حرف های ممنوعه در زندگی مشترک

عصبانیّت یکی از دو طرف، کافی است تا راه یک گفتگوی سازنده و هدفمند را ببندد

حرف های ممنوعه در زندگی مشترک

گفتگو یکی از اصول طلایی زندگی مشترک است اما این گفتگوها باید قاعده مند باشند یعنی باید و نبایدهایی برای این اصل وجود دارد که به اختصار به آن اشاره می کنیم.

الف) در بارۀ دیگران

صحبت از دیگران، یکی از آفات آسیب زای خانواده است. واقعاً چه نیازی است که سخن گفتن از دیگران را نُقل مجالس خود کنیم؟ این صحبت ها علاوه بر این که از نظر شرعی گناه محسوب می شود؛[1]

آرامش روانی خانواده را هم از بین می بَرَد. اگر کسانی که از آنان سخن می گوییم، بالاتر از ما باشند، راه مقایسه، حسرت و افسوس، حسادت و چشم و هم چشمی و... را به خانه گشوده ایم. اگر هم پایین تر از ما باشند، راه ‌عُجب و غرور، تکبّر و تحقیر را...

البتّه گاهی زندگی خوب دیگران، الگویی برای ماست و از همین رو نیز در بارۀ آن، سخن می‌گوییم. در صورتی که همسرمان به این خانواده یا فرد و تعریف از آن حسّاس نباشد، چنین گفتگویی مطلوب است.

داشتم فکر می کردم به این که اگر روزی حرف دیگران از خانۀ ما بیرون برود، چه گلستانی می شود این خانه! این خانه بوی مُرده می دهد از بس که گوشت انسان مُرده خورده ایم در آن. حالا که خودمان نمی توانیم در مقابل دهانمان بایستیم، کاش می شد به یکدیگر کمک می کردیم تا از این مرده خواری نجات پیدا کنیم. انگار قفل های دهانمان از کار افتاده که زبانمان هر چه می خواهد، می گوید؛ امّا از همین حالا اگر خواستم حرفی در بارۀ کسی بزنم، اوّل تو لب بگز و یادم بینداز رسم منفور مرده خواری را. اگر باز هم زبانم خواست بچرخد، هر جا که بود عیبی ندارد، دستت را محکم بگیر در مقابل دهانم. من از مُرده خواری خسته ام.

ب) در بارۀ گذشته های تلخ

زندگی، آغاز تجربه ای نو برای دو زوج جوان است. دختر و پسر با ازدواج، وارد فضایی می‌شوند که پیش از این، آن را تجربه نکرده‌اند. به همین دلیل هم ممکن است در مقاطعی از زندگی، بویژه مراحل اوّلیۀ آن، اختلافاتی با هم پیدا کنند که حتّی شدید هم بوده، به جاهای باریک بکشد؛ امّا در موارد قابل توجّهی با تدبیر یکی از دو طرف یا هر دو و یا شخص سومی، این بحران، فروکش می‌کند و روابط آنها به حالت عادی بر می‌گردد. در چنین مواردی اوّلاً باید خداوند را شاکر بود که تنش به وجود آمده، زندگی را ویران نکرده و دوباره زندگی به ساحل آرامش رسیده است؛ ثانیاً پس از حلّ بحران نباید همانند ابزاری برای سرزنش همسر، از آن استفاده کرد.

یادآوری گذشته، معمولاً برای کسی که مقصّر اصلی بحران است، آزار دهنده بوده، برای او طعم سرزنش دارد. سرزنش، خود به تنهایی می تواند عامل بحران جدیدی باشد که شاید از بحران قبلی شدیدتر هم باشد. البتّه اگر یادآوری گذشته، جنبۀ عبرت آموزی داشته باشد و همسر هم از آن برداشت سرزنش نکند، مفید و سازنده است.

