نزدیک ترین سیاه چاله به سیاره محل زندگی ما کشف شد؛ ستاره شناسان اخیرا خبر دادند که این جرم شگفت‌انگیز که رویت مستقیم آن برای ما امکان‌پذیر نیست، در فاصله‌ای بسیار نزدیک از زمین قرار دارد.
نزدیک ترین سیاه چاله به زمین جرمی جالب‌توجه در فاصله ۱۰۰۰ سال نوری از محل زندگی ما بوده که از هر سیاه چاله دیگر موجود در کیهان، به سیاره کوچک ما نزدیک‌تر است. محققان اخیرا خبر کشف این جرم آسمانی را منتشر کرده‌اند و پیدا شدن سیاه چاله مورد نظر سر و صدای زیادی به پا کرده است. با ما همراه باشید.
دلیل اصلی دیده نشدن سیاه چاله مورد نظر تا پیش از این، کوچکی و فعالیت بسیار کم آن اعلام شده است؛ تا پیش از این نزدیک ترین سیاه چاله به زمین در فاصله سه برابر مسافت سیاه چاله اخیر قرار داشت و گفته شده به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد این جرم آسمانی، اثبات وجود آن تا کنون امکان‌پذیر نبوده است.
سیاه چاله‌ها معمولا هیچ نوع تشعشعی را منتشر و یا منعکس نمی‌کنند و اگر یک جرم این چنینی به صورت فعال اجرام اطراف خود را نبلعد، دیدن آن بیشتر از همیشه چالش‌برانگیز می‌شود؛ اما نکته‌ای که باعث کشف این سیاه چاله نزدیک به زمین شد، ستاره‌هایی بود که به دور آن می‌چرخیدند. سیستم کشف شده در مجامع علمی با نام سه‌قلو ستاره‌ای شناخته می‌شود که دو ستاره نوع بی (B-type) رشته‌اصلی در داخل آن قرار دارد.
این دو ستاره که از زمین هم بدون استفاده از تلسکوپ قابل رویت هستند، تا قبل از تحقیقات اخیر به عنوان یک سیستم دوتایی با نام “HR 6819” دسته‌بندی می‌شدند. با این حال تحقیقات گروهی از دانشمندان در مورد سیستم‌های ستاره‌ای دوقلو باعث جلب‌توجه به ستاره‌های نوع بی سیستم HR 6819 و در نهایت، کشف نزدیک ترین سیاه چاله به سیاره ما شد.
کشف نزدیک ترین سیاه چاله به زمین
نکته اصلی در این بررسی‌ها، نحوه غیرعادی گردش ستاره‌ها به دور یکدیگر بود و وقتی دانشمندان به کمک رصدخانه جنوبی اروپا (ESO) واقع در کشور شیلی، سیستم مورد نظر را به دقت بررسی کردند، این حقیقت که جرم سومی باید گرانش سیستم HR 6819 را تحت تاثیر قرار داده باشد، آشکار شد؛ اما از آنجایی که تنها دو ستاره موجود در این سیستم قابل رویت بودند و جرم سوم عملا نامرئی بود، نتیجه‌گیری نهایی وجود یک سیاه چاله کوچک و بی سر و صدا در این سیستم سه‌قلو ستاره‌ای بود.
توماس ریوینیوس (Thomas Rivinius)، از رصدخانه جنوبی اروپا می‌گوید که یکی از ستاره‌های نوع بی سیستم بین ۵ تا ۷ برابر خورشید جرم دارد و هر ۴۰ روز یک بار به دور مرکز گرانش سیستم می‌گردد. با این حال ستاره دوم بسیار دورتر بوده و محاسبات هم نشان می‌دهند که جرم سوم حدودا ۴ برابر خورشید سنگین است؛ جرمی نامرئی که ۴ برابر خورشید وزن دارد مطمئنا چیزی نیست جز یک سیاه چاله!
همان‌طور که اشاره شد، این سیاه چاله هزار سال نوری از زمین دور بوده و رکورد جرم آسمانی “A 0620-00” که با فاصله ۳۳۰۰ سال نوری تا پیش از این به عنوان نزدیک ترین سیاه چاله به زمین در نظر گرفته می‌شد را شکسته است. گفته شده که جرم سیاه چاله HR 6819 حداقل ۴.۲ برابر خورشید بوده و با این مشخصات، می‌توان گفت که این سیاه چاله در نوع خود فوق‌العاده کوچک به شمار می‌رود.
