پَرَستوها و چلچله‌ها گروهی از پرندگان حشره‌خوار گنجشک‌سان عضو تیرهٔ پرستویان (نام علمی: Hirundinidae) هستند که تاکنون ۷۴ گونه از آن‌ها شناسایی شده‌اند و در بسیاری از مناطق یافت می‌شوند. این پرندگان کوچک را با قد و بدن کشیده (حدود ۲۰ سانتیمتر)، بال‌های باریک و نوک‌تیز، و منقار کوتاه و پاهای سست و کوچک، به آسانی می‌توان از دیگر پرندگان باز شناخت. برخی از گونه‌های پرستویان دم‌های شاخه‌دار، دارند. پر و بال پرستوها می‌تواند یک‌دست یا دارای نشان‌هایی به رنگ آبی و سبز با جلای فلزی باشد.

پرجمعیت‌ترین گونهٔ پرستو، چلچلهٔ سینه‌خاکستری است که در آسیا، اروپا، و آمریکای شمالی زندگی می‌کند. این گونه پرستو گاه در یک فصل سه بار تخم می‌گذارد؛ هنگامی که تخم‌های نوبت اول به جوجه تبدیل شدند، پس از ترک لانه جای دوری نمی‌روند، بلکه در نزدیکی آشیانه می‌مانند و در غذا دادن به جوجه‌های نوبت دوم و سوم به پدر و مادرشان کمک می‌کنند.

نام‌های دیگر

پلپلاسی (در سیستان)، پرستوک، پیرسوک، پرستک، خطّاف، فرشتو، فرشتوک، فراشترو، فراشتروک، فراشتک، فراستوک، پلستک، پیلوایه، حاجی حاجی، پالوانه، پالوایه، بادخورک، فرستو، فرستوک، بالوایه، ابابیل (در تداول عامه)، بهار، زازال، چلچله، فرتوک، بلوایه، دُمسنجه، دُمسیجه، بلسک، داپرزه، دال بوز، دال پوز، دال بوزه، دال پُوزه، پلیسیر از نام‌های دیگر معادل پرستو در زبان فارسی می‌باشند.

در گویش کرمانی اسپریچو به معنای پرستو آورده شده‌است. در گویش دزفولی و گتوندی به آن شوپلیشک یا شاپلیشک می‌گویند؛ و در گویش لری به آن سیپریسک می‌گویند. در زبان انگلیسی، پرستو با نام معمول Swallow و چلچله با نام Martin خوانده می‌شود. در ترکمنی به ان قره لواچ می‌گویند.

موسم جفت‌گیری و تخمگذاری

در موسم جفت‌گیری و تخم‌گذاری پرستوی ماده تا پنج تخم می‌گذارد، و مدت پانزده روز روی تخم‌ها می‌خوابد، و پس از بیرون آمدن جوجه‌ها از تخم (تفقیص) و سپری شدن ۲۵ روز جوجه‌ها برای ترک لانه آماده می‌شوند. اما چند شب نخست را به آشیانه برمی‌گردند، و از آن پس برای همیشه لانه را ترک می‌گویند.

آشیانه

 

ساختن آشیانه به کمک جفت پرستوی نر و ماده صورت می‌گیرد. لانه را از گِل و ساقهٔ علف‌ها ی خشک و پـَر ساخته می‌شود.

نر و ماده

به دلیل یکسانی رنگ پرهای پرستو (چلچله) نر و ماده بازشناختن آن‌ها از یکدیگر آسان نیست.

کوچ

 

از دیر باز تاکنون انسان می‌خواسته پی به انگیزهٔ مهاجرت پرندگان ببرد و بداند که چه عواملی در جهت‌یابی آن‌ها نقش دارد. در هرسال گروه‌های زیادی از پرندگان که به (پرندگان مهاجر) مشهورند گاهی از شمال به جنوب، و گاهی هم از جنوب به شمال مهاجرت می‌کنند، و در این مهاجرت هزاران مایل راه را طی می‌کنند ودها هزار ده و شهر وروستا را پشت سر می‌گذارند. البته عوامل طبیعت، دما، آب وهوا، سرما و گرما در این هجرت سالیانهٔ پرندگان نقش مهمی دارد. «پرستوها» سالانه هفده هزار کیلومتر راه را می‌پیمایند، و از قاره‌ای به قارهٔ دیگر کوچ می‌کنند، و دارای رکورد سرعت در بین دیگر مهاجران هستند. به‌طوری‌که نوشته‌اند چهار هزار کیلومتر را در بیست وچهار ساعت می‌پیمایند. یعنی باسرعت ساعتی حدود صد و هفتاد کیلومتر. گفته می‌شود که انسان به «پرستو» علاقه‌ای خاص دارد چنان‌که سرخ پوستان آمریکایی (در سنتی پیش از دوران مکاشفات کریستوف کلمب) کدو حلوایی را به شاخه‌ای می‌آویختند تا پرستوها درون (مغز) کدو را بخورند و در میان آن، برای خود لانه‌ای بسازند. در مورد کوچ پرندگان نظرات متعددی وجود دارد. تا پیش از ابراز نظریهٔ جدید گمان بر این بود که رهبری پرندگان با تجربه و مسن، میدان مغناطیسی زمین، نیروی کوربولیس، تابش آفتاب، وساعت فیزیولوژیکی، در کوچ وجهت یابی پرندگان مؤثرند. در سال ۱۹۰۶ میلادی دانشمند زیست‌شناسی آلمانی «اشنایدر» این حقیقت را حدس زد که پرندگان از روی حرکت خورشید جهت‌یابی می‌کنند. پس از عرضهٔ فرضیهٔ اشنایدر، دکتر (کرامر) نخستین دانشمندی بود که درستی فرضیه اشنایدر را به کمک آزمایش‌های گوناگون، بررسی و ثابت کرد. وی دریافت که حس جهت‌یابی پرندگان از روی حرکت خورشید به قدری دقیق است که آن‌ها حتی مقدار تغییر وضع ساعت به ساعت خورشید را هم می‌سنجند.

آرایه

پرستوها و چلچله‌ها از دیدگاه ریخت‌شناختی در میان گنجشک‌سانان منحصر به فرد هستند، ولی بهره‌گیری از دورگه‌سازی دی‌ان‌ای-دی‌ان‌ای نشان داده‌است که آن‌ها روابطی با سسک‌های بر قدیم، چشم‌سفیدها، و چرخ‌ریسک‌ها دارند. تیره پرستویان دارای دو زیرخانوادهٔ Pseudochelidonina شامل پرستوهای رودخانه‌ای و Hirundininae شامل دیگر پرستوها است.