بنای عجیبی که پس از قرن ها به یک شاهکار معماری تبدیل شد!

از گنبد سرخ رنگ گرفته تا برج ناقوس آن، سانتا ماریا دل فیور(Santa Maria del Fiore) یک گوهر معماری است. این کلیسا که به نام کلیسای جامع فلورانس نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین و پربازدیدترین مکان‌ها در ایتالیا و چهارمین کلیسای بزرگ اروپا است.

در نگاه اول، کلیسای جامع فلورانس ممکن است یک شاهکار بزرگ معماری به نظر برسد اما در واقع از چند مولفه‌ی مختلف ساخته شده‌است.  ساخت آن در سال 1296 به سبک گوتیک آغاز شد، اما تکمیل این پروژه چندین قرن طول کشید و در آن هم رنسانس قرن پانزدهم و هم عناصر احیای گوتیکی قرن نوزدهم با هم ترکیب شده‌اند.

کلیسای جامع فلورانس، مانند دیگر بناهای تاریخی آن زمان، با عبور از دستان بسیاری و در واقع با هم‌کاری چندین چهره برجسته ایتالیایی، از جمله گیوتو (Giotto) و برونسچی (Brunelleschi) تبدیل به این شاهکار شده است. این بنا در نتیجه تلاش‌های آن‌ها، نماد منطقه توسکانی و بخش مهمی از میراث جهانی یونسکو شده است. هر ساله هزاران گردشگر از این منطقه بازدید می‌کنند.

در این مقاله از لست سکند، ما معماری جذاب کلیسای جامع فلورانس را با در نظر گرفتن سه عنصر کلیدی آن بررسی می‌کنیم.

​​​​​​​​چشم‌انداز گیوتو برای برج ناقوس

قبل از این که کلیسای جامع فلورانس ساخته شود، یک کلیسای قدیمی قرن چهارم به نام سانتا رپاراتا (Santa Reparata) در آنجا قرار داشت. اما پس از صدها سال، ساختمان آن از هم پاشید و شورای شهر فلورانس به دنبال یک طرح معماری بود که جمعیت رو به رشد شهر را در خود جای دهد. نهایتا در سال 1294 آرنولفو دی کامبیو (Arnolfo di Cambio- حدودا 1232 الی 1302) معمار و مجسمه‌ساز، طرح سانتا ماریا دل فیور را ارائه کرد. طرح بلند پروازانه آن یک گنبد هشت‌ضلعی بزرگ و شبستان عریضی بود که ساخت و ساز آن 142 سال زمان می‌برد.

در طول این مدت، دی کامبیو درگذشت و پروژه از چندین دست دیگر، از جمله نقاش رنسانس – پروتو گیوتو (1267- 1337) گذشت. این هنرمند 67 ساله در سال 1334 به عنوان استاد اثر انتخاب و معرفی شد. وی تلاش‌های خود را بر روی برج ناقوس متمرکز کرد.

​​​​​​

برج ناقوس گیوتو، برج ناقوس با شکوهی است که بر کلیسای جامع فلورانس مشرف است. این برج یک ساختمان مستقل می‌باشد که در نزدیکی بازیلیک سانتا ماریا دل فیور(Basilica of Santa Maria del Fiore) و تعمیدگاه سنت جان (Baptistry of St. John) قرار دارد.

هنگامی که گیوتو این پروژه را برعهده گرفت، مصمم بود که به سبک رنگارنگ که دی کامبیو در بقیه کلیسای جامع بکار برده (علاوه بر سبک زیبایی‌شناسی نقاشی‌های خودش)، وفادار بماند. مهم‌ترین بخش ترسیم هندسی مرمرهای رنگی بود. گیوتو از شهرهای اطراف مواد اولیه از جمله مرمر سفید از کارارا (Carrara)، مرمر سبز از پراتو(Prato) و مرمر قرمز از سینا (Siena) تهیه می‌کرد.

متاسفانه، ساخت برج ناقوس پس از طبقه اول متوقف شد، زیرا گیوتو در سال 1337 درگذشت. چند سال بعد، سمت استاد اثر به معمار و مجسمه‌ساز، آندره پیسانو (Andrea Pisano، 1290الی  1348) سپرده شد. پیسانو شهرت خود را مدیون طراحی درب‌های جنوبی تعمیدگاه بود. پیسانو بر ساخت پانل‌های لوزی‌شکل (تابلوهای الماس مانند) که نمایش‌های تمثیلی را به تصویر می‌کشند و هشت طاقچه بلند در هر طرف برج ناقوس نظارت کرد. اینها بعدا جایگاه مجسمه‌ها شدند.