اکتشافات آینده
البته در مورد سیستم سه‌قلو HR 6819 هنوز تحقیقات به صورت گسترده و دقیق انجام نشده‌اند و یک مقاله دیگر به زودی اطلاعات بسیار مهمی را در این رابطه منتشر می‌کند. با این حال بررسی‌های اولیه نشان داده که شاید نزدیک ترین سیاه چاله به زمین در عین حال کوچک‌ترین سیاه چاله کشف شده هم باشد؛ از طرف دیگر، چنین نتایجی پتانسیل جالبی را در رابطه با کشف سیاه چاله‌ها به ما نشان می‌دهد.
ریوینیوس می‌گوید که در آینده می‌توان با بررسی دقیق ستاره‌هایی که رفتار عجیبی دارند و مدار گردش آن‌ها با ستاره‌های معمولی فرق می‌کند، سیاه چاله‌هایی را کشف کرد که امکان پیدا کردن آن‌ها تا پیش از این وجود نداشت. تا به حال اکثر سیاه چاله‌هایی که در کهکشان راه شیری کشف شده‌اند، تقریبا ۵۰ برابر خورشید جرم داشته‌اند و پیدا کردن آن‌ها هم به واسطه نور و حرارت شدیدی بوده که به هنگام وارد شدن اجرام دیگر در میدان گرانش آن‌ها، ساطع شده است.
با این وجود تکنیک جدیدی که به کشف سیاه چاله HR 6819 منجر شد می‌تواند راهی را به روی ستاره شناسان باز کند که مسیر آن به کشف تعداد بی‌شماری سیاه چاله کوچک و بزرگ ختم می‌شود.
البته این اولین باری نیست که بررسی ستاره‌های عجیب و غریب به کشف سیاه چاله‌ها منجر شده، اما همان‌طور که ریوینیوس گفته، به احتمال قوی صدها میلیون سیاه چاله در اطراف زمین قرار گرفته‌اند که ما تنها تعداد کمی از آن‌ها را کشف کرده‌ایم و هرچه بیشتر در این رابطه تحقیق کنیم، پیدا کردن اجرام مورد نظر برای ما راحت‌تر می‌شود.
به وجود آمدن سیاه چاله‌ها
تحقیقاتی مانند پژوهش اخیر تیم ریوینیوس می‌تواند علاوه بر تمامی اطلاعات ارزشمند به دست آمده، نحوه عملکرد سیستم‌های سه‌تایی که شامل سیاه چاله هم می‌شوند را به ما بهتر نشان دهند. از این طریق شاید بتوان نحوه شکل‌گیری امواج گرانشی با وجود سیاه چاله‌ها و یا ستاره‌های نوترونی را بهتر درک کرد.
یکی از نمونه‌های ستاره شناسی از مشاهده رفتار عجیب اجرام آسمانی، به سیستم “LB-1” مربوط می‌شود که بررسی آن تاکنون به نتیجه خاصی نرسیده است. دانشمندان انتظار دارند که اکتشافات مربوط به سیستم سه‌قلو اخیر در پرده‌برداری از اسرار سیستم‌های مرموز دیگر مانند LB-1 مفید واقع شود و درک چنین رفتارهای غیرمعمولی در اجرام آسمانی را راحت‌تر کند.
از طرف دیگر در فرآیندهایی مشخص، ستاره‌هایی که بیش از ۸ برابر خورشید بزرگ هستند می‌توانند در مرحله‌ای از عمر خود به ابرنواختر مبدل شده و با انفجاری مهیب به سیاه چاله تبدیل شوند. ریوینیوس و همکارانش ابراز امیدواری کرده‌اند که با کشف نزدیک ترین سیاه چاله به زمین و بررسی دقیق‌تر سیستم ستاره‌ای سه‌قلو HR 6819 بتوان اطلاعات ارزشمندی را از نحوه تبدیل ستاره‌ها به سیاه چاله‌ها به دست آورد.
از طرف دیگر بحث معمول بودن و یا استثنا بودن سیستم HR 6819 هم وجود دارد؛ به بیان دیگر نمی‌توان با اطمینان گفت که وقوع چنین پدیده‌ای به صورت معمول در کهکشان راه شیری و سایر کهکشان‌های کیهان اتفاق می‌افتد و یا سیاره ما نزدیک سیستم سه‌تایی قرار گرفته که در نوع خود نادر و منحصر به فرد است. همان‌طور که تیم ریوینیوس اعلام کرده‌اند، تنها با انجام تحقیقات بیشتر در این رابطه می‌توان جواب این سوال را مشخص کرد.
مقاله پژوهش اخیر در ژورنال “Astronomy & Astrophysics” منتشر شده است.