زنجان شهری در شمال غرب ایران است که از بزرگ‌ترین شهرهای این ناحیه به‌حساب می‌آید، زنجان بیستمین شهر پرجمعیت کشور است که بخشی از مهم‌ترین تاریخ این کشور در دل این شهر قرار دارد.

زنجان یا زنگان مرکز استان و شهرستان زنجان در شمال غرب ایران است که به‌عنوان بزرگ‌ترین شهر شمال غرب ایران شناخته‌شده است. این شهر ۴۳۰.۸۷۱ نفر جمعیت دارد که به‌عنوان بیستمین شهر پرجمعیت ایران شناخته می‌شود. زنجان عربی شده واژه زنگان است، این شهر در دره زنجان چای، از شاخه‌های قزل‌اوزن قرارگرفته و سر راه شوسه و راه‌آهن تهران به تبریز است. ازجمله صنایع‌دستی این شهر می‌توان به ورشو سازی، نقره سازی، ملیله‌کاری، چارق‌دوزی، چاقوسازی و فرش‌بافی اشاره کرد.

بدون شک زنجان یکی از تاریخی‌ترین شهرهای ایران است که یکی از محبوب‌ترین بناها، گنبد سلطانیه، در آن واقع‌شده است، در این مطلب به بررسی حقایق جالب در رابطه با این شهر می‌پردازیم:

خیابان خرمشهر زنجان

۱-در عصر ساسانی نام آندیا و سپس نام زندیگان بر روی زنجان گذاشته شد، نام زندیگان از اهل کتاب زند گرفته‌شده است.

۲-شالوده شهر زنجان توسط اردشیر بابکان بنا شد و در آن زمان نام شهین به زنجان اطلاق شد. در لغتنامه دهخدا هم به این موضوع اشاره‌شده است که سرواژه شهین نام شهر زنگان است که معرب شده آن زنجان خوانده می‌شود.

۳-حمدالله مستوفی در نزهه القلوب زبان زنجان و مراغه را پهلوی خوانده است، البته مدارکی هم دال بر ترک‌زبان بودن مردم منطقه در هزاره‌های قبل وجود دارد.

۴-قلعه بهستان یا کهن دژ، قلعه‌ای در استان زنجان در شهرستان ماه‌نشان است که پیشینه آن به مادها برمی‌گردد، البته در برخی از منابع قدمت برج را به دوره هخامنشیان نسبت می‌دهند، نمای بیرونی قلعه به شکل دیواره‌ای از دودکش‌های به‌هم‌پیوسته و تعدادی دودکش جدا است که حفره‌های پایین قلعه، ظاهری مرموز به بنا داده است. مردم محلی نام دیوارهای این قلعه را  دودکش‌های جن نامیده‌اند و برخی نیز این قلعه را تخت دیو می‌نامند زیرا معتقدند دیوها بر روی سنگ‌های بالای این ستون‌ها استراحت می‌کنند.

قلعه بهستان

۵-زنجان در دوره‌های مختلفی درگیر جنگ و کشمکش بوده است، زنجان در سال ۴۲۸ هجری در حمله مغول به ایران تخریب شد و تخریب به حدی زیاد بود که شهر مدتی متروکه شد.

موزه باستان‌شناسی زنجان (عمارت ذوالفقاری)

۶-در عصر ایلخانی سلطانیه به‌عنوان پایتخت انتخاب شد و حکومت افرادی مانند غازان خان و سلطان محمد خدابنده یا الجایتو روح دوباره‌ای به شهر دمید.

۷-پس از برچیده شدن حکومت ایلخانی به علت قرار نداشتن زنجان در مسیر راه‌های تجارتی و عدم وجود جاذبه‌های شهری، شهر متروک و تخریب شد.

مسجد جامع زنجان

۸-بخت بد با زنجان همراه بود و پس از توسعه در قرن هفتم و شناخته شدن سلطانیه به‌عنوان پایتخت، شهر با ویرانی عظیم دیگری مواجه شد و در نیمه دوم قرن هشتم هجری قمری در حمله امیر تیمور گورکانی، پس از قتل‌عام مردم کل شهر، زنجان برای چندمین بار با خاک یکسان شد. این تخریب به‌قدری عظیم بود که کلاویخو در سفرنامه خود اشاره‌کرده که شهر به محلی غیرقابل‌سکونت تبدیل‌شده بود.

