یکی از مستحبات مورد تأکید در اسلام نماز شب است؛ عملی که خدای متعال در آیات قرآن بر آن تأکید فرموده و ائمه اطهار علیهم السلام نیز در روایات و سخنان گهربار خود بار‌ها به آن اشاره کرده و از فضیلت آن سخن گفته‌اند.
در عین حال علمای دین و دانشمندان اسلامی نیز برای تبیین فضایل نماز شب بار‌ها به این موضوع مهم پرداخته‌اند تا مردم حتی‌الامکان از فیض این مستحب نورانی در زندگی دنیا و آخرت خود بهره‌مند شوند.
امروز با مرور بخش‌هایی از سخنان علمای دین، به مرور کیفیت و اهمیت نماز شب و آثار آن در زندگی دنیایی و اخروی پرداخته‌ایم.
اگر دنیا می‌خواهی نماز شب بخوان
در مجلس اول ملاقات مرحوم علامه طباطبایی با استاد اخلاقی خود مرحوم آقا سید علی قاضی، مرحوم قاضی به ایشان فرموده بود: فرزندم! اگر دنیا می‌خواهی نماز شب بخوان، اگر آخرت هم می‌خواهی نماز شب بخوان.
در روایت هم آمده است: «هر کس نماز شب بخواند و در روز بگوید که گرسنه هستم یا غذا و روزی ندارم، او را تکذیب کنید.»
کیفیت نماز شب و وَتر در بیان آیت‌الله خوشوقت (ره)
نماز وتر یک رکعت بیشتر نیست. آخرین نماز در نماز شب که از همه فضیلتش بیشتر است، کدام است؟ نماز نافله صبح است. این آخرین نماز است. نماز وَتر آخرین نماز نیست. وتر از شَفع فضیلتش بیشتر است، شفع آن دو رکعت قبل از وتر است.
نافله صبح از همه افضل است. اگر ما باور کنیم آن از همه مهمتر است ترکش نمی‌کنیم، وقتی نماز شب را خوانده‌ایم و تا این‌جا آمده‌ایم خسته نمی‌شویم و رها نمی‌کنیم، دنبال آن که فضیلتش بیشتر است می‌رویم، لذا از این نظر گفته‌اند فضیلت نافله صبح از همه بیشتر است.
مستحب مؤکد است انسان قبل از نماز صبح که وقت نماز شب است بیدار شود. ثلث آخر شب اسمش سحر است. در سحر مستحب است آدم چند رکعت نماز نافله به نام نافله شب بخواند. ابتدا چهار نماز دو رکعتی است که این نافله شب است. بعد از این هشت رکعت، یک نماز دو رکعتی به نام شفع و بعد یک نماز یک رکعتی به نام وَتر بخواند.
چرا یک رکعت بخواند؟ زیرا آن اذکاری که باید در قنوت وَتر بخوانیم جای یک رکعت حساب شده است. آن اذکار زیاد است؛ لذا گفته‌اند: به جای یک رکعت آن اذکار را انجام بدهید، آن مهم است، بعد هم نافله صبح را بخوانید، ولو صبح نشده نافله را می‌شود خواند، که باز دوباره در معرض ترک قرار نگیرد.
و، اما اذکار نماز وتر عبارت است از هفتاد بار «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْه»، بعد چهل مؤمن را دعا کنیم، بعد هم هفت بار بگوییم «هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِکَ مِنَ النَّارِ»، بعد هم سیصد بار بگوید: «اَلعفوَ اَلعفوَ». این نماز وتر است.
نماز شب در بیان آیت‌الله بهجت (ره)
حجت‌الاسلام سید محمدباقر شفتی رحمه‌الله به نماز شب بسیار معتقد بود، و بیش از سایر مستحبات به آن اهمیت می‌داد. به خلاف مرحوم سید بحرالعلوم که صبر می‌کرد تا هوا مقداری روشن شود و آنگاه نماز صبح را می‌خواند، حجت‌الاسلام سید محمدباقر شفتی رحمه‌الله در اصفهان درست اول فجر نماز صبح را به جماعت اقامه می‌نمود؛ با اینکه اگر نماز جماعت را به تأخیر می‌انداخت، افراد بیشتری حاضر می‌شدند؛ ولی ایشان دستور می‌داد دو عادل بالای مناره بروند و پس از مشاهده طلوع فجر، بلافاصله اذان صبح بگویند.
به ایشان گفتند: چرا مقداری صبر نمی‌کنید تا جمعیت زیادی برای درک فیض جماعت حاضر شوند؟ در جواب فرمودند: «در میان مستحبات افضل از نماز شب سراغ ندارم»؛ لذا ایشان برای اینکه مردم نماز شب را به‌جا آورند، این‌چنین چاره‌اندیشی نموده بود که به دو نفر شخص عادل دستور داده بود تا به‌طور دقیق وقت فجر تعیین شود و کسانی که در نماز جماعت حاضر می‌شوند، پیش از فجر بیدار شوند و نماز شب بخوانند. بدین ترتیب، قطعاً کسانی که در نماز جماعت ایشان شرکت می‌کردند نماز شب را هم می‌خواندند و با این کار مردم را به نماز شب وادار می‌کرد.
بنده خیال می‌کنم فضیلت بکاء بر سیدالشهدا علیه‌السلام بالاتر از نماز شب باشد. زیرا نماز شب عمل قلبی صرف نیست، بلکه کالقلبی است، ولی حزن و اندوه و بکاء، عمل قلبی است، به‌حدی که بکاء و دمعه (اشک چشم) از علائم قبولی نماز وتر است.