هوش اخلاقی، فرشته ی نجات بشر امروز!!!

چی بخورم که بچه ام باهوش بشه؟

می گن سیب بچه رو خوشگل می کنه.

دخترم، کندر بخور تا مغزت کار کنه و بتونی بهتر درس بخونی.

پسرم، گردو بخور برای هوشت خوبه.

چقدر نگران خوشگلی و خوش لباسی بچه ها هستیم؟ چقدر نگران باهوش شدن بچه ها هستیم؟ آیا به همان اندازه که دغدغه ی رشد مغزی و هوش منطقی فرزندان مان را داریم، درصدد پرورش اخلاق، عواطف و احساسات آن‌ها نیز هستیم؟ آیا به همان میزان که نمره های درسی کودک برای مان مهم است، به کارنامه ی اخلاقی او نیز توجه می کنیم؟

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: «الحلم تمام العقل؛ تمامیت خردورزی، در بردباری ست.» این جمله را شاید بتوان موجزترین و البته کامل ترین تعریف خردورزی در نظر گرفت. در واقع این جمله می گوید غایت خردورزی، پرورش روحیه ی بردباری و نیک خویی ست. اینجاست که اهمیت مفهوم هوش اخلاقی نمایان می شود.

شاید بتوان گفت در جوامع امروز که با بحران بی اخلاقی، خشونت و ناهنجاری مواجه هستیم، ارزش پرداختن به این مسئله بیش از پیش باشد. تقویت هوش اخلاقی کودکان، بهترین فرصت برای قراردادن آنان در مسیر درست زندگی ست؛ فرصتی که به آن ها می آموزد در مواجهه با چالش ها درست فکر کنند، درست تصمیم بگیرند و درست عمل کنند.

هوش اخلاقی، به مثابه فرشته ی نجات بشر امروز

هوش اخلاقی، در واقع همان قدرت تشخیص خوب از بد است؛ هنجار از ناهنجاری و ارزش از ضدارزش. این هوش اخلاقی ست که به کودک کمک می کند تا باورها و اعتقادات اخلاقی عمیقی داشته باشد و بر اساس این اعتقادات، در برابر بی رحمی ها و ناهنجاری ها محکم بایستد، توانایی تشخیص درد و رنج دیگران را داشته باشد و رفتارش با دیگران محترمانه و مبتنی بر درک متقابل باشد.

هوش اخلاقی، درواقع همان قدرت تشخیص خوب از بد است؛ هنجار از ناهنجاری و ارزش از ضدارزش.

خوشبختانه هوش اخلاقی، اکتسابی است و لازم نیست برای تجهیز کودکان به آن، چیزی بخوریم یا نگران ریشه های ژنتیکی باشیم. هوش اخلاقی را باید آگاهانه تقویت کرد و خود سرمشق آن بود. از آنجا که والدین، مهم ترین آموزگاران اخلاق برای فرزندان هستند، هیچ کس بهتر از آن ها نمی تواند الهام بخش این نیک خویی باشد.

برای اینکه شخصی را دارای هوش اخلاقی تلقی کنیم، وی باید هفت نیک‌ خویی اصلی را در وجود خویش پرورانده باشد. این هفت اصل، درواقع به فرزند شما کمک می کند که در مواجهه با دوراهی های بزرگ زندگی، توانایی حل مسئله و انتخاب درست را داشته باشد.

همه ی این نیک خویی ها را می توانیم یاد بگیریم، در وجودمان پرورش دهیم و سرمشق کودکانی باشیم که قرار است آینده ی این سرزمین را بسازند. این ها، هفت نیک خویی اساسی هستند که یک عمر انضباط اخلاقی و امنیت روانی کودکان ما را تضمین می کنند:

همدلی

همدلی در حقیقت، همان مهارتی ست که به فرزندان ما کمک می کند تا درک بیشتری از احساسات اطرافیان داشته باشند و به تبع آن، هرگز عملی را انجام ندهند که موجب رنجش و آزار دیگران می شود. مهارت درست عمل کردن در مواقع حساس، نتیجه ی داشتن روحیه ی همدلی ست.