۹-زنجان تا اواخر قرن نهم مخروبه ماند و در دوران صفوی شهر مجدداً ساخته شد. با توجه به قدمت سه‌هزارساله این شهر، بدون شک محلی مناسب برای جذب گردشگر بوده است.

سد گاوازنگ زنجان

۱۰-زنجان کنونی از صفویه به بعد ساخته‌شده است و بیشتر بناهای آن از این تاریخ به بعد بناشده‌اند.

۱۱-آثار تاریخی زنجان به‌قدری زیاد است که بحث در رابطه با همه آن‌ها در حوصله این مطلب نیست ولی ازجمله محبوب‌ترین و شناخته‌شده‌ترین بناهای تاریخی این شهر می‌توان به گنبد سلطانیه، کهن دژ، مسجد جامع زنجان، کاروانسرای سنگی، مسجد میرزائی، خانه مقدم، عمارت ذوالفقاری و... اشاره کرد.

۱۲-گنبد سلطانیه، مقبره سلطان محمد خدابنده، الجایتو است که در زمان ایلخانان بناشده است و از مهم‌ترین بناهای شیوه آذری است، این گنبد در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است.

سلطانیه در ۱۸۴۰

۱۳-نقل است هدف اصلی الجایتو از ساخت این بنا، تبدیل کردن آن به بنایی زیارتی برای انتقال پیکر پاک حضرت علی (ع) و جمعی دیگر از اهل‌بیت به گنبد سلطانیه بوده که پس از ناموفق شدن آن وصیت کرده تا از بخش تربت‌خانه آن برای دفن خودش استفاده شود.

۱۴-گفته می‌شود در ساخت گنبد فلورانس از گنبد سلطانیه الگوبرداری شده است و این بنا بعد از گنبدهای سانتا ماریه دلفیوره و ایاصوفیه، سومین گنبد بزرگ دنیا است.

۱۵-مسجد و مدرسه جامع زنجان یکی از بناهای تاریخی زنجان است که در قرن ۱۳ هجری قمری ساخته‌شده است و توسط یکی از پسران فتحعلی شاه قاجار به نام عبدالله میرزا دارا ساخته‌شده است، این مسجد در شمار بزرگ‌ترین مساجد دنیا است و طرح آن بر اساس مساجد چهار ایوانی ساخته‌شده است.

۱۶-نخستین کتابخانه زنجان به دستور سلطان محمد خدابنده در سلطانیه تأسیس شد که نسخه‌های ارزشمندی به زبان عربی در آن وجود داشت.

۱۷-چشمه آبگرمی بانام چشمه وننق در ۳۰ کیلومتری شهر زنجان نرسیده به ارمغانخانه در روستای وننق وجود دارد.

این عکس توسط شخص ناصرالدین شاه قاجار در مسیر سفر به فرنگستان گرفته شده است. نسخه اصلی این عکس در موزه کاخ گلستان محفوظ است

۱۸-مشهورترین سوغات زنجان چاقو و چارق است. چارق نوعی کفش زنانه ایران باستان است. از دیگر صنایع‌دستی زنجان می‌توان فرش زنجان، ملیله‌کاری، مسگری، گلیم‌بافی، فرش‌بافی، تذهیب، رنگرزی، منبت‌کاری، نگارگری، قلم‌زنی، معرق چوب و ...اشاره کرد.

۱۹-غار کتله خور، غاری خشکی آبی است که در استان زنجان در شهرستان خدابنده قرار دارد و یکی از جاذبه‌های طبیعی زنجان است. این غار برای اولین بار در سال ۱۳۳۱ توسط گروه کوه‌نوردی «نیروراستی» کشف شد.

۲۰-یکی از نکات جالب در رابطه با غار کتله خور این است که انتهای این غار به غار علیصدر متصل می‌شود و این غار یکی از نمونه‌های کمیاب در جهان است که دارای طبقات مختلف است و در حال حاضر ۷ طبقه این غار شناسایی‌شده است.

۲۱-از مشخصه‌های بارز غار ستون‌های عظیم استالاکتیت و استالاگمیت آهکی است که درواقع شالوده اصلی این غار هستند و غار توسط این ستون‌ها سرپا نگه‌داشته شده است.

۲۲-این غار ۱۲۰ میلیون سال عمر دارد.