حفظ هویت ایرانی - اسلامی در فرایند جهانی شدن

جهانی شدن و هویت:

سعی و کوشش برای ساختن هویت و حفظ آن در برابر هجمه ها در دستورالعمل هر مکتب و نحله­ایقرار دارد. لذا سعی و کوشش خود را به­کار می برد تا این معیار مهم انسانی را به نحو مطلوب حفظ و بازسازی نماید.

در تعریف هویت می­توان گفت: «هویت یک عنصر مبارز و ستیزه­جو در فرد است که فرد را در برابر هجوم های دیگران تجهیز می کند.»

حال با توجه به مفهوم جهانی شدن باید ببینیم این پدیده چه تأثیری بر هویت انسانی خواهد داشت و آیا این تاثیرات مثبت و یا منفی است؟

در این زمینه باید از دو جهت در مورد مسئله هویت بحث نمود، یکی در بعد ماهوی هویت و دیگری درباره ارتباط جهانی شدن با هویت.

هویت:

همان طوری که در تعریف فوق بیان شد، هویت یک عنصر مبارز در افراد است. حال باید بدانیم عناصر تشکیل دهنده هویت چیست و آیا این عناصر ذهنی هستند و یا دارای نمود عینی و خارجی؟ همچنین آیا عناصر ثابتی هستند مثل سرزمین، دین یا اسطوره و یا متغیریند. مثل فناوری، وقایع و حوادث تاریخ ساز و...؟

و نیز آیا این عناصر اکتسابی هستند نظیر علوم­وفنون، هنر و یا موروثی مثل میراث های فرهنگی مادی و معنوی؟

هویت می تواند به­وسیله عوامل مختلفی به­وجود بیاید. مثلاً جنگ ها و حوادث ناگوار که در یک جامعه رخ می دهد. می تواند در سرنوشت جامعه و نسل های آینده آن سرزمین دخیل باشد و فرهنگ هایی که از یک تمدن یا جامعه به تمدن و یا جامعه دیگری وارد می شوند، می توانند هویت ساز باشند.

عموماً ملت هایی که دارای فرهنگ غالب هستند با استفاده از قدرت و یا غلبه سیاسی سعی در تحمیل فرهنگ خود می­نمایند که اینرا تهاجم فرهنگی می­گویند. فرهنگ های مغلوب عموماً متعلق به جوامع ضعیفی هستند که از رشد لازم برخوردار نمی باشند.

هویت یکی از مفاهیم پیچیده ای در حوزه علوم اجتماعی و روان شناسی است. هویت نوعی چیستی و کیستی فرد را مطرح می کند. هویت های مختلفی مطرح هستند که در این جا منظور از هویت همان هویت ملی است که در حوزه هایی از قبیل فرهنگ، اجتماع، سیاست، امنیت و حتی اقتصاد نقش تعیین کننده ای دارد.

هویت ملی را به عنوان احساس تعلق و تعهد نسبت به اجتماع ملی و کل جامعه­ای که فرد در آن عضویت دارد، تعریف کرده اند.

در این تعریف باورها، ارزش ها، هنجارها و نهادهای فرهنگی مثل زبان، دین، آداب و رسوم، ادبیات و. . . جای دارد.

هویت ملی:

از علائم و پیش­نیازهای هرگونه زندگی اجتماعی اعم از هویت های نژادی، خاکی، قومی، گروهی، فرهنگی و... که با انواع خرده فرهنگ­ها، زبان، دین و ایدئولوژی و مهارت و حرف و... مشخص می شوند، برخورداری از هویت ملی است.

ابعاد هویت ملی:

الف) بُعد اجتماعی: هر شخص از طریق محیط اجتماعی ای که به آن تعلق دارد، یا بدان رجوع می کند هویت خود را می سازد. جوهره بُعد اجتماعی هویت ملی، منوط به برقراری روابط دوستانه است و هرچه ارتباطات گسترده تر باشند موجب تقویت بُعد اجتماعی هویت ملی خواهد شد.

ب  ) بُعد تاریخی: بُعد تاریخی هویت ملی آگاهی مشترک افراد یک جامعه از گذشته تاریخی و احساس دلبستگی به آن و احساس هویت تاریخی و هم تاریخ پنداری است که پیونددهنده نسل های مختلف  به یکدیگر است.

ج ) بُعد جغرافیایی: محیط جغرافیایی و سرزمینی تبلور فیزیکی، عینی، ملموس و مشهود هویت ملی به حساب می آید که ضرورتی بس عظیم است.

د  ) بُعد سیاسی: تعلق به دولت، نظام سیاسی و ارزش های مشروعیت بخش حکومت است.

هـ) بُعد دینی: داشتن دین و مذهب مشترک، پایبندی و وفاداری به آن، اعتقاد و تمایل به مناسک و آئین های مذهبی فراگیر در روند شکل دهی هویت ملی بسیار مؤثر است.

و  ) بُعد فرهنگی/میراث فرهنگی: مجموعه هنجارها و آداب و رسوم عامّ و مشترک که پایداری زیادی دارند از قبیل شیوه معماری، سنت ها، اعیاد و اسطوره ها و عُرف و فرهنگ مردم، بُعد فرهنگی هویت را تشکیل می­دهند.  

ز  ) بُعد زبانی: زبان و آثار ادبی نه تنها به عنوان یک محصول اجتماعی بلکه ابزار و وسیله ارتباطات در تولید و بازتولید فرهنگ و هویت است.