در مورد نوروز و تک تک لحظات آن می توان هزاران سطر و شاید صفحه نوشت و آن را در دفتر چند هزار ساله ایران زمین به ثبت رساند. هر کدام از روزهای نوروزی برای خود یک فلسفه و تاریخچه ای دارد و بسیاری از ما چه از روی کنجکاوی و چه از روی حس وطن پرستی می خواهیم از چند و چون داستان های این روزها سر در بیاوریم. امروز می خواهیم سری به تاریخچه سیزده بدر یا همان روز سیزدهم فروردین ماه بزنیم و بیش تر در مورد این روز بدانیم.

میر نوروزی؛ پشتوانه تاریخچه سیزده بدر

پنج روز پایان سال که در اساطیر ما یادآورد دوران هرج و مرج جهان بوده است و تاریخچه سیزده بدر نماد آن محسوب می شده است، اقتدار پادشاهان و امیران و تمام فرمانروایان نیز به طور موقت نابود می شده است. یکی از مراسم و آیین هایی که بسیاری از پیشینیان ما بر آن باور و تاکید داشته اند، مراسم کوسه بر نشین یا میر نوروزی بوده است. این مراسم که جز مراسم های نوروزی به حساب می آمده است، مرتبط با پنج روز پایانی سال بوده و هست. مراسم کوسه بر نشین که در دوران باستان ایران جایگاهی ویژه داشته است کمی متفاوت از آیین های جدید تر باستانی در ایران بوده است. این روز که در باستان پیش از تاریخ نگاشته شده مرتبط به دوران مادر سالاری در ایران بوده است به این شکل در تاریخ و آیین این کشور جا گرفته که در پنج روز پایانی سال، علی الظاهر، مجرمی را به جای پادشاه به تخت می نشاندند که البته به آن شخص بلا گردان نیز می گفته اند. بعد از به تخت نشستن مجرم در جایگاه یک پادشاه، این شخص اجازه داشته تا در این پنج روز به توقیف، مصادره اموال، جریمه و عضل و نصب بپردازد. اما بعد از پایان یافتن روز پنجم، این فرد که شمایی مانند یک بخت برگشته را پیدا می کرده، در صورت موفق شدن، پا به فرار می گذاشته و در غیر اینصورت یا به دست مردم مورد ضرب و شتم قرار می گرفته یا زیر باد همین کتک خوری، دار فانی را وداع می گفته است. اما اگر در شهرهای ایران، کسی را که مجرم و یا متهم پیدا نمی کرده اند، برای مضحکه شخصی بدقیافه، دیلاق، کوتاه قد و یا کوسه صورت را پیدا می کرده اند و او را سوار بر خر با محافظان اصلی شاه در کوچه و بازار می چرخاندند و آن روز را شاد می گذراندند و آن شخص معیوب نیز دست به صدور فرمان های مضحک می زده است. این مراسم و دیگر مراسم های عجیب نوروزی تا روز سیزدهم فروردین که به روز اروجی معروف بوده ادامه داشته است. البته پی ریزی روز سیزدهم که چیزی شبیه به پنج روز پایان سال بوده است، از قوانینی این چنینی در ایران باستان پیروی می کرده است.

تاریخچه سیزده بدر

در روزگاران قدیم مردم بابل و فلات ایران بر این باور بوده اند که هر یک از دوازده ستاره حاکم بر جهان که در یکی از برج های آسمانی قرار دارند، هزار سال بر جهان حکومت می کنند و در نتیجه، عمر جهان پهناور دوازده هزار سال خواهد بود و در پایان این دوازده هزار سال در آسمان و زمین آشفتگی ایجاد خواهد شد و هرج و مرجی که در عزل ایجاد شده دوباره جهان را فرا خواهد گرفت. از این رو، سال را بنا بر همین باور به دوازده ماه تقسیم کرده اند و هر ماه از سال نماد هزار سال از عمر جهان شد. بنابراین ۱۲ روز آغاز سال نماد همه ماه های سال بوده و هر چه در این دوازده روز اتفاق می افتاده، سرنوشت تمام سال بوده است. به عنوان مثال اگر کسی در این دوازده روز غمگین بوده یعنی در تمام سال در غم و اندوه به سر می برده است. پس جشن گرفتن نوروز به مدت دوازده روز به اعتبار دوازده ماه سال بوده است. اما تاریخچه سیزده بدر به پنج روز پایانی سال برمی گردد که در شمار هر ماه سی روزه سال جایی ندارد. در واقع، تاریخچه سیزده بدر و این روز به این خاطر به تعطیلات ۱۲ روزه نوروز اضافه شده است که بتوان برای پنج روز پایانی سال که به روزهای اروجی نیز معروف هستند، شاد بود و آن روز را هم به خوشی گذراند. به یاد داشته باشد که  پنج روز پایانی سال که سیزده بدر نماینده آن ها در روزهای نوروزی است نیز روزهای آشوب و هرج و مرج جهان بوده اند و بنابراین، روز سیزده بدر، روز نحسی به حساب می آمده است. به همین دلیل در روز سیزدهم نوروز، مردم ایران و بابل، به دلیل این که این روز، روز نحسی و هرج و مرج بوده است، به صحرا و بیابان می رفته اند و تمام روز را به خوشگذرانی می پرداخته اند. این بدان معنی است که هیچ کدام از ایرانیان به کارهای روزمره مانند نظافت و کسب و کار نمی پرداخته اند و تنها به بی قاعدگی و تفریح و سرگرمی سرگرم می شده اند. جدا از این که سعی کردیم روز سیزدهم فروردین و تاریخچه سیزده بدر را با هم مرور کنیم، باید به یاد داشته که با احترام به کلام پیشینیان و آن چه که مکتوب بوده و هست، بیش تر باید تلاش بر خوشی و در کنار هم بودن را تمرین و تجربه کنیم. این کار و روزهایی مانند سیزده بدر و ایام نوروز به ما ایرانیان یادآوری می کند که باید در طول زندگی کوتاه مان در کنار هم خوش باشیم و از تک تک روزهای زندگی لذت ببریم.