برخورد اهل بیت با کسانی که در نزدشان غیبت می‌کردند

در تعریف غیبت روایات زیادی از اهل بیت آمده است که این امر را بسیار نکوهش کرده اند، در سیره اهل بیت؛ غیبت از عمده‌ترین اسباب‌ جدایی و تفرقه بین انسان‌ها بوده و باعث دشمنی و کینه‌توزی بین آنان می شود، به همین دلیل رسول خدا(ص) همواره مسلمانان را از غیبت نهی‌ کرده و آنان را به شدت از آن بر حذر می‌داشتند.
  البته غیبت کردن تنها منحصر به زبان نیست؛ برخی روایات از سوی رسول خدا(ص) چنین بر می‌آید که انسان از هر راهی که نقص و عیب دیگری را بفهماند، اعم از این که بوسیله نوشتن باشد یا اشاره یا کنایه و یا غیره، همه و همه از مصادیق غیبت به شمار آمده و حرام است.

رسول خدا نه تنها در گفتار، بلکه در عمل نیز مسلمانان را از ارتکاب غیبت باز می‌داشتند، به طوری که بنا بر نقل برخی از روایات؛ در مجلس ایشان از کسی بد گفته نمی‌شد و اگر از کسی لغزشی سر می‌زد در جای دیگر بازگو نمی‌شد.

در برخی منابع نقل شده است که «در یکی از جنگ‌ها، دو نفر از یاران رسول خدا(ص) سلمان را فرستاده بودند که خدمت حضرت رسول(ص) برود تا برای آنان غذایی بیاورد.

حضرت(ص) نیز سلمان را نزد اسامة بن زید که انباردار قافله بود، فرستاد؛ اما اسامه به آنان گفت، غذا تمام شده و چیزی پیش او نیست؛ سلمان دست خالی برگشت.

آن دو نفر گفتند: اسامه بخل ورزیده است و درباره سلمان نیز گفتند: اگر او را سر چاه پر آبی بفرستیم، آن چاه خشک خواهد شد، آن‌گاه بر خلاف دستور رسول خدا(ص) نزد اسامه رفتند تا چیزی بیابند. در بین راه، رسول خدا(ص) آنان را دیده فرمودند: چه شده است که می‌بینم، دها‌نتان آلوده به گوشت است. گفتند: یا رسول الله(ص) ما امروز گوشتی نخوردیم. حضرت(ص) فرمود: گمراه شده‌اید؛ داشتید گوشت سلمان و اسامه را می‌خوردید؛ در پی این فرموده: آیه "...و لا یغتب بعضکم بعضا..." نازل شد.
 

انواع غیبت

غیبت به معنای بیان عیب و نقص کسی است که نزد مردم معروف نبوده. این عیب و نقص می‌تواند جنبه نفسانی داشته باشد، یعنی ما رذائل اخلاقی فرد را برملا کنیم مثل حسادت، بخل؛ یا اینکه عیب و نقص می‌تواند جسمانی باشد مثلاً اعضاء و جوارح آن فرد دارای ایرادی باشد.

گاهی اوقات ممکن است نقص معنوی باشد و فرد اهل انجام دستورات الهی نباشد. بیان نقص‌های مالی نیز از اقسام غیبت حساب می‌شود.

غیبت اقسامی دارد؛ گاهی به واسطه گفتار غیبت صورت می‌گیرد و با زبان مطلبی که باعث برملا شدن عیب کسی می‌شود، را بیان می‌کنیم. غیبت گاهی نوشتاری است مثل حضور در شبکه‌های اجتماعی که در آن در مورد فرد یا گروهی مطلبی را مطرح می‌کنند که راضی نیستند. با اشاره و ‍رفتار نیز می‌توان غیبت کرد؛ به عنوان مثال با کنایه صحبت کردن در مورد موضوع و فردی غیبت است.

غیبت دارای سه بعد است؛ بعد اول، بعد عملی است به عنوان مثال هر گاه انسان از کسی بدگویی کند این بدگویی به او یک جلوه تاریک و زشت می‌دهد. بعد دوم، بعد درونی و روانی است. بُعد سوم با توجه به منابع دینی بعد معنوی و دینی است.

یکی از دستورالعمل‌هایی که برای دوری از غیبت آمده، این است که از طرف شنونده رد شود و پذیرفته نشود. یعنی اگر از عیب و نقص جسمانی فردی صحبت می‌شود، آن را اصلاح کند و از او دفاع کند یا مسیر بحث را تغییر دهد.
 

ریشه‌های غیبت چیست؟

فرو نشاندن خشم نسبت به غیبت شونده
همراهی با همنشینان و دوستان که به خاطر ترس از طرد شدن و شوق جذب شدن آن‌ها را در غیبت همراهی می‌کنیم.
خنثی کردن اثر شهادت؛ گاهی اوقات فرد شرایطی برایش پیش می‌آید که کسی می‌خواهد علیه او شهادت بدهد در این حال شروع به بدگویی از او می‌کند.

