سیمای اخلاقی امام محمد باقر ( علیه السلام )

ب) دوري از دنيا

زندگي فردي امام عليه السلام به دور از زيور و زينت دنيايي بود. اتاق امام بسيار ساده و كوچك بود، (11)

ولي هرگز به زنان خويش سخت نمي گرفت و هرگز خاطر خويش را از انديشه در امور دنيايي نمي آشفت.

« جابر بن يزيد جُعفي » مي گويد:

« روزي محمد بن علي عليه السلام به من فرمود: اي جابر! اندوهگينم و دلم گرفته است.

گفتم: اندوهتان به خاطر چيست؟

فرمود: اي جابر! كسي كه لذّت شراب ناب الهي در دلش باشد، از غير خدا روي برتافته و دلش گرفتار او مي شود.

اي جابر! مگر اين تحفه دنيا چيست. مگر دنيا جز مركبي كه بر آن سوار مي شوي يا لباسي كه مي پوشي و يا همسري كه اختيار مي كني چيز ديگري هم هست؟

اي جابر! خدا جويان بر اين دنيا تكيه نمي كنند و به آن دل نمي بندند و خيال خود را از آخرت [و سختي آن ] خوش نمي دارند.

دل فريبي هاي دنيا، دل آنان را هرگز از ياد خدا باز نمي دارد، گوش آنان را بر ذكر خدا نمي بندد، و زرق و برق دنيا چشمشان را از ديدن نور الهي كور نمي كند. ازاين روست كه نيكان پاداش، دريافت مي كنند و رستگار مي شوند ...

پس بكوش آنچه خدا نزد تو از دين و حكمتش به زينهار گذاشته، پاس داري ».  (12)

همچنين مي فرمود:

«دنيا را مانند كاروان سرايي فروگذار كه پيامبرصلي الله عليه وآله فرموده:

مَثَل من و دنيا مَثَل سواري است كه ساعتي زير سايه درختي فرود مي آيد و بر مي خيزد و از آنجا مي رود »  .(13)

ج) دانش و بينش

آوازه دانش امام عليه السلام بر تمامي سرزمين هاي اسلامي سايه افكنده بود و مردم، به ويژه دانشوران، شيفته نام و آوازه او بودندو اين شيفتگي در بين مردم عراق بيشتر به چشم مي خورد و دوست و دشمن زبان به ستايش دانايي او گشوده بودند.

آمده است: هشام بن عبدالملك - خليفه وقت - او را در مسجدالحرام ديد و در حالي كه بر دست غلامش تكيه كرده بود، پرسيد:

«آيا او همان كسي است كه مردم عراق شيفته و بهت زده (علم) اويند؟»

پاسخ دادند: «آري».

سپس به غلامش دستور داد تا نزد او برود و امام را براي پاسخ به پرسش هاي خليفه فرا خواند.

خليفه پرسش هايش را مطرح كرد و امام به گونه اي پاسخ داد كه هشام خاموش ماند و هيچ نتوانست بگويد. (14)

آوازه شهرت او تا دوردست هاي سرزمين هاي اسلام رسيده بود؛ همچنان كه راوي مي گويد:

« ديدم در حلقه درس او مردم خراسان حضور دارند و اشكالات علمي خود را مطرح مي كنند».  (15)

د) پاكيزگي و آراستگي

رعايت بهداشت فردي، نقش مهمّي در زندگاني امام باقرعليه السلام داشت. هر چند در آن دوران امكانات بهداشتي و پزشكي بسيار محدود بود،امام در همان روزگار بسيار بدان اهميت مي داد و رعايت آن را به پيروان خويش نيز سفارش مي كرد.


ــ  امام، همواره محاسن و ناخن هاي خود را حنا مي كرد، (16) لباس هاي تميز مي پوشيد،  (17) و ناخن هايش را كوتاه مي كرد و مي فرمود: « ناخن هاي خود را كوتاه كنيد؛ زيرا آنها محلّ جمع شدن شيطان هستند ».  (18)

ــ امام عليه السلام پيرايشگري مخصوص خود داشت كه موهاي سر و صورت ايشان را اصلاح مي كرد (19)

و اصحاب، امام را همواره با موهايي مرتّب و پيراسته مي ديدند. (20)

ــ همچنين به مسواك زدن اهميت بسياري مي داد و مي فرمود:

« اگر مردم مي دانستند كه مسواك زدن چه فوايد مهم و فراواني دارد، آن را، حتّي در بستر خواب نيز از خود جدا نمي كردند.»  (21)

ــ امام ، همواره  در محيطهاي  عمومي با لباس هاي  برازنده  و تميز حاضر مي شد (22) ؛ به گونه اي كه نزديكان در مورد ايشان مي گفتند :  ظاهر  او  بيشتر به جوانان مي ماند .  (23)

_______________________________

11) ر.ك: بحارالانوار، ج 46، ص 292.
12) كشف الغمة، ج 2، ص 324؛ مطالب السؤول في مناقب آل الرسول، شيخ كمال الدين محمد بن طلحة الشافعي، بيروت، مؤسسه ام القوي للتحقيق و النشر، 1420 ق، اوّل، ج 2، ص 100 .
13) همان ؛ تذكرة الخواص، سبط ابن الجوزي، نجف، مكتبة النينوي الحديثة، بي تا، ص 338 ؛ احقاق الحق و ازهاق الباطل، سيد نورالله حسيني مرعشي تستري، تهران، مطبعه الاسلامية، 1395 ق، ج 12، ص 172.
14) همان، ص 234 ؛ بحار الانوار، ج 46، ص 332 .
15) بحار الانوار، ج 42، ص 357.
16) ر. ك: بحار الانوار، ج 46، ص 299.
17) ر.ك: همان، ص 292.
18) مكارم الاخلاق، ابو نصر حسن بن فضل الطبرسي، تهران، چاپخانه حيدري، 1376 ق، ص 72، گويا در آن روزگار مردم ميكروب را شيطان مي پنداشتند كه عامل بيماري يا مرگ انسان ها مي شود و امام براي تفهيم موضوع، از اين تعبير بهره برده اند. م.
19) بحار الانوار، ج 46، ص 299.
20) همان.
21) همان، ج 76، ص 130.
22) همان، ج 46، ص 292.
23) همان، ص 299؛ حلية الابرار، سيد هاشم البحراني، قم، مطبعة العلمية، 1356 ش، ج 2، ص 121.