آثار بر جای مانده از دوره قاجاریه در ایران فراوان است. یکی از زیباترین این آثار، کاخی است که در وسط شهر ایلام واقع شده است.
شهر ایلام که در غرب ایران و در مرکز استان ایلام قرار گرفته است، فقط با کوه‌های استوار اطرافش، طبیعت سرسبز یا آب و هوای خوبش شناخته نمی‌شود، بلکه برای علاقه‌مندان به آثار تاریخی نیز حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی شهر ایلام «کاخ فلاحتی» نام دارد که از جذابیت بسیار زیادی برخوردار است و امروزه کاربری موزه در این مقاله می‌خواهیم این کاخ را برای شما معرفی کنیم.
موقعیت
کاخ فلاحتی تقریبا در وسط نقشه شهر ایلام و در خیابان «آیت‌الله عبدالرحمن حیدری ایلامی» واقع شده است. برای دانستن نحوه دسترسی به این کاخ می‌توانید موقعیت دقیق آن را در نقشه زیر مشاهده کنید:
تاریخچه
کاخ فلاحتی در سال ۱۳۲۶ هجری قمری یعنی در دوره قاجاریه به فرمان «غلامرضا خان»، والی وقت ایلام، ساخته شد. لازم به ذکر است که در زمان‌های گذشته فضای اطراف کاخ، فضایی باز و دل‌انگیز و پر از باغ‌های میوه بود، ولی در حال حاضر تمام محیط پیرامون آن را ساختمان و خیابان فرا گرفته که این موضوع کمی از جذابیت قدیم آن را کاسته است. کاخ فلاحتی هم‌اکنون در محوطه سازمان جهاد کشاورزی استان ایلام قرار گرفته و به موزه کشاورزی نیز تبدیل شده است. به همین دلیل ممکن است که برخی آن را کاخ کشاورزی نیز بنامند. این کاخ با هر نامی که شناخته شود، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر ایلام است.
مشخصات بنا
زمینی که کاخ در آن ساخته شده است، مساحتی در حدود ۸۱۰ مترمربع دارد. خود کاخ نیز زیربنایی بالغ بر ۳۳۷ مترمربع را دارا است. وارد کاخ که شوید، یک هال بزرگ در وسط آن قرار دارد و در اطراف آن دو اتاق تو در تو دیده می‌شوند. در جلوی این هال میانی یک ایوان قرار دارد که هم اتاق‌ها و هم هال به این ایوان ورودی دارند.
دو سمت این اتاق‌ها به صورت چند ضلعی بیرون آمده‌اند و همچنین در میان آن‌ها دو تراس نیز وجود دارد. پنجره‌هایی نیز در هر دو طرف وجود دارند که به لطف ظرافت‌های طراحی همچون طاق نیم دایره‌ای و گچ بری‌های هنرمندانه با نقش و نگارهای گل و گیاه و انسان بسیار زیبا به چشم می‌آیند که این نشان از درک هنری بالای معمار و طراح این بنا دارد. اگر به داخل اتاق‌ها بروید، سادگی و طراحی بدون تزیین آن‌ها کاملا در نظرتان مشهود خواهد بود.
در مورد تراس کاخ نیز باید گفت که سقف آن بر دو ستون تکیه زده و استوار شده است. نکته جالب دیگر در طراحی بنا در سرستون‌های این قسمت است. این سرستون‌ها به شیوه کوفی ساخته شده‌اند و بسیار زیبا هستند. سقف کاخ فلاحتی که شیب‌دار بوده و پوششی از ورق گالوانیزه نیز دارد، به صورت طاق ضربی با تیر‌های چوبی و ملاط اندود ساخته شده است.
از مصالح عمده‌ای که در ساخت این کاخ زیبا استفاده شده است، می‌توان به سنگ‌های تراشکاری شده، گچ، چوب و آجرهای مربعی اشاره کرد. ضمن این که کف بنا نیز با آجر فرش شده بود، ولی متاسفانه به دلیل خراب شدن سطح و عدم حفظ و رسیدگی مناسب، بعدا با موزاییک مرمت شده است. همچنین همان گونه که پیش از این هم اشاره کردیم، ورق گالوانیزه نیز در سقف کاخ استفاده شده است.
موزه کشاورزی؛ روایتگر تاریخ کشاورزی منطقه
در سال ۱۳۹۰ بود که تصمیم گرفته شد تا کاخ فلاحتی به موزه کشاورزی تبدیل شود. این موزه دارای چهار بخش اصلی است. در بخش اول آن می‌توانید ابزارهای سنگی مربوط به «تپه علی کش» که شامل وسایلی همچون ابسیدین، کوبه، تیغه و ریزتیغه و چند مورد دیگر است و قدمت آن‌ها حتی به ۸ هزار سال پیش از میلاد برمی‌گردد، را مشاهده کنید. تپه علی کش منطقه‌ای در شهرستان دهلران است که کاوش‌های فراوانی در آن صورت گرفته است و اشیای قدیمی زیادی نیز در آن یافت شده‌اند.
در بخش بعدی موزه می‌توانید وضعیت کشاورزی سنتی در شهرستان ایلام در حدود نیم قرن گذشته را تماشا کنید. در دو بخش دیگر نیز می‌توانید مواردی همچون گیاهان دارویی، اسناد اراضی کشاورزی و نمایش خرمن و مهر خرمن را ببینید. درهای این موزه در ساعات اداری به روی علاقه‌مندان باز است.
مشکلات و برنامه‌ها
آن‌طور که مسئولین اداره میراث فرهنگی استان ایلام در سال‌های اخیر گفته‌اند، کاخ زیبای فلاحتی که حدود نیم قرن پیش باغی بسیار باصفا و آرامش‌بخش نیز بوده، در سال‌های اخیر به دلیل ساخت و سازهای اداری در مجاورتش دچار یک سری از آسیب‌ها در بنا شده است.
اداره میراث فرهنگی استان ایلام علاوه بر این که در تلاش است که خرابی‌های ایجاد شده در این بنا را مرمت کند، سعی می‌کند که قنات موجود در این کاخ را نیز احیا کند. با انجام این کارها و حفاظت بیشتر از کاخ فلاحتی که امروزه به عنوان موزه نیز شناخته می‌شود، امید است که این اثر تاریخی ارزشمند بتواند سهم بیشتری در جذب گردشگر در شهر ایلام داشته باشد.
ثبت در فهرست آثار ملی
کاخ فلاحتی به عنوان یکی از یادگارهای بر جای مانده از دوران قاجار در شهر ایلام که گوشه‌ای از هنر معماری آن دوران را نیز به تصویر می‌کشد، در شهریور ۱۳۵۷ با شماره ۱۷۵۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است تا بر اهمیت آن به عنوان یک اثر تاریخی ارزشمند تاکید بیشتری شود.