برج ناقوس با مرگ پیسانو در سال 1348 و با شیوع طاعون سیاه دوباره به تاخیر افتاد. معمار توسکانی (Tuscan) به نام فرانچسکو تالنتی (Francesco Talenti-1300 الی 1369) جانشین وی شد.  فرانچسکو کسی بود که نهایتا در سال 1359 چشم‌انداز گیوتو را تکمیل کرد. برج ناقوس تکمیل‌شده، 86 متر ارتفاع (‏نزدیک به 279 فوت) و 412 پله داشت.

گنبد دیدنی برونسچی

حتی زمانی که فلورانس راه رنسانس ایتالیا را در آغاز قرن 15 میلادی رهبری می‌کرد، سانتا ماریا دل فیور هنوز گنبد نداشت. اگر چه دی کامبیو در سال 1296 یک طراح و مدلی برای ساختار آجری گنبد ارائه داده بود، اما ابعاد بزرگ آن و عدم وجود پشت‌بند مناسب چالشی برای جانشینان او ایجاد کرده بود. چالش‌ها به این دلیل بودن که تا دهه 1300، معماران رنسانس ایتالیایی استفاده از پشت‌بند را رد می‌کردند، زیرا این موضوع نمایانگر سبک منسوخ شده گوتیک قرون وسطایی بود که به نظر ناخوشایند می‌رسید.

طراحانی که در کلیسای جامع فلورانس کار می‌کردند به دنبال یافتن ایده‌ی مناسب  بودند که در این اثر تاریخی کلاسیک بتوانند وزن گنبد را به طور مناسب توزیع کنند. مهندس و معمار فلورانسی فیلیپو برونسچی (1377-1446) به مطالعات معماری معابد رومی و گنبد‌هایشان پرداخت تا بتواند از آن‌ها الهام بگیرد.

راه‌حل او این بود که مجموعه‌ای از چهار زنجیر سنگی و آهنی و یک پنجم ساخته شده از چوب را در داخل گنبد قرار دهد تا آن را کنار هم نگه دارد. سپس، آجرها را در الگوی چپ و راستی قرار دهد تا وزن آنها به دقت به ساختار داخلی گنبد هشت ضلعی منتقل شود. با این حال، این طرح ابتکاری بدون اختراح دستگاه‌های بالابر برای بلند کردن 37.000 تن  مواد بر روی کلیسا امکان‌پذیر نبود. اگرچه نقشه‌های این ماشین‌ها از بین رفته، اما معاصران رنسانس مانند جورجیو واساری (Giorgio Vasari) و لئوناردو داوینچی (Leonardo da Vinci) به تاثیر ماندگار آن‌ها اشاره کرده‌اند.  

بعد از گذشت 16 سال از ساخت و ساز، برونسچی گنبد کلیسا را در سال 1436 به پایان رساند اما همچنان به دنبال افزودن فانوسی به بالای آن بود. این جزییات معماری توسط دوست و هم‌کار معمار او، میشلو دی بارتولومئو میشکولزی (Michelozzo di Bartolomeo Michelozzi- 1396-1472) تکمیل شد. چند سال بعد، گنبد برونسچی آخرین آرایش خود را توسط زرگری به نام آندره دل وروکیو (Andrea del Verrocchio- 1435-1488) دریافت کرد. وی یک توپ و صلیب طلایی مسی به بالای فانوس در سال 1469 اضافه کرد.

این گنبد بزرگترین گنبد آجری است که تا کنون ساخته شده است.

نمای کلیسای جامع فلورانس

اگر چه کلیسای جامع فلورانس در طول رنسانس کم و بیش تکمیل شده، اما نمای آن تا قرن نوزدهم به دلیل اختلافات هنوز برهنه بود. در سال 1871، این شهر میزبان رقابتی برای تعیین طراح برای کلیسا بود که معمار امیلیو دی فابریس (Emilio de Fabris- 1808-1883) برنده شد. نقشه او همان طرح مرمر سفید، سبز و قرمز بود که با سایر بخش‌های کلیسای جامع هم‌خوانی داشت. البته این طرح حاوی جزئیات دقیق‌تر مانند پنجره‌های گل رز ظریف بود که دوباره به سبک احیای گوتیک برمی‌گشت زیرا این سبک معماری دوباره در این زمان محبوب شده بود.