یادآوری گذشته، معمولاً برای کسی که مقصّر اصلی بحران است، آزار دهنده بوده، برای او طعم سرزنش دارد.

ج) دربارۀ مسائلی که اطّلاع کافی از آنها نداریم

موانع و آفات گفتگو

پیش از گفتگو باید با موانع آن آشنا شد؛ زیرا توجّه نکردن به این موانع و آفات، موجب می شود گفتگو به سرانجام خوبی نرسد و حتّی گاهی آثار زیان باری را با خود به همراه بیاورد. ما در این جا به برخی از مهم ترین موانع و آفات گفتگو، اشاره می کنیم:

الف) بی برنامگی

در برخی از خانواده ها، برنامه‌ وجود ندارد؛ یعنی معلوم نیست که این خانواده، کِی غذا می خورند؟ کِی تلویزیون نگاه می کنند؟ کِی به دیدن فامیل می روند؟ کِی به تفریح می روند؟ و... . به همین دلیل هم نمی توان برای گفتگو، برنامه ای ریخت. البتّه ناگفته پیداست که در بسیاری از خانواده ها امکان برنامه ریزی دقیق برای همۀ کارها وجود ندارد؛ امّا پذیرش این مطلب به این معنا نیست که به طور کلّی از برنامه ریزی غافل شویم. برای بسیاری از کارها می توان برنامه‌‌ریزی کرد؛ مثلاً برای همین تماشای تلویزیون که در نکتۀ بعدی به آن خواهیم پرداخت.

ب) اعتیاد به رسانه

اعتیاد به رسانه، یکی از آفت های اصلی در مسیر برنامه ریزی برای گفتگوست. وقتی ما روزمان را با رسانه شروع می کنیم و شب را هم پای رسانه می خوابیم، دیگر فرصتی برای گفتگو باقی نمی ماند. رسانه هر چه می خواهد باشد؛ رادیو، تلویزیون، اینترنت، روزنامه و... ما باید برای تماشای تلویزیون برنامه بریزیم، نه این که تلویزیون برای زندگی ما برنامه بریزد.

اعتیاد به رسانه، یکی از آفت های اصلی در مسیر برنامه ریزی برای گفتگوست.

ج) روابط فامیلی زیاد

در لزوم دید و بازدید از فامیل یا همان صِلۀ اَرحام هیچ تردیدی نیست. در اهمّیت این امر، همین بس که از نظر شرعی، صِلۀ رَحِم، واجب است؛ امّا افراط در این کار، موجب زحمت برای دیگران و هم بی برنامگی برای خود ما می شود. برخی عادت کرده اند که هر شب را در بیرون از خانه طی کنند و وقتی به خانه باز گردند که دیگر، وقت خواب است. چنین روابطی اجازه نمی دهد که انسان برای گفتگو با همسر خود، برنامه‌ای داشته باشد. صبح تا بعد از ظهر، کار بیرون از خانه، بعد از ظهر هم استراحت، بعد هم دید و بازدید و پس از آن هم خواب. دیگر وقتی برای گفتگو نیست.

د) کار بیش از اندازه

بعضی ها تمام زندگی را در کار، خلاصه می کنند. خانه را هم فقط یک استراحتگاه می دانند و بس. وقتی از خواب بیدار می‌شوند، با عجله، صبحانه خورده و نخورده، به سوی محلّ کار می روند. وقتی هم که بر می گردند، خسته و کوفته از کار، حوصلۀ حرف زدن ندارند. صبح تا شب، فقط کار...[2]

کسانی که تمام زندگی را در کار و پول خلاصه کرده، خوشبختی و بدبختی خود را با مادّیّات محک می زنند، از واقعیّت زندگی غافل هستند. باید از اینها پرسید: شما پول را برای چه می خواهید؟ شما برای چه ازدواج کرده اید؟ مگر نه این است که پول، ابزاری است برای این که انسان بدون دغدغه بتواند زندگی کند؟ با این حرص و ولعی که شما به پول دارید، نه تنها دغدغه های زندگی تان کم نشده؛ بلکه تمام زندگی تان، دغدغه شده است. شما ازدواج کرده اید تا در کنار همسرتان، احساس آرامش کنید؛ امّا به قدری کار و پول، شما را به خود مشغول کرده که یادتان رفته همسری در کنارتان هست که علاوه بر این که شما نیازمند ارتباط عاطفی با او هستید، او نیز به شما نیازمند است.

