حقایق جالب درباره نیشابور
یک شنبه 31 فروردین 1399 12:09 PM
نیشابور، شهری است در مسیر مشهد مقدس، شهری که همه ما در مسیر مشهد تابلو آن را دیده‌ایم. شهر نیشابور، دومین شهر بزرگ استان خراسان رضوی است و در طول تاریخ فراز و نشیب‌های زیادی را دیده است. این شهر تاریخی دانشمندان و هنرمندان زیادی را در پرورش داده است.
یکی از چیزهایی که با شنیدن نام نیشابور به ذهن هر ایرانی می‌رسد، فیروزه است. فیروزه‌های نیشابور شهرتی جهانی دارند و این سنگ قیمتی به‌عنوان یکی از سوغاتی‌های مشهور نیشابور شناخته می‌شود.
سکه درهم نیشابور، سال ۹۱ قمری/ ۷۰۹ میلادی
در این مطلب به سراغ حقایق جالب در رابطه با شهر نیشابور رفته‌ایم. با ما همراه باشید تا این شهر زیبا و درعین‌حال مهجور را بهتر بشناسیم:
۱. تاریخ نیشابور نسبت به دیگرمکان های تاریخی ایران، کمتر موضوع پژوهش دانشگاهی بوده است. این امر در حوزه‌های دیگر نیز دیده می‌شود، به‌طوری‌که خسرو سینایی، زمانی که خواسته برای نیشابور مستند بسازد، گفت:
تاریخ نیشابور، تاریخی است که از آن هیچ خاطره تصویری وجود ندارد.
۲. حاکم نیشابوری، در کتاب تاریخ نیشابور می‌نویسد:
گویند نیشابور را انوش بن شیث بن آدم بر «سنگی املس» ساخت. در افسانه‌های ایرانی، بنای این شهر را به عهد طهمورث، نسبت داده‌اند. این زمان حدودا با هزاره چهارم قبل از میلاد که شهرنشینی رونق یافته بود، هم‌زمان است.
نگاره‌ای از جامع التواریخ درباره بنیان‌گذاری محله شادیاخ (شادی+کاخ) در نیشابور کهن که زلزله‌ها آن ویران کرده است
۳. نام باستانی نیشابور در کتاب اوستا نام کوه، منطقه و شهری در نیشابور است که آتشکده آذربرزین مهر در آن قرار داشته است. این منطقه رئونت نام دارد. این نام، در زبان پهلوی به ریوند، تغییر پیدا کرده است. ریوند، به‌عنوان یکی از نواحی نیشابور تا امروز برقرار است و نام ریوند، در گویش نیشابوری، به همان صورت پهلوی خود یعنی ریوند حفظ شده است.
کهن‌دژ نیشابور
۴. پایه توسعه نیشابور در سده‌های میانه را، شهرنشینی نهادینه‌شده در دوره ساسانی در آن منطقه می‌دانند؛ از مراکز بزرگ اقتصادی راه ابریشم بود که بخش‌های مرکزی فلات ایران را با خوارزم و ماورالنهر ارتباط می‌داد.
۵. ریوند، نیسایه، ابر شهر، نیشابور، نشابور، شهر فیروزه، ام البلاد خراسان، شهر شادیاخ از نام‌های قدیمی نیشابور است. نیشابور در دوره ساسانیان به‌فرمان شاپور اول تأسیس شد.
سفیر چنگیز در نیشابور، ۱۲۲۰میلادی؛ نسخه‌ای در کتابخانه ملی فرانسه
۶. نیشابور برای اولین بار در دوره طاهریان و بار دوم در اوایل دوره سلجوقیان به‌عنوان پایتخت ایران انتخاب شده بود؛ و در قرن یازدهم میلادی یکی از ده شهر بزرگ و پرجمعیت جهان بود. در این دوره نیشابور با ۱۲۵ هزار نفر جمعیت، هشتمین شهر پرجمعیت دوران خود بوده است. شکوفایی و شهرت این شهر و منطقه آن بین سده‌های میانی ورود اسلام به خراسان تا دوره حمله مغول بوده و نیشابور در این سده‌ها پایتخت فرهنگی ایران شناخته شده است.
