سیمای اخلاقی امام محمد باقر ( علیه السلام )

1. ويژگي هاي ظاهري

امام باقرعليه السلام چهره اي گندمگون و قامتي ميانه و معتدل داشت  و افزوده اند كه امام چهارشانه و داراي پوستي لطيف و موهاي مجعّد با رنگي مايل به قهوه اي بود. خالي نيز بر گونه امام بود و نيز صدايي زيبا و سري برافراشته داشت.

در توصيف ايشان آمده است كه شبيه رسول خداصلي الله عليه وآله بودند   و دلنشيني هاي رسول خداصلي الله عليه وآله در ايشان ديده مي شد.

بر انگشتري امام واژه « العِزَّةُ لِلّه » نقش بسته بود.


2. اخلاق

الف) عبادت و پارسايي

همواره مشغول ذكر خدا بود ، حتی هنگام خوردن غذا ذكر خدا را مي گفتند .  

ایشان نيمه هاي شب ، خدا را با سوز و گداز چنين مي خواند:

«  بارالها! خواندي، كوتاهي كردم، رماندي، سرباز زدم، ببين، اينك منم، بنده تو،  سرافكنده به درگاهت و هيچ عذر خواسته اي ندارم »

ب) دوري از دنيا

زندگي فردي امام عليه السلام به دور از زيور و زينت دنيايي بود. اتاق امام بسيار ساده و كوچك بود، ولي هرگز به زنان خويش سخت نمي گرفت و هرگز خاطر خويش را از انديشه در امور دنيايي نمي آشفت.

ج) دانش و بينش

آوازه دانش امام عليه السلام بر تمامي سرزمين هاي اسلامي سايه افكنده بود و مردم، به ويژه دانشوران، شيفته نام و آوازه او بودندو اين شيفتگي در بين مردم عراق بيشتر به چشم مي خورد و دوست و دشمن زبان به ستايش دانايي او گشوده بودند.


د) پاكيزگي و آراستگي

رعايت بهداشت فردي، نقش مهمّي در زندگاني امام باقرعليه السلام داشت. هر چند در آن دوران امكانات بهداشتي و پزشكي بسيار محدودبود، امام در همان روزگار بسيار بدان اهميت مي داد و رعايت آن را به پيروان خويش نيز سفارش مي كرد.

ایشان همواره موها و ناخن های خویش را کوتاه می کردند و سر و صورت مبارکشان را اصلاح می کردند و به مسواک زدن و سفارش به این امر مهم تاکید بسیار داشتند .

3. امام و خانواده

خانواده، به عنوان اوّلين و پايدارترين نهاد جامعه، بيشترين اهميت را در شكل گيري شخصيت و روحيات فردي اعضاي آن برعهده دارد و بزرگ ترين نقش را در سالم سازي جامعه ايفا مي كند. بنيان خانواده بر پايه محبّت اعضا به يكديگر، بنا نهاده شده است؛ به گونه اي كه مي توان محبّت را مهم ترين عامل در بهداشت و سلامت روحي و رواني خانواده به شمار آورد.

الف) ايجاد پيوند عاطفي با همسر

يكي از نكات ارزنده و جالب توجّه زندگاني امام باقرعليه السلام در اين راستا، اهتمام امام در جلب محبّت افراد خانواده و فراهم آوردن لوازم تحكيم خانواده است.  ایشان به خصوص براي جلب رضايت و خشنودي همسر خود بسيار تلاش مي كردند تا با ارتباط عاطفي بيشتر، بنيان خانواده خويش را استحكام بيشتري ببخشد.

ب) ارتباط عاطفي با فرزندان

امام با رفتار و گفتار نيكوی خود ، چارچوب محبّت واقعي و اصيل را به ما می اموزند و يادآور می شوند كه دوستي هاي دنيايي، حتّي محبّت به فرزند، نبايد مانع فرمان برداري و روي برتافتن از خواست الهي شود.

4. اخلاق اجتماعي

الف) دستگيري از نيازمندان جامعه

كمك به محرومان، نيازمندان و ستمديدگان جامعه، اصل بزرگي در زندگاني امام باقرعليه السلام بود و برطرف كردن نيازهاي مادّي و روحي آنان را  مهم ترين فعاليت هاي اجتماعي خود به شمار مي آورد. امام (ع)، آنان را دور خود جمع مي كردند، سخنانشان را مي شنيدند و دردهايشان را آرامش مي بخشيدند .

ويژگي برجسته امام در دستگيري از مستمندان اين بود كه هرگز آنان را « سائل؛ گدا » خطاب نمي كردند و همواره به ديگران مي فرمود:  « آنان را به بهترين نام هايشان صدا بزنيد ».

ب) زندگي مردمي

امام باقرعليه السلام در اين باره اهتمام ويژه اي داشتند و ديگران را نيز از آموزه هاي سودمند اخلاقي خود در اين زمينه بهره مند مي كردند.

ایشان حتی در تشييع و خاك سپاري مؤمنین شرکت می کردند و این به این دلیل بود که می فرمودند :

  « هر اندازه كه انسان به تشييع و ديگر مراسم ادامه بدهد، از خداوند پاداش مي گيرد . »

ج) احترام به مالكيت اجتماعي

ضرورت احترام به حقوق مالي و دارايي هاي مردم، حتّي اقليت هاي ديني، از مسائلي است كه اسلام به آن توجّه ويژه اي دارد.

اسلام، صرف نظر از رعايت حقوق مسلمانان، رعايت حقوق ديگر كساني را كه با مسلمانان زندگي مي كنند، ضروري مي داند و حتّي تجاوز به حقوق مالي و دارايي هاي فرقه ها و گروه هايي را كه معصومين آنها را لعن و نفرين كرده اند، بر نمي تابد و مالكيت آنها را محترم مي شمارد.

د) خوش رويي

اسلام، اهميت زيادي به خوش خُلقي و برخورد نيكو با مؤمنان داده و آن را يكي از ارزش هاي والاي اخلاقي مي داند.

امام باقرعليه السلام مي فرمايد:

ه) ابراز صميميت در معاشرت با دوستان

از ديگر سجاياي اخلاقي كه اسلام بر آن تأكيد كرده است، ابراز محبّت دو مؤمن به هم است؛

زيرا محبّت اگر ابراز شود، صميميت طرف مقابل را نيز به همراه دارد و او پس از آگاهي از محبّت، مي كوشد تا به آن پاسخ گويد كه اين تلاش، به تحكيم رابطه دوستي و ايجاد صميميت بيشتر بين آنها مي انجامد.

همچنان كه در احاديث و سخنان امامان معصوم عليهم السلام نيز رويكرد گسترده اي به موضوع نشان دادن محبّت به دوستان و دوري از مخفي كردن آن، شده است.

و) حضور در اجتماعات

تابناكي علم و ايمان، چهره امام باقرعليه السلام را آن گونه دلربا ساخته بود كه هر گاه در جمعي حضور مي يافتند ،غريبه و آشنا، ناخواسته محو ديدار ایشان  و شيفته شكوه و فريفته هيبت و جمال او می شدند .