ما کار می کنیم تا زندگی کنیم؛ امّا امان از وقتی که کار، فرصتی برای زندگی نگذارد! ما کار می کنیم تا خانواده آرام باشند؛ ولی چه قدر بد کاری است کاری که رقیب خانواده می شود! ما کار می کنیم تا دستمان در مقابل کسی دراز نباشد؛ امّا این چه کاری است که ظرف دلِ خانواده را از توجّه و محبّت، خالی می کند و دست آنها را برای گداییِ توجّه و محبّت به سوی دیگران، دراز می‌کند؟ کار، جوهر مرد است؛ امّا وقتی از حد گذشت، آفت زندگی می‌شود.

کار، جوهر مرد است؛ امّا وقتی از حد گذشت، آفت زندگی می‌شود.

هـ) کینه ها و عقده ها

در گفتگو، بیش و پیش از هر چیز، نیازمند یک تفاهم عاطفی میان زن و شوهر هستیم. اگر مسائلی بین این دو وجود دارد که به این ارتباط عاطفی لطمه وارد می کند، قبل از گفتگو در بارۀ هر چیزی باید این مسائل را از میان برداشت. کینه ها و عقده هایی که دو طرف از هم دارند، از اصلی ترین موانع این تفاهم عاطفی است.

گاهی قوّت روحیّۀ گذشت در فرد، موجب می شود بدون این که نیاز به توضیح همسر باشد، این کینه را از دل بیرون کند. گاهی هم فرد احساس می کند باید در بارۀ مسئله ای با همسر خود به گفتگو بنشیند تا با توضیحات یا پوزش او دلش آرام بگیرد. در این صورت باید با در نظر گرفتن قواعدی که در این جا خواهیم گفت، با همسرش صحبت کند و پس از برطرف شدن کینه، به گفتگو در بارۀ مسائل دیگر بپردازد.

و) کم رویی

شاید برای بعضی ها عجیب باشد وقتی می شنوند کسی از همسرش خجالت می کشد؛ ولی این یک واقعیّت است. برخی از افراد از این که حرف دلشان را با همسرشان در میان بگذارند، خجالت می کشند. گاهی خجالت، ریشه در نوع رفتار همسر دارد؛ یعنی همسر تا به حال زمینۀ باز شدن سفرۀ دل را به زن یا شوهرش نداده. به همین دلیل هم صحبت کردن در بارۀ مسائل جدّی برای او خیلی سخت شده است. گاهی هم زن یا شوهر با همه، از جمله همسر خود، رودربایستی دارد و خجالتی است. در هر حال، این وظیفۀ همسر است که زمینه را برای بیان راحت حرف ها‌ فراهم کند. شخص خجالتی هم برای رهایی از بند رودربایستی باید حرف زدن را تمرین کند.

ز) ترس از عصبانیّت طرف مقابل

در گفتگو، بویژه وقتی سخن از اختلافات دو طرف باشد، زمینۀعصبانیّت، وجود دارد. عصبانیّت یکی از دو طرف، کافی است تا راه یک گفتگوی سازنده و هدفمند را ببندد. برای مبارزه با این مانع، اوّلاً باید به گونه‌‌ای سخن گفت که زمینۀ عصبانیّت برای همسرمان پیش نیاید، ثانیاً باید با در نظر گرفتن نکاتی که در بارۀ مبارزه با عصبانیّت گفته شد، در مقابل خشم خود، مقاومت کنیم و ثالثاً اگر همسرمان در گفتگو عصبانی شد، با حِلم و مدارا، اجازه ندهیم عصبانیّت او، گفتگو را به مجادله تبدیل کند که در این صورت، گفتگو، نتیجۀ مثبتی در بر نخواهد داشت.