ریشه دیگر غیبت رفع اتهام است 
انسان متهم است به انجام عملی زشت، پس برای رفع اتهام نقص دیگران را مطرح می‌کند.

برای اثبات برتری خود غیبت می‌کند
حسادت می‌تواند عامل غیبت باشد، انسان‌هایی که نتوانستند رشد کنند شروع به تضعیف دیگران می‌کنند.
مزاح و شوخی کردن باعث غیبت می‌شود.

تمسخر؛ انسان برای مسخره کردن دیگران تن به غیبت می‌دهد
خشم نابجا در راه حق؛ گاهی اوقات انسان مذهبی هنگامی که شخصی گناهی انجام می‌دهد به شدت عصبانی شود، اما نمی‌تواند خشمش را کنترل کند و آبروی او را می‌برد.
 

چه زمانی صحبت ما غیبت محسوب می شود؟

اگر حرفی که می زنید شرایط زیر را داشته باشد غیبت محسوب می شود:
- حرف شما عیب و نقص او را بازگو کند.
- عیبی که از آن حرف زده اید از عیوب پنهان او باشد.
- فردی که درباره اش حرف می زنید در جمع حاضر نباشد.
- فرد از شنیدن حرفی که درباره اش زده اید اکراه داشته باشد.

 

آثار مخرب غیبت کردن در جامعه

از جمله آثار غیبت کردن در جامعه عبارتست از:
- ایجاد کینه و دشمنی
- ترویج حسادت
- افزایش دورویی در بین افراد
- از هم گسستن اتحاد
- سست شدن پایه های دین

جایگاه غیبت کننده در اسلام

در قرآن و روایات از فرد غیبت کننده به تعابیر مختلفی یاد شده است:
- منافق
- بدترین مردم
- شریک شیطان
- منفورترین مخلوقات
- کسی که گوشت برادر مرده خودش را می خورد
 

غیبت کردن از نظر قرآن

خداوند در قرآن کریم به طور مستقیم غیبت کردن را گناهی بزرگ به شمار می آورد و می فرماید:
آیه ۱۲ سوره حجرات: و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! (به یقین) همه شما از این امر کراهت دارید؛ تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبه پذیر و مهربان است.

آیه ۱۹ سوره نور: آنان که دوست می‌دارند که در میان اهل ایمان کار منکری اشاعه و شهرت یابد آنها را در دنیا و آخرت عذابی دردناک خواهد بود.

روایتی از پیامبر اسلام (ص) در خصوص منع از غیبت کردن:
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: تأثیر غیبت در دین مسلمان از تأثیر خوره در جسم او سریعتر است.  ایشان غیبت کننده را یکی از سه نفری معرفی می‌کنند که بهشت بر آنان حرام است.همچنین ایشان غیبت را بدتر از زنا معرفی نموده، فرمودند: کسی که پشت سر مسلمانی بدگویی کند، ایمان ندارد.

منع از شنیدن غیبت
استماع غیبت هم مانند غیبت حرام است؛ همان‌گونه که غیبت از گناهان کبیره است استماع غیبت هم از گناهان کبیره است. ایشان شنونده غیبت را نیز یکی از مغتابین معرفی کردند و او را در گناه شخص غیبت کننده شریک دانستند.

ائمه معصومین (ع) غیبت کردن را این گونه تعریف کرده اند:
حقیقت و معنای غیبت بر اساس آن چه از روایات استفاده میشود، این است که چیزی درباره ی برادر مسلمان و مؤمن خود نزد مردم بگویی که اگر به گوش او برسد، دل تنگ شود و به آن راضی نباشد. روایات بسیاری از ائمه معصومین (ع) وجود دارد که به بزرگی و زشتی گناه غیبت اشاره کرده و در روایات مختلف از خود غیبت به عنوان عملی زشت تر از زنا و خورشت سگان اهل جهنم یاد شده است.

پیامبر اکرم (ص): غیبت آن است که برادر دینی ات را به آنچه کراهت دارد یاد کنی.
پیامبر اکرم (ص): به درستی که غیبت کردن از زنا بدتر است.

پیامبر اکرم (ص): آیا می دانید غیبت چیست؟ این که از برادرت چیزی بگویی که دوست ندارد. اگر آنچه می گویی در او باشد غیبت اش را کرده ای و اگر در او نباشد به او تهمت زده ای.
پیامبر اکرم (ص): هر کس از مرد یا زن مسلمانی غیبت کند خداوند تا چهل شبانه روز نماز و روزه او را نپذیرد مگر این که غیبت شونده او را ببخشد.

امام علی (ع): غیبت خوراک سگ های آتش است.
امام علی (ع): پست ترین مردم کسی است که غیبت می کند.
امام علی (ع): شنونده غیبت مانند غیبت کننده است.

كسی كه تلاش می كند عیب های پوشیده مردم را برملا كند، خداوند او را رسوا خواهد كرد. چنان كه امام صادق(ع) به نقل از رسول خدا(ص) فرمود:" ای كسانی كه به زبان اسلام آورده اید و ایمان به قلب شما وارد نشده است!

