بنای سنگی باستانی انگلستان از دو نوع سنگ به نام‌های سنگ کبود و سارسن تشکیل شده است. هرکدام از سارسن‌ها به‌طور میانگین ۲۵ تن وزن دارند.
«جفری مانموث»، روحانی اهل ولز، در سال‌های ۱۱۳۰ این ادعا را درباره منشا استون هنج مطرح کرد که استون هنج به پاس یادبور شماری از اشراف بریتانیایی بنا شده است که به دست ساکسون‌ها به قتل رسیده بودند. او در کتاب «تاریخچه پادشاهان بریتانیا» این‌گونه تعریف می‌کند که پادشاهان آن دوران از مرلین، جادوگری که در افسانه‌های آرتوری از وی نام برده شده است، کمک خواستند تا حلقه‌ای از سنگ‌های رمزآلود و غول‌پیکر را از کوه کیلاراوس در ایرلند به دشت سالزبری منتقل کند. دشت سالزبری فلاتی پوشیده از گچ در جنوب انگلستان است و اینجا، همان محلی است که استون هنج در آن قرار دارد.
یکی از خرسنگ‌های مرموز استون‌هنج در دهه ۵۰ قرن نوزدهم ناپدید شد. قطعه سنگ گم‌شده که سنگی استوانه‌ای شکل به درازای یک متر بود، طی بازسازی‌های سایت از درون یکی از سنگ‌های سارسن عظیم بیرون کشیده شد و یکی از کارکنان شرکتی که انجام پروژه را به عهده داشت، آن را دور از چشم دیگران برای خود برداشت و به خانه برد.
هسته سنگی نامبرده که پس از ۶۰ سال بالاخره به محل اصلی خود بازگردانده شد، موضوع محوری پژوهش علمی است که ژوئیه امسال در ژورنال «Science Advances» به چاپ رسید. این پژوهش منشا سنگ‌های سارسن را به دقت مورد بررسی قرار داده و تلاش کرده است تا پاسخی برای معمایی بیابد که مدت‌های مدیدی ذهن زمین‌شناسان و باستان‌شناسان را به خود مشغول کرده بود.
قدمت استون هنج به پنج هزار سال پیش می‌رسد
این پروژه موفق نشد خاستگاه سنگ‌ها را به‌طور دقیق شناسایی کند؛ اما مایک پیتس، ویراستار مجله «British Archaeology»، بر این باور است که یافته‌های آن توانسته جستجو برای یافتن منابع سنگ‌های سارسن را از یک خواسته دست‌نیافتنی به تلاشی واقعی بدل کند. او می‌گوید:
اگر بتوانیم آن‌ها را پیدا کنیم، می‌توانیم اطلاعاتی درباره نحوه تراش‌کاری و جلاکاری سنگ‌ها و انتقال آن‌ها پیدا کنیم و از همه مهم‌تر، می‌توانیم تاریخ دقیق بنای این سازه را تعیین کنیم.
تعیین تاریخ این کار به این خاطر حائز اهمیت است که در آن صورت، می‌توانیم در آن زمان چه عناصر دیگری در محوطه وجود داشتند، کدام مورد قدیمی‌تر است یا چه چیزی از بین رفته است و انتظار چه چیز دیگری را باید بکشیم ...
به گفته پیتس، فهمیدن این موضوع که چه کسی، چه زمانی و چرا استون هنج را ساخته هم در گروی پیدا کردن منبع دقیق سنگ‌های سارسن است.
کاوش‌های باستان‌شناسی در استون هنج؛ سال ۱۹۵۸
بنای تاریخی ۵۰۰۰ ساله معروف به استون هنج از دو نوع سنگ و با شکل کلی یک نعل اسب ساخته شده است. نعل اسب کوچک‌تری که در وسط سازه قرار دارد، از بلوک‌های دو تا چهار تنی با ریشه‌های ژئولوژی متفاوت به نام سنگ کبود ساخته شده است. این نام‌گذاری به‌خاطر طیف‌های رنگی کبودی است که در زمان رطوبت روی سنگ‌ها نمایان می‌شوند. زمانی که سنگ‌ها می‌شکنند و هنوز زمان زیادی از شکسته شدن آن‌ها نگذشته است باز هم می‌توان طیف‌های آبی رنگ را روی آن‌ها تشخیص داد که به مرور زمان به‌تدریج محو می‌شوند.
سنگ‌های سارسن یا همان تخته سنگ‌های ماسه‌ای که به‌طور میانگین وزنی در حدود ۲۰ تن دارند، نعل اسب بزرگ‌تر و محوری استون هنج را تشکیل می‌دهند. آن‌ها با همان سنگ‌های روی خود همچنان راست‌قامت و استوار بر سر جای خود ایستاده‌اند و به‌همراه سنگ هیل، سنگ‌های جلوس و سنگ کشتار که کمی دورتر قرار گرفته‌اند، حلقه‌های خارجی در هم ریخته بنا را تشکیل می‌دهند.
قرن گذشته زمین‌شناسان به این باور رسیدند که انسان‌های آن زمان، سنگ‌های کبود را از محلی در تپه‌های پرسلی در غرب ولز که ۱۸۰ مایل با محل کنونی استون هنج فاصله دارد، به اینجا آورده‌اند و برای این کار، سنگ‌ها را یا روی زمین غلتانده‌اند، یا هل داده‌اند یا به کمک وسیله‌ای به اینجا حمل کرده‌اند.