شهر نیشابور در دهه‌های پایانی سده نوزدهم میلادی
۷. تاریخ‌نویسان، فتح اسلامی نیشابور را در ۶۴۳ به هنگام خلافت عمر بن خطاب ثبت کرده‌اند. برخی هم این رویداد را در ۶۵۰ میلادی را به هنگام خلافت عثمان بن عفان نوشته‌اند، بودن شماری از صحابه پیامبر اسلام در سپاه خلافت راشدین، یکی از دلایل فتح به جنگ این شهر ذکر شده است.
۸. حوزه علمی نیشابور در دوران اسلام یکی از بزرگ‌ترین مراکز و موطن بسیاری از دانشمندان، شاعران، صوفیان و دیگر بزرگان بوده است، از این شهر همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مراکز و شهرهای تمدن و فرهنگ اسلامی یاد می‌شود.
حومهٔ نیشابور پیش از ۱۹۰۰میلادی
۹. منطقه‌ای به نام کهن دژ ناحیه‌ای به وسعت ۳۵۰۰ هکتار، در جنوب شهر کنونی نیشابور است. نخستین پژوهش‌های باستان‌شناسی در نیشابور، از سال‌های ۱۹۳۵ و ۱۹۴۷ شروع شد و تاکنون نیز ادامه دارد. باقیمانده سلسله قاجار نیز در این شهر هنوز وجود دارند؛ تعدادی از آن‌ها در کوی نگارستان ساکن هستند و عده‌ای هم در عبدالله‌آباد نیشابور ساکن هستند.
طراحی مجله Popular Science؛ یکی از دروازه‌های نیشابور، سال ۱۸۹۲
۱۰. نیشابور در قرون وسطی و در دوران طلایی اسلام یکی از بزرگ‌ترین شهرهای جهان، رقیب ایرانی بغداد و قاهره در جهان اسلام و مرکز خراسان بود. در این دوران نیشابور از شهرهای شرق اسلامی به شمار می‌رفته که در دوره‌هایی از تاریخ اسلامی در علوم و توسعه آن جایگاهی ممتاز داشت.
۱۱. نیشابور بارها به علل مختلف ویران شده است؛ این شهر چندین بار به علت زلزله کاملا تخریب شده است. نیشابور مدت‌ها در محاصره بوده و در این مدت زلزله‌های ویران‌کننده‌ای سازه‌ها را کاملا ویران کرده است.
آرامگاه خیام از جی هامبیج، دهه۱۹۱۰
۱۲. در دهه‌های پایانی سده نوزدهم میلادی شهر نیشابور به‌کل مربع-مستطیل بود که پیرامون آن به ۳۴۳۲ متر می‌رسید. دو راه یکی شرق به غرب و دیگری جنوب به شمال داشته که این دو در میانه شهر چهارراهی می‌ساخته‌اند و که بازار نیشابور را چهار بخش می‌کرده است. این چهار بازار از هر سو به دروازه‌ای می‌رسید. دروازه جنوبی «عراق»، شرقی «مشهد»، جنوب شرقی «ارگ» و غربی «پاچنار» نام داشته است. حدود ده هزار نفر ساکنان شهر در چهار کوی استخر، بالا گودال، سرسنگ و سعد شاه زندگی می‌کردند و بیشتر اهالی، کشاورز و معدنچی بوده‌اند. بخشی نیز دکان‌دار بوده‌اند و شریف‌تبارها (سادات) مستمری ویژه داشته‌اند و از سوی دولت در پرداخت مالیات، معاف بوده‌اند. در این دوران، نیشابور ۱۱ گرمابه، دو مدرسه و دو کاروانسرا و ۴۵۰ دکان داشته است.