مسلمانان را سرزنش نكنید! و عیب های پوشیده آنها را جستجو نكنید! زیرا كسی كه پوشیده های آنها را جستجو كند، خداوند پوشیده هایش را جستجو كند، افتضاح نماید، اگر چه در خانه اش باشد."
 

چند حدیث از کلام معصومین(علیهم السلام) در خصوص غیبت کردن

معنای واقعی غیبت
پیامبر صلى الله علیه و آله وسلم: آیا مى دانید غیبت چیست؟ عرض کردند: خدا و پیامبر او بهتر مى دانند. فرمودند: این که از برادرت چیزى بگویى که دوست ندارد. عرض شد: اگر آنچه مى گویم در برادرم بود چه؟ فرمودند: اگر آنچه مى گویى در او باشد، غیبتش کرده اى و اگر آنچه مى گویى در او نباشد، به او تهمت زده اى.

غیبت و پذیرفته نشدن نماز و روزه
پیامبر صلى الله علیه و آله وسلم:هر کس از مرد یا زن مسلمانى غیبت کند، خداوند تا چهل شبانه روز نماز و روزه او را نپذیرد مگر این که غیبت شونده او را ببخشد.

معنای دیگر غیبت
امام صادق علیه السلام:غیبت آن است که درباره برادرت چیزى بگویى که خداوند آن را پوشیده نگه داشته است، اما (گفتن) خصلتهاى آشکارى چون تندخویى و شتابزدگى غیبت نیست.

غیبت از فاسق
امام صادق علیه السلام :هرگاه شخص فاسق و گنهکار آشکارا گناه کند، نه حرمتى دارد و نه غیبتى.

شنونده غیبت
امام على علیه السلام :شنونده غیبت، مانند غیبت کننده است.

کفاره غیبت
پیامبر صلى الله علیه و آله وسلم: کفّاره غیبت این است که براى شخصى که از او غیبت کرده اى، آمرزش بطلبى.

وظیفه فرد در جمع غیبت کننده
پیامبر صلى الله علیه و آله وسلم: اگر در میان جمعى بودى و از کسى غیبت شد، او را یارى کن و آن جمع را از غیبت کردن بازدار و از میانشان برخیز و برو.
 

راه های جلوگیری از غیبت کردن

درمان این گناه آن است كه شخص به عواقب این گناه فکر کند و این عواقب را با آنچه از این گناه عایدش می شود، مقایسه كند، از این مقایسه تشویق می شود كه این عمل را ترك كند؛ زیرا او با این گناه از چشم مردم می افتد، رسوای دو عالم میشود و بغض و كینه و دشمنی ایجاد می كند.

-  سکوت کنید
- دانش خود را زیاد کنید
- به محض شروع غیبت آن را متوقف کنید
- به اماکنی که در آنجا غیبت می‌شود نروید
- کسانی را که از شما غیبت کرده‌اند، ببخشید
- سوالات هدایت‌کننده به سمت غیبت نپرسید
- از افرادی که در مورد دیگران صحبت می‌کنند دوری کنید
- بگذارید دیگران بدانند که شما تلاش می‌کنید که غیبت نکنید
- سیاست یادآوری به یکدیگر برای پرهیز از غیبت را امتحان کنید
- یکی از راه های ترک غیبت کردن این است که مرگ را به یاد آورید

 

چگونه از غیبت کردن نجات پیدا کنیم؟

یکی از موانع صعود اخلاقی انسان آفت‌های زبانی است؛ زیرا انسان از راه زبان آسیب پذیر است. در گناهان زبان یکی از مواردی که بسیار به چشم می‌آید، غیبت است.

عذاب برای غیبت کننده
غیبت کردن در آخرت نیز پی آمدهایی در بردارد و کسانی که به این رفتار ناپسند دامن زنند گرفتار عذاب دردناک الهی می شوند. در برخی روایات هم آمده است كه در روز قیامت غیبت كننده گوشت خود را می خورد.

عذاب برای شنونده غیبت
غیبت گناهى است كه غیبت كننده به تنهایى نمى‏تواند آن را انجام دهد. پس شنونده غیبت در تحقق این گناه سهیم است؛ مگر آن كه با غیبت كننده مخالفت كند و او را از غیبت باز دارد و در جایى كه نمى‏تواند با او مخالفت نماید و او را از غیبت منع كند باید از شنیدن غیبت خوددارى نماید و در قلب خویش با غیبت كننده مخالف باشد.

آثار ترک غیبت
پیامد‌ها و آثار زیبایی برای ترک غیبت در روایات آمده است؛ امام صادق (ع) در این مورد می‌فرمایند: هیچ چیز سودمندتر از دوری از حرام‌های الهی و بازداشتن نفس از اذیت مومنان و غیبت کردن درباره آن‌ها نیست. در روایتی دیگر از امام سجاد نقل می‌شود شخصی که زبانش را از ریختن آبروی مردم باز دارد، خداوند در روز قیامت از گناهان او چشم می‌پوشد.