وجدان

نیروی درونی قدرتمندی که به کودک کمک می‌کند هرگاه از مسیر درست خارج شد، مجدد هوشیار و به راه راست هدایت شود، وجدان است؛ سنگ بنای مهمی برای طیف وسیعی از ویژگی‌های مثبت، از جمله صداقت، مسئولیت و اصالت که فرد را در برابر قدرت های ضداخلاقی ایمن و مقاوم می سازد.

خویشتن داری

می توان این نیک خویی را جزو اصلی ترین اصول پرورش هوش اخلاقی دانست؛ به این صورت که این خصیصه، به کودک کمک می کند از لذت های آنی چشم بپوشد و تصمیم هایی نگیرد که مبتنی بر هیجانات و احساسات کنترل نشده باشد. این ویژگی، فرد را قادر می سازد که قبل از هر عملی، آن را از فیلتر درست یا غلط بودن عبور دهد؛ ضمن اینکه در تصمیمات خود، به منافع جمعی بیندیشد و تصمیمی توأم با مهربانی و نوع دوستی بگیرد.

احترام

وقتی شما رفتار محترمانه با فرزندتان دارید، طبیعتاً او نیز رفته رفته به این نوع از برخورد روی می آورد. رفتار محترمانه، یعنی رفتاری توأم با ادب و توجه که باعث می شود با دیگران به‌گونه ای رفتار کند که دوست دارد با وی رفتار شود. چنین افرادی، متقابلاً انسان های باارزش و مورد احترام دیگران در جامعه خواهند شد.

وقتی شما رفتار محترمانه با فرزندتان دارید، طبیعتاً او نیز رفته رفته به این نوع از برخورد روی می آورد.

مهربانی

مهربانی‌ کردن موجب می شود فرزندتان از ویژگی هایی همچون خودخواهی و خودمحوری دور شود و مهارت رفتار درست با دیگران را کسب کند. مهربانی، افراد را درباره ی نیازهای یکدیگر حساس می کند و سبب می شود همواره درصدد کمک به دیگران باشند.

بردباری

آراسته شدن کودک تان به این ویژگی، سبب می شود وی توانایی درک تفاوت های افراد را داشته باشد و با وجود تفاوت‌های فرهنگی، نژادی، زبانی و...، همواره رفتاری به دور از تعصب و آمیخته با مهربانی داشته باشد. همچنین کمک می کند در مقابل نامهربانی، خشونت و تعصب بایستد و برای افراد - بنا بر شخصیت‌شان - احترام قائل شود.

انصاف

این همان ویژگی ست که به فرزندتان کمک می کند درست و عادلانه رفتار کند، حق دیگران را پایمال ننماید و در دوراهی های حق و ناحق، همواره دنبال راستی باشد. قانون مداربودن، رعایت نوبت و راست گویی، از دیگر بازخوردهای تقویت این خصیصه در کودکان است.

حقیقت امر این است که برای پرورش هوش اخلاقی، صدها خصیصه ی کوچک و بزرگ را باید در فرزندان پرورش دهیم؛ اما بیان این هفت نیک خویی، به مثابه سنگ بنا یا ریشه ی پرورش محسنات در ذات کودک است و هر یک از این نیک خویی ها، قابلیت پرداخت و توصیف جزئی تری دارد

فراموش نکنیم در هر برهه ای از زندگی، کودک با افراد مختلفی در ارتباط است و از این کنش ها، تأثیراتمختلفی می‌گیرد؛ اما خانواده و والدین که اصلی‌ترین افراد این ارتباطات اجتماعی هستند، همواره می توانند سرمشق و الگوی پرورش هر یک از این عادت ها باشند. پس راه دوری نرویم و برای پرورش هوش اخلاقی فرزندان مان و به تبع داشتن جهانی امن و آرام تر، همین امروز شروع کنیم به پرورش این ویژگی ها در وجود خودمان.

با برداشتی از کتاب «کلیدهای پرورش هوش اخلاقی»

منبع: نشریه پیام زن، مقاله 25، دوره 27، اسفند 1397، مریم خیری