«الذين أذا غضبوا لم يظلموا و اذا رضوالم يسرفوا؛(5)
آنان چنان اند كه در هنگام خشم و غضب دست به ستم و گناه و حركات جاهلانه نمى آلايند و هرگاه راضى و خشنود شدند، افراط و زياده روى نمى كنند.»
آري، غرايز انسانى همانند موتور محرك است كه انسان را گاهى همانند طوفان و تندباد چنان به حركت درمى آورد كه اگر مراقبتى صورت نگيرد، خسارت هاى جبران ناپذيرى در پى خواهد داشت؛ اما همين محرك ها اگر به وسيله ايمان و باورهاى قلبى و ارتباط با انسان هاى كامل تعديل و كنترل شود، از عواقب ناشايست به دور خواهند ماند.
شيوه هاى كنترل خشم
براى فرونشاندن خشم و غضب راهكارهاى مختلفى وجود دارد كه با انجام آن مى توان از ضررهاى بعدى عصبانيت جلوگيرى كرد.
وقتى كه در حضور امام باقر(ع) سخن از غضب به ميان آمد، حضرت فرمود؛ «همانا كه مرد خشمگين مى شود و تا خود را داخل آتش نكند و به گناهى دست نيالايد آرامش نمى يابد و خشمش فرو ننشيند. پس براى اينكه در هنگام خشم به كارهاى ناشايست اقدام نكنيد هرگاه شخصى خشمگين شد اگر ايستاده است فورا بنشيند تا پليدى و وسوسه شيطان از او دور شود و هرگاه به خويشاوندش غضب كند، به نزد او برود و بدنش را مس كند؛ چرا كه خويشاوند اگر مس شود، آرامش يابد.»(6)
در توضيح اين حديث، ما براى كنترل خشم و عصبانيت راهكارهاى ديگرى كه دانشمندان اخلاق و روان مطرح كرده اند نيز پيشنهاد مى كنيم:
1- در آن حالت شخص به سيره انبياء، اولياء و صلحاء- كه خود را پيرو آنان مى داند- توجه كند و در مورد آيات و احاديثى كه غضب بى جا را مذمت كرده اند، فكر كرده و از عواقبش برحذر باشد.
2- در هنگام خشم استعاذه نمايد و با گفتن جمله «اعوذ بالله من الشيطان الرجيم» به خداوند عالم پناه ببرد.
3- با آب سرد وضو بگيرد و يا غسل نمايد.
4- زمينه ها و بسترهاى ديگر خشم را خود يا ديگران از ميان بردارند مانند گرسنگي، تشنگي، خستگي، بى خوابى و...
5- فوائد شيرين و لذت بخش كظم غيظ را- كه بارها تجربه كرده- در نظر آورد.
6- از افراد بدخلق و عصبانى فاصله بگيرد و رفاقت نكند.
7- اعتقاد به قضا و قدر خداوندى را در وجودش تقويت كند و بداند كه گاهى پديد آمدن برخى حوادث ناگوار كه با ميل باطنى او ناسازگار است، در اثر تقدير الهى است.
امام باقر(ع) در اين زمينه فرمود:
در ميان خلق خدا سزاوارترين كس به تسليم در برابر قضاى خدا كسى است كه خداى عزوجل را بشناسد و هر كه به قضا راضى باشد، قضا بر او وارد شود و خدا اجر او را بزرگ فرمايد و هر كه قضا را ناخوش دارد، قضا بر او وارد شود و خدا اجرش را تباه سازد.»(7)
8- انسان وقتى كه بر فردى ضعيف تر از خودش خشم مى گيرد، فراموش نكند كه قدرت خداوند خيلى بالاتر از قدرت اوست و ممكن است مورد قهر و غضب و انتقام خداوند قرار گيرد. قرآن مى فرمايد:
«آنها بايد عفو كنند و چشم بپوشند، آيا دوست نمى داريد خداوند شما را ببخشد؟ و خداوند آمرزنده و مهربان است.» (نور.22)
9- سفارش به اطرافيان در مورد يادآورى عواقب شوم عصبانيت و تذكر نكات مؤثر.
نوشته اند كه در ميان پادشاهان بنى اسرائيل عادتى مرسوم بود كه آنان را در حكومت كنترل مى كرد؛ به اين صورت كه در نزد هر يك از آنان حكيمى دانا بود و صحيفه اى به همراه داشت كه هرگاه پادشاه عصبانى مى شد، آن حكيم، صحيفه را در مقابل او گرفته، به دستش مى داد. در آن صحيفه نوشته بود: «بر زيردستان رحم كن! از مرگ بترس! روز جزا را فراموش نكن!» وقتى شاه آن را مى ديد، غضبش ساكن مى شد.
چه زيباست افرادى كه قادر به كنترل خشم خود نيستند و هميشه بعد از عصبانيت پشيمان مى شوند، چنين صحيفه اى تهيه كنند و به اطرافيان بسپارند كه در هنگام غضب آنان، علاوه بر ارائه آن صحيفه، آثار خوش خلقى و عاقب شوم بدخلقى و عصبانيت را به وى يادآور شوند تا در خانواده يا در اجتماع و يا در مراكز مهم به اين وسيله خشم خود را كنترل نمايند. حتى يك حديث، يك نكته و يا عبارتى در موضوع كظم غيظ با خط درشت، در محل زندگى نصب كنند كه ديگران او را به آن توجه دهند.
10-آخرين نكته اينكه بدانند انسان هاى عصبانى در ميان مردم و عقلاى عالم منفورند و بردباران عزيز و محترم.
پى نوشتها:......................
5- تحف العقول، ابن شعبه حرانى ، ص .534
6- الكافي، كلينى باب الغضب، ح 2، ج .2 ص .302
7- الكافي، ج 2، ص 36.