اگر همسرمان در گفتگو عصبانی شد، با حِلم و مدارا، اجازه ندهیم عصبانیّت او، گفتگو را به مجادله تبدیل کند.

هر چه باداباد! می خواهم اعتراف کنم. تا به امروز اگر جرئت حرف زدن با من را نداشتی، می دانم برای این بود که با شنیدن حرفی خلاف میلم، مثل سیم های برقی که به هم می خورند، جرقّه می زدم. تو هم برای این که این جرقّه، خانه را به آتش نکشد، حرفت را همان جا می بُریدی. دلم برایت می سوخت؛ امّا شدت خشمم چنان بود که عقلم که از کار می افتاد، هیچ، دهان احساسم را هم محکم با دست می گرفتم تا فرمانی ندهد خلافِ میلم! مدّت هاست که تصمیم گرفته ای جرقّه را روشن نکنی تا زحمت خاموش کردنش به دوشت نیفتد. حق داری. اگر تا به حال تقصیرها را روی سرِ تو خراب می کردم، امروز می خواهم اعتراف کنم و بگویم کاسۀ تقصیرات را همه، روی سرِ من بشکن. من خُرده ریزه های این کاسۀ شکسته را جمع می کنم و در مقابل چشمانم می گذارم تا هیچ گاه فراموش نکنم گذشته ای را که زبان تو را می بستم و دهان خودم را باز می کردم.

ح) نداشتن خلوت

زن و شوهر در طول روز، نیازمند داشتن خلوت هستند. باید زمانی را برای این کار، خالی کرد. در محیطی که فرزندانمان هم حضور دارند، نمی توان به راحتی گفتگو کرد؛ چرا که فرزندان نسبت به برخی از حرف ها غریبه محسوب می شوند. متأسّفانه، برخی خلوت را فقط برای امور زناشویی لازم می‌دانند؛ در حالی که بدون داشتن خلوت برای گفتگوهای دوستانه، آرام آرام، میان زن و شوهر، فاصلۀ عاطفی ایجاد می شود.

ط) رعایت بهداشت دهان و دندان

بوی بد دهان در هنگام صحبت، بسیار آزار دهنده است، به گونه ای که تمایل انسان را به گفتگو با کسی که دهانش بوی بدی می‌دهد، نزدیک به صفر می کند. پس بهتر است علاوه بر اهمّیت دادن به نظافت، اگر بیماری خاصّی داریم که موجب بدبوییِ دهانمان شده، هر چه زودتر به فکر مداوای آن باشیم.

منبع: نشریه پاسدار اسلام، شماره 451-452، محسن عباسی ولدی، شهریور و مهر ماه 1398.

پی نوشت ها:

[1]. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «ای ابوذر! بر تو باد دوری جستن از غیبت که همانا غیبت، از زنا بدتر است». ابوذر پرسید: چرا ای رسول خدا؟ حضرت فرمود: «چون فرد وقتی زنا کند و توبه نماید، خدا، توبۀ او را می پذیرد؛ امّا غیبت، بخشیده نمی شود؛ مگر آن که غیبت شونده ببخشد» (وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۸۱)

[2]. مخاطب اصلی ما در این قسمت، کسانی هستند که نسبت به مسائل اقتصادی حرص دارند؛ یعنی با کار کمتر هم چرخ زندگی شان می چرخد و محتاج نمی شوند؛ امّا آن عدّه‌ای که برای گذران حدّاقلی زندگی، نیازمند کارِ صبح تا شب هستند، در حال حاضر، مخاطب ما نیستند.