دبیرستان عمر خیام؛ کهن‌ترین آموزشگاه نوین نیشابور، تاسیس ۱۹۴۰
۱۳. سال‌های ۷۰۰ تا ۱۲۲۵ میلادی عصر زرین دانش در نیشابور بوده است. نیشابور زادگاه، جایگاه و کوچگاه شمار بسیاری از برجستگان است، طوری که ابواسحاق اصطخری جغرافیدان برجسته ایرانی گفته:
ازین شهر دبیران و ادیبانِ معروف برخاسته‌اند، چندان‌که عُلمایِ این سامان را شمار نتوان کرد. علم حدیث بس دانش‌آموخته‌ترین دانش در نیشابورِ سده‌های میانه بوده است. سپس، بیشتر این برجستگان به ادبیات فارسی و عربی گرایش داشته‌اند.
۱۴. از سده شانزدهم میلادی، فرهنگ دینی برگرفته از فقه شیعه در نیشابور نیرو گرفت؛ همچنین در دهه ۱۹۸۰ و پس از انقلاب فرهنگی ایران، به‌طور ویژه به بازسازی حدیث سلسله الذهب و بازمانده‌های رضوی در نیشابور پرداخته شد.
۱۵. میان دو بخش شهر نیشابور در سده چهارم هجری تاکنون، تنش و درگیری است. نیمه غربی که بالاتر است و منشک نام دارد با نیمه دیگر شهر که حیره نام دارد. پایه این تنش‌ها، گهگاه مذهب یا نگرش مذهبی بوده، اما بیشتر به طبقه اجتماعی وابسته است.
۱۶. نیشابور در دوران طلایی اسلام یکی از مراکز بزرگ صنعت سفالگری، کوزه‌گری و صنایع وابسته بود. سده سوم و چهرم هجری را اوج هنر سفالگری در نیشابور می‌دانند و نیشابور مهم‌ترین مرکز هنر و صنعت سفالگری در ایران و خراسان در این دوره بوده است.
مسجد چوبی نیشابور
۱۷. با توجه به شهرت سنگ فیروزه نیشابور استخراج سنگ فیروزه یکی از صنعت‌های قدیمی و تراشیدن آن از هنرهای قدیمی اهالی این شهر به‌حساب می‌آید. شهرستان نیشابور که به شهر فیروزه شهرت دارد، دارای کانی‌های ارزشمندی از فیروزه است که از بیش از ۲۰۰۰ سال پیش بهره‌برداری می‌شد.
۱۸. نیشابور را کهن‌ترین پایگاه علوم اسلامی در ایران می‌دانند. تقی مقریزی در الخطط می‌نویسد:
مدرسه‌هایی که در سرزمین‌های اسلامی برپاشده‌اند، به هنگام صحابه و تابعین این‌چنین شناخته نشده بودند، این‌ها نوبنیاد هستند و چهارصد سال پس از هجرت ساخته شدند. نخستین کسانی که در سرزمین اسلامی بدین کار همت گماشتند، مردم نیشابور بودند؛ مدرسه بیقهیه را آنجا بنیان نهادند.
۱۹. مهدی ملک‌افضلی نخستین پزشک نو آموخته ایرانی بود که پزشکی نوین را در نیشابور پایه‌گذاری کرد.
۲۰. در طول تاریخ، زمین‌لرزه‌های ویرانگری در نیشابور اتفاق افتاده که بیشتر آن‌ها ثبت نشده‌اند. نیشابور هر ۶۳ سال یک‌بار بر اثر زمین‌لرزه تا حد زیادی ویران‌شده و زمین‌لرزه‌های بزرگ‌سال‌های ۶۶۸ و ۷۰۸ هجری نیز نیشابور را به‌طور کامل با خاک یکسان کردند.