هرکدام از سارسن‌ها به‌طور میانگین ۲۵ تن وزن دارند
سال گذشته، گروهی از باستان‌شناسان به رهبری مایکل پارکر پیرسون از دانشگاه کالج لندن مدارک مربوط به حفاری دو مورد از معادن را فاش کردند. منطق حفاری درباره سنگ‌های سارسن حکم می‌کند که آن‌ها باید از ذخایری در ارتفاعات مارلبورو داونز در ۱۸ مایلی شمال استون هنج استخراج شده باشند.
دیوید نش، ژئومورفولوژیستی از دانشگاه برایتون و رهبر پروژه پژوهشی جدیدی که درباره سنگ‌های سارسن انجام شد، می‌گوید ایده آورده شدن این تخته‌سنگ‌ها از داونز به اینجا برگرفته از نوشته‌های ویلیام لمبارد است که عتیقه‌شناسی متعلق به قرن شانزدهم بود:
او به‌خاطر شکل سنگ‌های داونز و شباهت آن‌ها با سنگ‌های استون هنج این‌گونه نتیجه‌گیری کرد. این فرضیه ۴۰۰ سال دوام یافت، اما درستی آن هیچ‌وقت مورد آزمایش قرار نگرفت.
همکاران دکتر نش تمامی آثار ژئوشیمیایی ۵۲ سارسن باقی‌مانده در این سایت باستانی را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده‌اند و بر همین مبنا، پی وست وودز را منبع تقریبا تمامی سارسن‌ها می‌داند. وست وودز در حاشیه جنوبی داونز واقع شده است و فقط چند مایل تا استون هنج فاصله دارد.
دکتر نش در حال بررسی استوانه به دست آمده از سنگ شماره ۵۸ که در دهه ۱۹۵۰ به سرقت رفت و به‌تازگی پیدا شده است
موفقیت اصلی گروه پژوهشی دکت رنش در تابستان گذشته به دست آمد که هسته سنگ شماره ۵۸ در مجموعه استون هنج که مدت‌های طولانی گم شده بود، پیدا شد و به موسسه «English Heritage» بازگشت. موسسه خیریه English Heritage مسئولیت مدیریت استون هنج را به عهده دارد.
استوانه سارسنی فرصتی منحصربه‌فرد برای دکتر نش و همکارانش پدید آورد تا نمونه‌ای را مورد تجزیه و تحلیل قرار بدهند که سطوح آن هنوز تحت‌تاثیر هوازدگی قرار نگرفته است؛ چراکه قرار گرفتن سنگ‌ها در معرض هوا می‌توان موجب تغییر تدریجی ترکیبات شیمیایی آن‌ها شود. این فرصت از جهت دیگری نیز برای آن‌ها غنیمت بود، حفاری در سنگ‌های باستانی این منطقه دیگر مجاز نیست. نش می‌گوید:
در حقیقت هزاران قطعه سارسن در موزه‌های سراسر بریتانیا وجود دارد. اما تا جایی که من می‌دانم، هسته به دست آمده از سنگ ۵۸ تنها قطعه‌ای است که می‌توانیم به‌طور دقیق بگوییم از کدام سنگ به دست آمده است.
دانشمندان برای تعیین ساختار شیمیایی استوانه از روش‌های مختلف طیف‌سنجی غیرتهاجمی استفاده کردند. پس از آنکه امضای ژئوشیمیایی آن ثابت شد، آن‌ها از سارسن‌های ۲۰ نقطه مختلف در جنوب انگلستان که ۶ مورد آن در داونز قرار داشت، نمونه‌برداری کردند. دانشمندان از مقایسه داده‌ها به یک اسم رسیدند: وست وودز.
کارگران مشغول برافراشتن دوباره سه تکه از سنگ‌های بر زمین افتاده استون هنج؛ سال ۱۹۵۸
به نظر می‌رسد فقط دو نمونه از سارسن‌ها، یعنی سارسن ۲۶ و سارسن ۱۶۰، منشا دیگری داشته باشند. دکتر نش دراین‌باره می‌گوید:
بزرگ‌ترین موضوع شگفت‌آور از نظر من، کشف این نکته بود که شیمی سارسن‌های باقی‌مانده بسیار شبیه یکدیگر هستند. انتظار داشتم کمی تفاوت بین آن‌ها وجود داشته باشد.
مقاله مرتبط:
- حقایق جالب درباره استون هنج
به غیر از نش، تنها دانشمند دیگری که بین وست وودز و استون هنج رابطه‌ای قائل بود، جان اوبری است. این زندگینامه‌نویس و فیلسوف قرن هفدهم اولین فردی بود که حلقه متشکل از ۵۶ گودال گچی را شناسایی کرد. این گودال‌ها اکنون به افتخار وی، اوبری نامیده می‌شوند. دکتر پارکر پیرسون می‌گوید:
اوبری گمان می‌کرد منبع سنگ‌های سارسن استون هنج را یافته است؛ یعنی همان گودال گچی بزرگ که در ۱۴ مایلی شمال استون هنج قرار دارد. با توجه به اینکه وست وودز حدود ۱۵ مایلی آنجا است، بسیار ممکن به نظر می‌رسد که او برای اولین بار به نقطه درست اشاره کرده باشد. ۳۴۰ سال طول کشید تا ما دوباره به همان نتیجه برسیم.
دکتر نش نیز به نوبه خود از باستان‌شناسان می‌خواهد که وست وودز را جدی‌تر بگیرند