهْلَ بَیتِهِ الْعِلْمَ وَ الْأَدَبَ الصَّالِحَ حَتَّی یدْخِلَهُمُ الْجَنَّةَ [جَمِیعاً]؛ مؤمن همواره خانواده خود را از دانش و ادب شایسته بهره مند می سازد تا همه آنان را وارد بهشت کند».[30]

از آنجا که بسیاری از خانواده ها مجبور به زندگی در آپارتمان هستند، بهتر است والدین برای کاهش آسیب های جسمی و روحی آپارتمان نشینی به نکاتی توجه داشته باشند. بنابراین توصیه ما به آنها این است که اجازه ندهند کودکان بدون محدودیت پای تلویزیون بنشینند و یا بازی رایانه ای انجام دهند. به آنها اجازه فعالیت بدنی و جست و خیز بدهند تا استخوان های محکم و قوی داشته باشند. متخصصان بیان می کنند که پدر و مادر در طی روز باید زمانی را به بازی کودکان اختصاص دهند و آنها را به نزدیک ترین پارک محل خود ببرند و خودشان برای بازی با بچه ها وقت بگذارند.

برای جبران کاستی های آپارتمان والدین می توانند کودکان را در کلاس های ورزشی ثبت نام کنند تا حداقل هفته ای ۳ بار کودک بتواند انرژی های خود را تخلیه کند. رفتن به کوه، فضاهای خارج از شهر و پارک های تفریحی هم در تربیت صحیح فرزندان نقش مهمی دارند. لازم است والدین با برنامه ریزی و گذاشتن وقت برای فرزندان خود شرایط را به گونه ای فراهم کنند که بچه ها دچار بی قراری و کم تحرکی نشوند و بتوانند توانمندی های خود را بروز دهند.

علاوه بر مسائل روحی و جسمی که باید آپارتمان نشینان برای آن در درون خانواده برنامه داشته باشند، ایجاد نمازخانه در خانه در روایات زیادی توصیه شده است. البته ایجاد نمازخانه به معنای اختصاص دادن اتاقی به این عنوان نیست، بلکه اختصاص دادن محلی در خانه مخصوص نماز خواندن است. امام صادق(علیه السلام) فرموده است: «إتخذ مسجدا فی بیتک؛ در قسمتی از خانه خود مکانی را برای نماز گزاردن اختیار کنید». در روایتی از ایشان به اختصاص اتاقی برای این منظور تصریح شده است: «أنّی أحبّ لک أن تَتَّخِذَ فِی دارِکَ مَسجِداً فی بَعضِ بُیوتِکَ».[31] وجود چنین فضا و مکانی در داخل آپارتمان احساس معنوی خوبی به اعضای خانواده به ویژه کودکان می بخشد که می تواند بسیاری از آسیب های روانی آپارتمان نشینی را برطرف کند.